Kuveyt

Kuveyt ya da resmî adıyla Kuveyt Devleti (Arapça: ???? ???????, Devletü'l-Kuveyt), Arabistan Yarımadası'nın kuzeydoğusunda, Basra Körfezi kıyısında yer alan ülke Kuzeyde Irak ve güneyde Suudi Arabistan ile komşudur Ülkenin ismi, Arapça'da "su kenarındaki kale" anlamına gelen akwat kelimesinden gelmektedir[5] Yüz ölçümü 17818 km2 olan ülkenin nüfusu 2010 tahminiyle yaklaşık 2,7 milyondur[2]


Bölgeye ilk yerleşimler MÖ 4 yüzyılda Antik Yunanlar tarafından yapıldı MÖ 123 yılında Partlar'ın yönetimine girdi 123'te ise Sasani İmparatorluğu tarafından ele geçirildi ve Hajar olarak anılmaya başlandı 18 yüzyıl başlarında bölgeye Arap kabilelerin yerleşmesiyle Kuveyt Şeyhliği kurularak günümüzdeki Kuveyt'in temelleri atıldı 19 yüzyılda, Arap Yarımadası'ndaki yerleşim yerleriyle birlikte Osmanlı İmparatorluğu yönetimine giren Kuveyt, 1899'da Britanya İmparatorluğu'yla yaptığı anlaşmayla, Britanyalıların güvencesi ve denetimi altında yarı bağımsızlık kazanıldı 1930'ların sonlarına doğru ülkedeki zengin petrol yatakları keşfedilmeye başlandı


1961'de Birleşik Krallık'tan ayrılarak tam bağımsızlık kazandı Bu tarihten sonra ülkedeki petrol üretimi büyük bir artış gösterdi 1990'da, sınır komşusu Irak tarafından işgal edildi 7 ay süren işgal, ABD'nin başı çektiği koalisyon güçlerinin müdahalesiyle sonlandı Irak güçleri Kuveyt'ten çekilirken, 773 kadar petrol kuyusunu yakarak büyük bir çevre felaketine sebep olurken, ülke ekonomisine de darbe indirmiş oldu[6] Savaşın ardından harap olan ülkede yeniden yapılanmaya gidildi[7]


Parlamenter monarşi ile yönetilen Kuveyt'in başkenti, ülkeyle aynı adı taşıyan Kuveyt'tir Petrol rezervleri bakımından dünyada beşinci konumda bulunan ülkede[8] ihracatın %95'ini oluşturan petrol, ülke gelirlerinin ise yaklaşık olarak %80'ini oluşturmaktadır[2] Gayrı safi yurt içi hasılaya göre dünyanın en zengin yedinci ülkesi olan Kuveyt,[9] en yüksek İnsani Gelişme Endeksi'ne sahip 31 ülkedir[10] Kuveyt, Dünya Bankası tarafından yapılan sınıflandırmaya göre yüksek gelirli ülkelerden birisi konumundadır[11]

Konu başlıkları

[gizle]


* 1 Tarihçe

* 2 Siyaset

* 3 Coğrafya

o 31 İklim

* 4 İdari yapılanma

* 5 Kaynakça

* 6 Dış bağlantılar


Tarihçe [değiştir]


Ana madde: Kuveyt tarihi


MÖ 4 yüzyılda, Kuveyt açıklarında bulunan ve Failaka olarak bilinen adada koloniler kuran Antik Yunanlar, buraya "Ikaros" adını verdi[12][13] MÖ 123 yılında bölge, Partlar'ın kontrolüne girdi[14] MS 224'te Sasaniler tarafından ele geçirildi ve Hacer olarak anılmaya başlandı[15] 7 yüzyıla gelindiğinde ise günümüzdeki Kuveyt'in de dahil olduğu topraklar, Arap Yarımadası'nın tamamıyla birlikte Dört Halife döneminde fethedildi[16]


17 yüzyılda bölgede sürekli yerleşim yapan ilk insanlar olan Arap Bani Halit kabilesi, 1756'da emirlik kurarak günümüz Kuveyt'inin temellerini attı[17][18] 1756'da halk tarafından seçilen Sabah I Bin Cabir, ülkenin ilk emiri oldu[19] Kuveyt'in şu anki hanedanı El-Sabah'ın soyu da I Sabah'a kadar dayanmaktadır El-Sabah'ın yönetiminde Kuveyt, önemli bir ticaret merkezi oldu Özellikle inci ticaretinde büyük gelişmeler gösteren Kuveyt, günümüzde petrolün de etkisiyle bölgenin büyük ekonomilerinden biri olup; Hindistan, Afrika Boynuzu, Necd, Mezopotamya ve Levant arasındaki ticaret ağının bir parçası konumundadır


19 yüzyıllarının sonlarında Arap Yarımadası'nın büyük bir kısmı ile birlikte Osmanlı İmparatorluğu'nun kontrolüne girdi Kuveyt, Osmanlılar döneminde El-Sabah hanedanlığının yönetiminde özerklik elde etti[20]


Osmanlı'ya bağlı emirlik üzerindeki Birleşik Krallık etkisi, 19 yüzyılın başlarından itibaren artış gösterdi[18] Ocak 1899'da Kuveyt, Birleşik Krallık ile imzaladığı anlaşma gereğince, dış ilişkilerin kontrolü Britanyalıların elinde olacak, karşılığında ise her yıl belli bir miktar para alacaktı[21] Böyle bir anlaşma yapılmasının asıl sebebi ise Berlin ile Bağdat arasında yapılması planlanan demiryolunun, Alman İmparatorluğu'nun Basra Körfezi üzerinde güç sahibi olmasından Britanya'nın duyduğu rahatsızlıktı[18] 1913'te Birleşik Krallık ile Osmanlı İmparatorluğu arasında imzalanan anlaşmayla Kuveyt emiri Mübarek el-Sabah, Kuveyt şehrinde oluşturulan özerk yönetimin yöneticisi olarak her iki devlet tarafından da tanındı[21] 1914'te I Dünya Savaşı'nın çıkmasıyla Britanyalılar anlaşmayı iptal ederek Kuveyt topraklarının Britanya İmparatorluğu himayesine girdiğini duyurdu[20]1922'deki El Akir Konferansı'yla birlikte Kuveyt ile Suudi Arabistan arasındaki sınırlar belirlendi ve her iki ülke arasında yaklaşık 5770 km2'lik tarafsız bölge oluşturuldu[18][22]


1934'te, BP ve Gulf Oil petrol şirketleri; Kuveyt Petrol Şirketi adı altında birleşerek bölgedeki petrol arama ve işletme haklarını ellerinde aldı[18] İlk petrolü 1938'de bulan şirket, işletimine 1946'da başladı[23]


Abdullah III Al-Salim Al-Sabah tarafından yönetilen Kuveyt, 19 Haziran 1961'de Birleşik Krallık'tan bağımsızlığını kazandı[21] Hindistan Merkez Bankası tarafından basılan Körfez rupisi, Kuveyt dinarının yerine kullanılmaya başlandı 20 Temmuz 1961'de Arap Birliği üyesi olması ve geniş petrol yataklarının keşfiyle birlikte birçok yabancı girişimci ülkeye yerleşti ve ülke ekonomisi büyük bir yükselişin içine girdi[18] Petrol endüstrisindeki büyüme sayesinde Arap Yarımadası'nın en zengin ülkelerinden biri konumuna gelen Kuveyt, Basra Körfezi'nde en çok petrol ithalatı yapan ülke oldu Ekonomideki bu büyümenin ardından, başta Mısır ve Hindistan olmak üzere çeşitli ülkelerden birçok işçi, çalışmak için Kuveyt'e akın etti


Tarafsız bölgedeki petrol hakları konusunda Suudi Arabistan ile anlaşmazlıklar yaşansa da bölgedeki tüm petroller eşit olarak paylaşılarak sorun çözüldü Sınırlar konusunda tartışmalar yaşanmasına karşın Ekim 1963'te Irak, Kuveyt'i ve sınırlarını resmî olarak tanıdı[24]

Çöl Kalkanı Operasyonu sırasında bir Kuveyt M-84 tankı


1967'de patlak veren Altı Gün Savaşı'nın başlamasından bir gün sonra, 6 Haziran 1967'de, Arap devletlerin ortaklaşa uyguladığı politika gereğince İsrail'e destek veren devletlere yaptığı petrol ithalatını durdurdu Uygulanan bu ambargo, 1 Eylül'de, Hartum Önergesi'nin yayımlanmasıyla kaldırıldı[25]


1973 Arap-İsrail Savaşı'nda ABD'nin İsrail'e destek vermesi üzerine Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü üyesi devletlerle birlikte, İsrail'e destek veren ülkelere karşı 15 Ekim 1973'ten başlayarak ikinci kez petrol ambargosu koydu Bununla beraber OPEC üyesi ülkelerle birlikte dünya petrol fiyatlarını yükselterek ülkeye giren kaynakların arttırılmasına karar verildi Ambargoyla birlikte dünya ekonomisinde büyük bir kriz yaşandı Birkaç ay sonra, 17 Mart 1974'de Vaşington'da yapılan petrol zirvesiyle ambargo kaldırıldı 1970'lerde kamulaştırılmaya başlanan Kuveyt Petrol Şirketi'ndeki hükûmet iştiraki 1974'te %60'a çıkarılırken, kalan %40'lık kesim BP ve Gulf Oil arasında eşit olarak paylaştırıldı[26]


1982'de, Souk Al-Manakh borsasının çöküşünün ardından ülkede ekonomik kriz yaşandı ve petrol fiyatlarında artış görüldü[27] Fakat kriz kısa sürede aşıldı ve Kuveyt'teki petrol üretimi gittikçe artarak, İran-Irak Savaşı sebebiyle İran ile Irak'ta düşen petrol üretiminden kaynaklanan boşluğun doldurulması sağlandı 1980'de başlayan savaşta önceleri tarafsız kalan Kuveyt, sonraları maddi yönden Irak'ı destekledi Bunun yanında Irak'a gönderilen savaş malzemelerinin de kendi üzerinden geçmesine olanak sağladı[18] 1983'te, ülkede seri halinde yaşanan altı bombalı saldırı sonucunda beş kişi hayatını kaybetti Saldırıyı üstlenen Şii Dava Partisi, İran ile yaşanan savaş sırasında Kuveyt'in Irak'a verdiği destekten dolayı saldırıyı gerçekleştirdiğini açıkladı[28] Eylül 1987'de İran, Kuveyt'e İpekböceği füzeleri ile saldırılar düzenledi[29][30] 5 Nisan 1988'de, Bangkok'dan Kuveyt'e sefer yapan ve Kuveyt Kraliyet Ailesi'nin üç üyesinin de aralarında bulunduğu 112 yolculu, 422 sefer sayılı Kuveyt Havayolları'na ait Boeing 747 tipi uçak, bir grup Lübnanlı tarafından kaçırıldı[31] Silahlı ve el bombalı teröristler pilotu, İran'ın Meşhed şehrine iniş yapması için zorlarken, aynı zamanda Kuveyt'te tutulan 17 Şii gerillanın serbest bırakılmasını talep ettiler Meşhed'e inildikten sonra Ürdünlü bir yolcuyu serbest bırakan teröristler,[32] Sırasıyla Larnaka ve Cezayir'e iniş yapan hava korsanları iki Kuveytli yolcuyu da öldürdü Kuveyt'in 17 esiri serbest bırakmayacağını açıklamasının ardından teröristlerin Cezayir'i terketmelerine izin verildi ve 16 gün süren eylem sona erdi[33][34]

Körfez Savaşı esnasında ,Kuveyt'teki yanan petrol sahasının üzerinde uçan ABD Hava Kuvvetleri uçakları (F-16, F-15C ve F-15E)


Savaşta, sekiz yıl boyunca maddi yönden Irak'ı destekleyen Kuveyt, savaşın sona ermesiyle birlikte Irak'ın 65 milyon $'lık borcunun silinmesi yönündeki teklifini reddetti[35] Kuveyt'in petrol fiyatlarını %40 oranında arttırmasıyla birlikte her iki ülke arasında ekonomik bir savaş başlamış oldu[36] Irak'ın; Kuveyt'in eğimli sondaj yaparak kendisine ait Rumeyla petrol sahasından petrol çıkardığı iddiasıyla iki ülke arasındaki tansiyon daha da yükseldi[36]


2 Ağustos 1990'da, Irak kuvvetleri Kuveyt'i işgal ederek kendi topraklarına kattı Irak Devlet Başkanı Saddam Hüseyin, emir Cabir Al-Sabah'ı görevden alarak Ali Hasan el Mecid'i Kuveyt valisi olarak atadı[37] Irak işgali sırasında, yaklaşık 1000 Kuveytli sivil öldürülürken 300000'den fazla kişi ülkeyi terketti[38] Diplomatik görüşmelerin sonuç vermemesi sonunda, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi tarafından ABD'nin başı çektiği 34 ülkeden meydana gelen koalisyon güçleri oluşturuldu Koalisyon güçleri; 17 Ocak 1991'de, Irak kuvvetlerini Kuveyt topraklarından çıkarmak amacıyla düzenledikleri Çöl Fırtınası Operasyonu ile Körfez Savaşı'na dahil oldu 6 hafta sonra, 26 Şubat 1991'de, koalisyon güçleri başarıya ulaştı ve Irak güçlerinin ülkeden çekilmesiyle birlikte emir, yetkilerine yeniden kavuştu[39] Sonrasında ise Kuveyt, koalisyon güçlerine hizmetleri karşılığında 17 milyar $ ödeme yaptı[39]


Irak kuvvetleri Kuveyt'ten çekilirken 737 petrol kuyusuna zarar verip, bunların 600 kadarını ateşe verdi[40] Irak işgalinin ardından yapılan tahminler sonucu yaklaşık 5-6 milyon galon (950000 m3) petrolün yandığı belirlendi[41]


Petrol ve kurum tabakası Basra Körfezi'nin tamamını etkiledi ve 25 ila 50 milyon galon (7900000 m3) petrolden meydana gelen "petrol gölleri" oluştu[42] Bu petrol tabakası, ülke yüzölçümünün %5'lik kısmını kapladı[40] Toplamda 11 milyon galon (1700000 m3) petrol Basra Körfezi'ne dökülürken,[43] Kuveyt'in ham petrol rezervinin %2'lik kısmına tekabül eden 96 milyon galon (153×1010 m3) petrol yakıldı[44] Yangınları söndürmek dokuz aydan uzun bir süre alırken, hükûmetin harcadığı 50 milyar $ sayesinde kuyuların tamiratı ve altyapı düzenlemeleri 2 yıl gibi bir sürede eski haline getirilebildi[45] Körfez Savaşı'nın ardından Kuveyt, sosyo-ekonomik, çevresel ve halk sağlığı açısından büyük bir gelişim gösterdi

Siyaset [değiştir]


Ana madde: Kuveyt'te siyaset


Kuveyt Basra Körfezi ülkeleri içinde en eski seçilmiş meclise ev sahipliği yapmaktadır Devletin başı Emir'dir Emir başbakanı atar ki, başbakan da genellikle kraliyet ailesine mensuptur Bakanlar Kurulu, hükümet islerini yürütür ve bakanların sayısı meclis üyeierinin sayısının 1/3'ünden fazla olamaz Meclis başbakanı veya kabinedeki bakanları görevden alma yetkisine sahiptir Anayasaya göre yeni bir veliahtın tahta çıkması için meclis tarafından onaylanması gerekmektedir Meclis 50 üyelidir ve 4 yılda bir yenilenir Son reformlarla birlikte kadınlar da oy kullanma hakkına sahip olmuş ve seçmen sayısı 139000'den 339000'e çıkmıştır Yakın bir zamanda Başbakan Şeyh Sabah el-Ahmet el-Sabah kabinede bir kadın bakanın yer alacağını duyurmuştur


11 Kasım 1962'de kabul edilen ve günümüzde de yürürlükte olan anayasayla birlikte emirin yetkileri kısıtlandı Dört yıllığına seçilen 50 üyeden meydana gelen bir meclis oluşturuldu ve hükûmetin yalnız aile üyelerinden oluşmasının önüne geçildi[18][46] Ocak 1965'te yeni hükûmet seçim yerine veliaht prens tarafından kuruldu[18] Abdullah III Al-Salim Al-Sabah'ın 24 Kasım 1965'teki ölümü üzerine ülke yönetimi, kardeşi Sabah III Al-Salim Al-Sabah'a geçti Al-Sabah, başbakanlık görevini Cabir III Al-Ahmet Al-Cabir Al-Sabah'a bıraktı[18]


29 Ağustos 1976'da emir Al-Salim Al-Sabah tarafından meclis dağıtılarak basın üzerinde sıkı bir denetim kuruldu 31 Aralık 1977'de Al-Salim Al-Sabah'ın ölümü üzerine ülkenin yeni emiri Cabir III Al-Ahmet Al-Cabir Al-Sabah oldu Yeni emir, veliaht prens Saad I Al-Abdullah Al-Salim Al-Sabah'ı, 8 Şubat 1978'de başbakan olarak atadı


Ağustos 1980'de emir Cabir, yeni bir parlamento kurma çalışmalarına başladı Yeni bir seçim yasası kabul edildi 23 Şubat 1981'de yapılan seçimler, rejim yandaşlarının zaferiyle sonuçlandı

Coğrafya [değiştir]


Ana madde: Kuveyt coğrafyası


Kuveyt'teki kum fırtınası Nisan, 2003


Arap Yarımadası'nın kuzey doğusunda yer alan Kuveyt, dünyadaki en küçük kıta ülkeleri arasındadır Engebesiz bir yapı gösteren ülke topraklarının çoğunı Arap Çölü kaplamaktadır Ülkenin en yüksek noktası ile ortalama yüksekliği arasında 306 m gibi küçük bir fark bulunmaktadır[2] Dokuz adaya sahip olan Kuveyt'te, Failaka Adası dışındaki adalarda yerleşim yapılmazken,[47] kapladığı 860km2 alanla Bubiyan, ülkedeki en büyük ada konumunda olup anakaraya 2380 m uzunluğundaki bir köprüyle bağlanmaktadır[48] Topraklarının çoğu tarıma elverişli olan ülkenin 449 km uzunluğundaki kıyı şeridi boyunca yer yer yeşil arazilere rastlanmaktadır[2]


İçerdiği petrol sahaları bakımından dünyanın en zengin ülkelerinden biri olan Kuveyt'teki Burgan sahasında ülkede çıkarılan toplam petrolün 70 milyon galonluk (1,1×1010 m3) kısmı elde edilmektedir 1991'deki Kuveyt petrol yangınları sırasında ülke genelinde 500'ün üzerinde petrol gölü oluşmuş ve yaklaşık 35,7 km2 alana yayıldı[49] Meydana gelen kirlilik yüzünden ülkenin doğu ve güneydoğu kısımlar yaşanamaz hale geldi[41] Körfez Savaşı sonucunda oluşan petrol sızıntıları ülkenin deniz kaynaklarını da şiddeti biçimde etkiledi[50]

İklim [değiştir]


Ana madde: Kuveyt iklimi


Mart'ta başlayan ilkbahar, nadir olarak gerçekleşen sağanak yağışlara rağmen ılık geçmektedir Kuzeybatıdan esen rüzgarlar sonbahar ve kış aylarında soğuk; ilkbahar ve yaz aylarında ise sıcak hava getirir Güneydoğudan esen rüzgarlar genellikle sıcak ve nemli olup, Temmuz ile Ekim arasında etkisini gösterirken; aynı yönden esen sıcak ve kuru rüzgarlar ise ilkbahar ile yaz mevsiminin başlarında etkisini gösterir Kuzeybatıdan esen ve şimal adı verilen rüzgarlar ise Haziran ve Temmuz aylarında etkili olup, kum fırtınalarına yol açmaktadır[51]