Fıstık - Fıstık Nedir - Fıstık Yetiştiriciliği

Fıstık - Fıstık Nedir - Fıstık Yetiştiriciliği

Antepfıstığı ağacı konusunda biraz bilgi:


1- Ülkemiz öncelikle antepfıstığı gen merkezlerinden birisi ve dünya çapında çok önemli bir konuma sahip


2- Antepfıstığı ağaç olarak dioik bir bitkiyani erkek çiçekle dişi çiçekler farklı ağaçlar üzerinde bulunuyorüretimi engelleyen en önemli sorunlardan birisisidir tozlanma problemiçünkü tozlanmamış=döllenmemiş meyveler boş (=fıs) kalmakta ve bu da verime çok olumsuz etki etmektedir


3- Gençlik kısırlığı (=verim alınıncaya kadar geçen süre) çok uzun süre devam eden bir bitkidir antepfıstığıkurak şartlarda bu süre 10-12 yıl sürebilmektedir(ancak iyi bakım koşullarında (su+gübre+iyi bakım) 5- 6 yılda verim alınmaya başlanabilmektedir) -dolayısıyla antepfıstığı üretimini baz alan bir çiftçi bu süreyi tolere edebilmelidir Yöresel ifadeyle "antepfıstığı torun için dikilir"


4- Çok yaygın olarak antepfıstığının kurak,susuz ve diğer bitkilerin gelişemeyeceği yerde gelişebildiği bilinmektedir Kötü şartlarda gerçekten ekonomik olarak verim sağlayabilse de; antepfıstığı sulama, gübreleme vs gibi ihtiyaçları da vardır ve bu koşullar sağlandığında verim dikkate değer şekilde artmaktadır Antepfıstığı Araştırma Enstitüsünde yapılan bir çalışmada, sulanarak verimin 3 kata kadar arttığı tespit edilmiştir İran ve Amerika üretimi sulu koşullarda gerçekleştiriyorlar ve haliyle verim bizden yüksek


5- Yukarıdan da anlaşılacağı üzere antepfıstığının verime geç yatması ve erkek-dişi ağaçların farklı olması ve yabancı döllenme sorunu, onunla ilgili ıslah programlarının yavaş ilerlemesine neden olmaktadır Hatta bununla ilgili yapılan çalışmalar 20-30 yılı gerektirebilmektedir Enstitü bünyesinde bununla ilgili seleksiyon ve ıslah çalışmaları çok uzun yıllar öncesinden başlatılmıştır ve halen devam etmektedir Ümit var görülen tipler elde edilmiştir


6- Dış pazarda ürünümüzün rekabet şansı bana göre her zaman yüksektir İran ürünlerinde görülen aflatoksin olayı pazarı değiştirse de, kendi ürünümüzün aroması bence çoğu yerde tercih unsuruElbette albeni yönünden bazı sorunlar olsa da, en büyük problem ülkemizdeki çeşitlerin çıtlak aralığının düşük olmasıdır Ama tad olarak gerçekten yurtdışı pazarında bir alternatif! (kişisel görüş)


7- Aflatoksin üzerine yapılan çalışmalar var ve bunlar çok çelişki içeriyor Kimi araştırıcı var olduğunu, kimisi ise yok olduğunu söylüyor İşin kontrolü İl Kontrol Laboratuar Müdürlüğünde olduğu için onlara göre bu miktar tolere edilebilir düzeyde


8- Antepfıstığında aflatoksin bulaşıklığı işleme aşamalarında ortaya çıkmaktadırMaalesef işleme teknolojisi ülkemizde ve bölgemizde gelişmemiştir


9- İşleme konusunda bölgede yürütülen değişik projeler bulunmaktadır Bununla ilgili işletmelere HACCP konusunda eğitimler verilmekte ve teknoloji geliştirilmeye çalışılmaktadır





Yer fıstığı


Yer fıstığı (Arachis hypogaea), baklagiller (Fabaceae) familyasından tohumlarında %45-60 oranında yağ, %20-30 oranında protein, %18 oranında karbonhidrat, vitaminler ve madensel maddeler içeren, özellikle yağ sanayi ve çerez yapımı başta olmak üzere, sapı kuru ot ve kabuğu da çeşitli şekillerde değerlendirilen değerli bir bitkidir

Üretimi ve özellikleri


Yer fıstığının gen merkezinin Güney Amerika olduğu, buradan Avrupa ve Asya'ya yayıldığı tropikal, tropik altı ve sıcak iklim koşullarında yetiştiği bilinmektedir

Yer fıstığının Türkiye'ye ne zaman ve nasıl girdiği kesin olarak bilinmemekle, ilk olarak Trakya ve oradan Ege, Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu bölgelerine yayıldığı sanılmaktadırSon yıllarda Osmaniye ve çevre ilçeleri ile KMaraş'ın bazı ilçeleri de önemli geçim kaynakları arasıda yer almaktadır Yer fıstıgı borsası Osmaniyede oluşmaktadır

Yer fıstığı baklagil bitkisi olmasından dolayı, havanın serbest azotunu toprağa bağlayarak kendinden sonra gelen bitkiye azot ve organik madde depolayan önemli bir bitkidir

Ülkemizde yer fıstığı son yıllarda yaklaşık 34000 ha alana ekilmekte ve 80000 ton ürün kaldırılmaktadır Ortalama 235 kg/da ürün alınmaktadır

Yer fıstığının 32 türü tespit edilmiştir; bunların bir kısmı tek yıllık, bir kısmı ise çok yıllıktır


İklim ve ekimi


Gelişme süresi düz ve çatallanan çeşitler için 90-115 gün, zıt çatallanan çeşitler için ise 120-140 gündür En uygun gelişme için istenen ortalama sıcaklık 22-28°C derecedir Çimlenme 20°C altında gecikir Çimlenebilmesi için en az 12-13°C'de olması gerekir Sıcaklık 25°C'ye yaklaştıkça çimlenme 7-8 günde tamamlanır

Yer fıstığının goniforlarının toprağa kolayca girmesi için toprağın devamlı rutubetli olması gerekir Yetişme periyoduna dağılmış 500-600 mm yağış bitkinin yetişmesi için yeterli gelmektedir

Yer fıstığı için en uygun toprak iyi drene olmuş, gevşek yapılı, kumlu-tınlı, kalsiyumca zengin, organik maddesi orta derece olan ve taban suyu fazla yüksek olmayan topraklardır Bunun dışındaki koşullarda verim düşer

Ekim alanı iyi hazırlanmalı, ekimden önce 3-4 senede bir olmak üzere 90 cm derine taban patlatması yapılarak kök gelişmesini engelleyen sert tabaka kırılmalıdır Toprak yapısına ve çeşidine göre 75-90 cm sıra aralığında, 5-9 cm derine, 15-20 cm sıra üzerinde olacak şekilde ekilir 10 Nisan - 20 Mayıs tarihlerinde birinci ürün olarak ekilir İkinci ürün olarak ise buğday hasadından hemen sonra yapılır


Gübreleme


Yer fıstığı diğer besin maddelerine kıyasla topraktan fazla miktarda azot, potasyum ve kalsiyum kaldırır

Yer fıstığı yaklaşık 25 kg/da saf azotu toprağa bağlar Bunun yaklaşık %60-70ini bitki kullanılır Zengin bir toprak bırakır Ekim esnasında toprağa 5–7 kg/da saf azot, 4–5 kg/da fosfor, 4–5 kg/da potasyum verilir İhtiyaç durumunda bunlar artırılır

Sağlıklı kabuk oluşumu, boş olmaması ve iç dolgunluğu için yumruların büyüdüğü üst topraktan, bitkinin 30–60 kg/da kalsiyum kullanılması gerekir Eksik ise verilmesi gerekir Gelişme süresi düz ve çatallanan çeşitler için 90-115 gün, zıt çatallanan çeşitler için ise 120-140 gündür En uygun gelişme için istenen ortalama sıcaklık 22-28°C derecedir Çimlenme 20°C altında gecikir Çimlenebilmesi için en az 12-13°C'de olması gerekir Sıcaklık 25°C'ye yaklaştıkça çimlenme 7-8 günde tamamlanır

Yer fıstığının goniforlarının toprağa kolayca girmesi için toprağın devamlı rutubetli olması gerekir Yetişme periyoduna dağılmış 500-600 mm yağış bitkinin yetişmesi için yeterli gelmektedir

Yer fıstığı için en uygun toprak iyi drene olmuş, gevşek yapılı, kumlu-tınlı, kalsiyumca zengin, organik maddesi orta derece olan ve taban suyu fazla yüksek olmayan topraklardır Bunun dışındaki koşullarda verim düşer

Ekim alanı iyi hazırlanmalı, ekimden önce 3-4 senede bir olmak üzere 90 cm derine taban patlatması yapılarak kök gelişmesini engelleyen sert tabaka kırılmalıdır Toprak yapısına ve çeşidine göre 75-90 cm sıra aralığında, 5-9 cm derine, 15-20 cm sıra üzerinde olacak şekilde ekilir 10 Nisan - 20 Mayıs tarihlerinde birinci ürün olarak ekilir İkinci ürün olarak ise buğday hasadından hemen sonra yapılır


Sulama


Sulama, üstün verim için önemli bir üretim faktörüdür Aynı zamanda toprağın çoraklaşmaması ve korunması açısının da bilgi gerektiren bir uygulamadır Sulama zamanının ve bir sulamada verilmesi gereken su miktarının bilinmesi için bitki gelişme ve kritik dönemlerinin iyi bilinmesi gerekir


Gelişme dönemleri


Başlangıç dönemi (10-20 gün), vejetatif gelişme dönemi (25-35 gün), çiçeklenme dönemi (30-40 gün), ürün oluşum dönemi (30-35 gün) ve olgunluk (hasat) dönemi (10-20 gün) şeklinde bölümlendirilir


Kritik sulama dönemleri


Çiçeklenme dönemleri, su kısıntısına karşı en duyarlı dönemdir Bunun ürün oluşum dönemi izler Genel olarak, vejetatif dönemdeki su kısıntısı çiçeklenmenin ve hasadın gecikmesine, ürün miktarının düşmesine neden olur Çiçeklenme dönemindeki su kısıntısı çiçek dökülmesine ve tozlaşmanın zayıf olmasına neden olur Ürün oluşum dönemindeki su kısıntısı kabuk içinin dolmasını zayıflatır veya engeller Ürün oluşumunun erken dönemlerinde, yani yumru teşekkülü esnasında genellikle bitki su eksikliğine karşı duyarlıdır Olgunluk döneminde su tüketimi azalır bahcebiz


Sulama uygulamaları


Yer fıstığının mevsimlik su tüketimi 500-700 mm arasındadır Yağmur ile karşılanamayan kısım sulama ile verilir Bir takım pratik deneyimlere göre, ilk sulama genellikle çiçeklenme başladıktan sonra yapılmalıdır Erken sulama kök sisteminin zayıf ve gövdenin irileşmesine neden olur ve susuzluk belirtisi çabuk görülür Çiçeklenme ve meyve bağlama döneminde su tüketimi maksimuma ulaşır Bu dönem suya karşı duyarlı bir dönemdir Yer fıstığı tarımında su yetmezliği varsa çiçeklenme ve ürün oluşum dönemlerinde su kısıntısı yapılmaması gerekir

Sulama aralıkları toprak bünyesine göre değişir Tınlı toprakta 6-14 gün, killi topraklarda 21 güne kadar çıkar Sulama aralığının çiçeklenme döneminde kısa tutulması, toprağın kullanılabilir nem düzeyinin %40'tan aşağı inmemesi gerekir Bitki sulama ile desteklendiği zaman en uygun zaman çiçeklenme zamanıdır Yerfıstığı için en iyi sulama sistemi yağmurlama sulamadır

Yer fıstığı üretiminde çapalama, ilaçlama gibi diğer üretim faktörleri de önemlidir Hasat, ayrı önemi olan bir konudur Bunlarında usulüne göre zamanında yapılması emeğin karşılığının alınması için önemlidir


Gıda endüstrisindeki önemi


Yer fıstığı daha çok çerez olarak tüketilmektedir Bu amaçla yerfıstığı tohumları ya dış kabuk kırılmadan ya da kabuk kırılıp tohumlar ayrıldıktan sonra kavrulup çiğ fıstık tadı giderilmiş ve aynı zamanda dayanıklılığı arttırılmış olarak tüketime sunulur

Yer fıstığı tohumunda yağ oranının çok yüksek olması yer fıstığının birçok yağlı tohumlar arasında bitkisel yağ üretimi bakımından önemli bir yer almasını sağlar Yer fıstığı yağının tadı güzel olup, rengi açık, görünüşü berrak ve yüksek sıcaklık derecelerine karşı oldukça dayanıklıdır İçinde doğal halde bulunan antioksidan maddelerden dolayı kızartıldıktan sonra bir süre saklanacak olan gıda maddeleri için özellikle tercih edilir Yer fıstığı yağı yüksek oranda oleik asit içermesi nedeniyle gerek fiziksel özellikleri ve gerekse besin değeri bakımından çeşitli bitkisel yağlar içinde zeytinyağına en yakın bitkisel yağ olarak tanımlanır

Yer fıstığı tohumundan yağ elde edildikten sonra arta kalan küspe üstün bir protein kaynağıdır Yer fıstığı küspesinden sağlanan proteinin besin değeri yüksek olduğundan çeşitli çocuk mamalarının hazırlanmasında ve proteince yeterli olmayan gıda maddelerinin protein değerinin yükseltilmesinde yararlanılır

Yer fıstığı az miktarlarda da olsa çeşitli tatlı ve şekerlemelerin içinde veya üzerinde de kullanılmaktadır

Yer fıstığı özellikle Amerika Birleşik Devletleri'nde yer fıstığı ezmesi şeklinde tüketilmektedir Amerikan toplumunun yer fıstığının beslenme değeri konusunda aydınlatılmış olması ve yer fıstığı tüketiminin sağlamış olduğu bazı kolaylıklar nedeniyle bir saatte 8-10 ton yer fıstığını ezmeye çeviren ve tam gün çalışan büyük tesislerin kurulmasını zorunlu kılmıştır

Yer fıstığı ezmesinin bir toplumda aranılan bir gıda maddesi olabilmesini sağlayacak özelliklerden başlıcaları olarak tadının güzel oluşu nedeniyle yalın halde ve diğer gıda maddeleri içine katılarak tüketilebilmesi, tüketime hazır halde bulunması ve mikrobiyolojik bozulmalara karşı dayanıklı ve bu nedenle de muhafazasının kolay olması sayılabilir


Tohumu


Yer fıstığı tohumu, tohum kabuğu ile kaplanmış iki adet kotiledon ve bir adet embriyodan oluşur Ağırlık esasına göre kotiledonlar yer fıstığı tohumunun ortalama %93'ünü oluştururken, bu oranlar tohum kabuğu ve embriyo için sırasıyla %4 ve %3 kadardır

Herhangi bir işleme tabi tutulmamış çiğ yer fıstığı tohumunda nem oranı %5-7 arasında değişir Tohumların kavrulması ile bu oran yaklaşık %2'ye düşürülürken, aynı zamanda yer fıstığı tohumlarının küflenme yoluyla bozulmaları, bayatlamaları ve tadındaki acılaşma da önlenmiş olur

Yer fıstığı tohumunun yağ içeriği çeşit özelliklerine bağlı olarak değişmekle beraber ortalama %50 civarındadır Bu yağın yaklaşık tümünün kotiledonlarda bulunduğu söylenebilirse de gerek tohum kabuğunun ve gerekse embriyonun az miktarda yağ içerdikleri de bilinmektedir

Yer fıstığı tohumunda bol miktarda riboflavin, tiyamin, nikotinik asit ve E vitamini bulunur Yer fıstığı tohumundaki A, C ve D vitaminlerinin miktarı yok denecek kadar azdır Bu nedenle yer fıstığı tohumundan yapılan işlenmiş ürünlere eksik olan vitaminlerin dışardan katılması yarar sağlar Kavurma işlemi sırasında tiyamindeki azalmaya karşılık niyasin, kolin ve riboflavin miktarlarında önemli bir değişme olmaz


OSMANİYE VE YER FISTIĞI : Türkiye fıstık üreticiliğinin merkezi şehri olan osmaniye yer fıstığında türkiyeninin yarıdan fazla ihitiyacını karşılayan şehirdir