Çocuk İhmali Ve İstismarı

ÇOCUK İSTİSMARI VE İHMALİNİ AÇIKLAMAYA YÖNELİK KURAMLAR

1 Psikiyatrik Model
2 Sosyolojik Model
3 Sosyal-Durumsal Model

PSİKİYATRİK MODEL

Psikiyatrik Model ebeveynlerin hayal etme (fantezi) güçlerinin etkileşimi sonucu oluştuğu ileri sürmektedir Bu model öncelikle ebeveynin kişisel ve cinsel kimliklerinin incelenmesinin önemli olduğunun üzerinde durmuştur Vakaları inceleyen Psikiyatrlar önceleri istismarı yapan ebeveynin hasta ya da anormal olduğunu kabul ederken sonrasında sadece %10' unun ruh hastası olduğunu söyleyebilmişlerdir

Ebeveynlerin kişilik özelliklerinin üzerinde duran psikiyatrik model kuramcıları 5 tip istismarcı ebeveyn kişilik özelliği olduğunu belirtmişlerdir Bunlar
1 Zayıf benlik kavramı
2 Kişilik oluşumunda karmaşa
3 Tepki kontrolünde bozukluk
4 Çocuğun kötü algılanması
5 Aile ve eşle olan ilişkilerde doyum bulamamış bağımlılık mekanizmalarının kullanılmasıdır

İstismarcı ebeveynlerin ;
Özsaygılarının düşük - Hayal kırıklığı yaşamış - Çocuğu açıkça reddetme duyguları içinde - Doyumsuz oldukları saptanmıştır
Ebeveynlerin psikopatik olduğu ve bu eğilimlerine normal bir görünüş vererek gizleyebildikleri ileri sürülmüştür

SOSYOLOJİK MODEL

İHMAL VE İSTİSMARIN NEDENLERİ

Sosyolojik modele göre ihmal ve istismarın nedenleri şu şekilde sıralanabilir
1 Toplumsal değerler
2Örgütler
3Kültür ve aile kurumu

Kısaca toplumun değer yargıları, şiddete ilişkin kültürel tutumlar, aile yapısı ve sosyo-ekonomik durumun incelenmesi gerekmektedir burada bilinmesi gereken bir başka nokta ise aile içi şiddetin, toplumda süregelen şiddetten bire bir etkilendiğidir Toplumda onaylanan şiddet ise aileni içine girmesi ile hem fiziksel hem duygusal hem de cinsel açıdan görülebilir

Bireylerin yaşadıkları kötü yaşam koşulları, yoksulluk, kötü beslenme, işsizlik stres ve engellenme duygusu yaratmakta ve kişilerin davranışlarına olumsuz yönde yansımaktadır Dolayısı ile bireyin dışavurumları doyurulmamış isteklerini doyurmak eğilimde gerçekleşir ve bunun bir yönünü de cinsellik olarak açığa vurur

SOSYAL-DURUMSAL MODEL

Sosyal Durumsal Model'e göre istismar ve ihmalin görülme sıklığının altında birey - çevre etkileşimi yatmaktadır bireyin maruz kaldığı istismar ve ihmal ne kadar fazla ise ve çevre de buna da yatkın ise bu istismar edilen bireyin de istismar etme davranışı o kadar fazla yatkın olacaktır Çocuk istismarının önemli bir bölümü, ana-babanın disiplin etme çabası kapsamında gerçekleşir

Disiplin çabalarının iki özelliği istismar olasılığını arttırır

1 Fiziksel ceza ve dayağın yanlış bir yöntem olarak algılanması ana-babaların bu davranışı gizli gerçekleştirmesine, bu da ana-babaların suçluluk duymasına yol açar ve tepkisel bir öfke sonucu aşırı bir biçimde uygulanma eğilimi göstermelerine neden olurToplumsal normlar ve gerçek davranışlar arasındaki çelişkiler ana-babanın çocuk istismarını arttırmaktadır

2 İstismarı arttıran bir başka etken de tutarsız disiplin yöntemleridir

Yapılan bir incelemede istismar davranışı gösteren ana-babaların bu davranışı göstermeyenlere oranla disiplin yöntemi olarak sözel ve fiziksel saldırgan davranışları küfür, aşağılama vb daha çok kullandıkları saptanmıştır

İstismar ve İhmalin Tekrarlanması ve devam etmesinin nedenleri;

1 Bunun bir disiplin yöntemi olarak algılanması
2 İleride olabilecek olumsuz sonuçların göz ardı edilmesi
3 Çocuğun davranışının sonucu abartılarak istismarı hakettiğinin savunulması

Psikiyatrik modelde ana-babanın Sosyolojik modelde çevrenin tek yönlü neden sonuç içinde etkilediği öne sürülmektedir Sosyal-durumsal modelde ise istismar ve ihmalin nedeninin bireyin çevre ile yaşadığı etkileşimler ve maruz kaldığı davranışların üzerinde durulmuştur

ÇOCUK İHMALİ ve İSTİSMARI NEDİR ?

Çocuğun sağlığını,fizik ve psikolojik gelişimini olumsuz etkileyen,bir yetişkin,toplum veya devlet tarafından bilerek veya bilmeyerek yapılan hareket yada davranışlara çocuk istismarı denilmektedir

Çocuğun fiziksel,ruhsal ve sosyal gelişimi için gerekli olan beslenme, barınma,giyim,temizlik,oyun, eğitim ,güvenlik,sağlık ihtiyaçlarının karşılanmaması ise çocuk ihmali olarak tanımlanmaktadır

Cinsel Taciz

“Cinsel taciz, bağımlı, yeterince gelişmemiş çocuklarla ergenlik çağındakilerin, tam olarak kavrayamadıkları, bilerek rıza göstermedikleri ya da aile fertleri arasındaki cinsel tabuları sarsan, cinsel aktivitelere katılmalarıdır” (Search 1993: 11)

İHMAL ve İSTİSMARIN ÇEŞİTLERİ

FİZİKSEL İHMAL ve İSTİSMAR

Fiziksel İhmal :Yakın kişilerin çocuğun gelişimine sürekli zarar veren hareketleri sonucu çocuğa sosyal olarak çeşitli kaynakların sağlanmaması,bunlardan yoksun bırakılması
Fiziksel İstismar ise çocuğun kaza dışı hasar görmesi yada fiziksel olarak cezalandırılması olarak tanımlanır

CİNSEL İHMAL ve İSTİSMAR

Cinsel İhmal, çocukların cinsel sömürüye karşı korunmaması ve ilgisiz kalınması,cinsel gelişime gereken önemin verilmemesi anlamına gelir Cinsel İstismar ise cinsel doyum için çocuğu kullanmak yada bir başkasının bu amaçla çocuğu kullanmasına izin vermek olarak tanımlanmaktadır

Cinsel İstismar Çocuğun kendisinden en az 4 yaş büyük bir kişi tarafından cinsel haz amacıyla zorla yada ikna edilerek cinsel etkileşime maruz bırakılmasıdırÇocuğun rızası olsun olmasın ırzına geçilmesi cinsel organının ellenmesi,müstehcen sözlere maruz bırakılması,yetişkinin cinsel organlarını okşamaya yöneltilmesi veya zorlanması,çocuğun pornografi yada fuhuşta kullanılması,çocuğa pornografik materyal izlettirilmesi,teşhircilik vbgibi davranışlara maruz bırakılması Cinsel İstismardır

DUYGUSAL İHMAL ve İSTİSMAR

Duygusal ihmal, çocuğun sevilmemesi, ihtiyacı olan ilgi ve yakınlığın ona gösterilmemesi olarak tanımlanır Tek başına yada fiziksel ve cinsel istismarla birlikte görülebilen duygusal istismar ise ebeveynlerin yada çevredeki diğer yetişkinlerin çocuğun yeteneklerinin üstünde istek ve beklentiler içinde olmaları ve saldırganca davranmaları anlamına gelir

ÇOCUK İSTİSMARININ NEDENLERİ

Çocuğun ihmal ve istismar edilmesine neden olan faktörleri
İÇ ve DIŞ STRES FAKTÖRLERİ olarak gruplamak mümkündür

Dış Stres Faktörleri : Bazı ekonomik,sosyal,çevresel,kültürel özellikler ailede sıkıntı yaratarak çocuğun ihmal ve istismarına yol açabilirEkonomik yetersizlik aile için en önemli stres kaynaklarından biri olup yoksulluk ,işsizlik,borçlanma şeklinde kendini gösterebilirAynı zamanda iyi beslenememe,yetersiz ev koşulları,sağlıksızlık gibi sorunları da beraberinde getirebilir

İç Stres Faktörler ise; Anne-babanın kişilik yapısı ,çocuğun özellikleri ve çevreye bağlı olarak çocuktan gereğinden fazla istekte bulunulması olarak gruplandırılabilirÖlüm,boşanma veya ayrı bir yerde çalışma nedeniyle parçalanmış aileler çocuk istismarında önemli bir risk grubunu oluşturmaktadırAnne-baba tarafından ihmal ve istismar edilme,anne-baba arasındaki şiddete tanık olma,parçalanmış aileden gelme veya çeşitli aile sorunlarının çocukta yarattığı duygular çocuğun yaşam biçimini ve ilişkilerini önemli ölçüde etkileyerek çocuğun bunları öğrenerek taklit etmesine,dolayısıyla istismarcı bir kişilik kazanmasına neden olabilir

YAPILAN BAZI ARAŞTIRMA SONUÇLARINA GÖRE;

••• Çocuğa karşı şiddetin yaşandığı ailelerde karı-koca çatışması,tatminsiz evlilik gibi özellikler bulunmuş ve aile içinde genellikle bir şiddetin yaşandığı görülmüştür
••• Ebeveynlerden birinin üvey olması durumunda çocuğun şiddetle karşılaşma olasılığı fazladır
••• Çocuk bakımı ve karar alma gibi konularda eşit dağılımın yaşanmadığı ailelerde çocuğa karşı şiddet olasılığı yüksektir
••• Ailenin yaşadığı sıkıntılar ve ani değişmelerle çocuğa karşı şiddet arasında bir ilişki kurulmaktadır
••• Sağlık,ekonomik ve sosyal olanakların elde edilebilirliği ile şiddet arasında ilişki vardır
••• Özellikle geleneksel aile yapılarında,konuşarak ikna etme yerine fiziksel cezalandırma yöntemlerinin sıklıkla kullanıldığı görülmektedir

CİNSEL TACİZE UĞRAMIŞ ÇOCUKLARDA AŞAĞIDAKİ BELİRTİLER ORTAYA ÇIKABİLİR

••• Cinsellik veya seks konularına anormal ilgi gösterme veya tamamen ilgisiz kalma
••• Uyku sorunları veya kabus görme
••• Depresyon veya aile fertlerinden/arkadaşlarından uzaklaşma
••• Vücudunun kirli olduğu veya cinsel organ bölgesinde bir sorun olduğu gibi düşüncelere sahip olma
••• Okula gitmeyi istememe
••• Normalin dışında yaramazlık yapma/söz dinlememe
••• Yaptığı çizimlerde,oynadığı oyunlarda cinsel tacizi andıran resimler/oyunlar
••• Anormal bir şekilde agresif olma

AİLE İÇİ CİNSEL İSTİSMAR “ENSEST”

Kelimenin Latince aslı “incestus” olup sıfat olarak “pis,kirlenmiş,temiz olmayan” anlamına gelmektedirİsim “olarak da kirlilik,iffetsizlik,uygunsuzluk” demektirDilimizde karşılığı olmayan bu kelime Arapça’da “fücur”la karşılanmaktadırOsmanlı-Türkçe sözlüğünde fücur;günah,zina olarak karşılık bulmaktadırTürk Dil Kurumu sözlüğünde ise; günahın her çeşidi olarak ifade edilmektedir

Bugün bu terim toplumumuzda “evlenmeleri ahlakça,hukukça ve dince yasaklanmış(nikah düşmeyen) yakın akraba olan kadın ile erkeğin cinsel ilişkide bulunmaları” anlamına gelmektedir

Ensest Konusunda Düşünülen Risk Faktörleri (Ensestin Olabileceğini Düşündüren Belirtiler)

1-Alkolik baba,otoriter baba
2-Alışılmışın dışında şüpheci yada bağnaz baba
3-Çocuğun insanlara yakın ilişki kurmasına izin verilmemesi
4-Annenin olmayışı yada ailede koruyucu güç olmayı beceremeyen anne
5-Annenin ev işlerini yapan ve anne rolünü oynayan kız çocuğu
6-Anne babanın bitmiş , sorunlu cinsel yaşantılarının olması
7-Babanın kendi kontrolünü sınırlayan faktörler:madde bağımlılığı,psikopatoloji,sınırlı zeka
8-Küçük kızda aniden çıkan baştan çıkarıcı tavırların varlığı
9-Anne babanın yabancılara karşı paranoid,düşmanca tutum içine girmesi
10-Ebeveynlerin ailesinde daha önce ensest ilişkinin varlığı
11-Babanın puberte döneminde kızına karşı aşırı kıskançlık göstermesi

ENSESTİN ÇOCUKLAR ÜZERİNE ETKİLERİ

Ensestin çocuklar üzerine etkileri;
-Çocuğun saldırganla olan ilişkisine
-Seksüel aktivitelerin şekline
-Çocuğun işbirliğine
-Şiddet kullanımına
-Fiziksel zararların varlığına
-Çocuğun yaşı ve gelişim basamağına
-Travma öncesi işbirliğine
-Psikolojik gelişimine bağlı olarak değişmektedir
-Ailenin olaya tepkisi de konu üzerinde etkileyici rol oynar

Cinsel istismara uğramış çocuklarda parmak emme,tırnak yeme, enürezis, enkoprezis gibi davranışlara sık rastlanmaktadırBunun yanısıra fobiler,uyku bozuklukları,kız çocuklarda erkek çocukların yanında güvensizlik ve anksiyete (kaygı)belirtileri,bulantı,kusma,karın ağrıları,baş ağrıları gibi sorunlar ortaya çıkabilirDaha büyük çocuklarda suçluluk hissi ve depresyon görülebilir

Adölesanlar;(ergenler) okulda akademik ve davranış sorunları,suça eğilim,konversif tablolar,panik ataklar yaşayabilirlerKirli ve değersiz olma hissi yaşanabilirAdölesan kızlar mazoistik çok eşli cinsel yaşam(bilinçsiz fantezilerine hitap ettiği için)tercih edebilirler
Ayrıca cinsel istismarın genital hasar,hamilelik,CYBH kapma gibi fiziksel zararları da olabilir

Yapılan bazı araştırmalarda kadınlarda uyuşturucu bağımlılığının daha yüksek oranda cinsel istismara uğrayan kişilerde ortaya çıktığı,daha sıklıkla frigidity,çok eşlilik ve depresyon görüldüğünü ortaya koymuştur

ÇOCUK İSTİSMARINA İLİŞKİN YASAL DÜZENLEMELER

*Türk Medeni Kanunu Madde 267 :Ana baba çocuklarını tedip(terbiye,yetiştirme)hakkına maliktir sahiptirTedip hakkına sahip kişiler(ana-baba, vasi, koruyucu anne baba , öğretmen,esnaf)yasa ile tanınan terbiye ve disiplin yetkilerini kullanırken serbest değildirler

*TCK 477 :Her kim idaresi altında bulunan yada büyütmek,
okutmak ,bakmak ,muhafaza etmek veya bir meslek ve sanatı öğretmek için kendisine verilen şahsın üzerinde taşıdığı eğitim hakkını yada söz dinletmek yetkisini kötüye kullanıp o şahsın sağlığının bozulmasına bir tehlikeyle karşılaşmasına sebep olursa 18 aya kadar hapsolunur

*Türk Medeni Kanunu 272 :Ana ve baba vazifelerini ifa etmedikleri taktirde hakim çocuğun himayesi için gerekli tedbirleri almakla mükelleftir

ULUSLAR ARASI HUKUK YÖNÜNDEN DÜZENLEMELER

*Birleşmiş Milletler’ in “Çocuk Haklarına Dair Sözleşmesi” Devletimiz tarafından 14 Eylül 1990 tarihinde imzalanmış ve
9 Aralık 1994 tarihinde 4058 sayılı yasayla onaylanması uygun bulunmuştur
*Anayasanın 90 maddesine göre “usulüne göre yürürlüğe konmuş milletlerarası andlaşmalar kanun hükmündedir”
*Sağlık Personelinin sorumluluğu :Fiziksel istismar olgusu ile karşılaşan hekim tanıdan emin olmasa bile diğer birimlerden görüş alarak iyice araştırmalıdırİstismar olduğuna karar verilen olgularda olanaklıysa adli tıp uzmanından rapor alınmalıdırÇocuğa yönelik tehlikeli olgularda çocuğun eve gönderilmemesi gerekirBu durumda Cumhuriyet Savcılığına yapılacak ihbarın yanı sıra Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu’ndan yardım istenmelidirBu sağlanana dek çocuğun hastanede tutulmasına çaba gösterilmelidir

ÇOCUK İSTİSMARININ TÜRKİYE’DEKİ ve DÜNYA’DA DURUMU

TÜRKİYE’DE çocuk istismarı konusunda yapılan araştırmalarda %78 ile duygusal istismarın baş sıralarda olduğu görülmektedir
Fiziksel istismar %24
Cinsel istismar ise %9 gibi bir oranda görülmektedir
Türkiye’de 1980-1982 yılları arasında 8 ilde yapılan bir araştırmada sonuçlar şöyle tespit edilmiştir:

••• Kız çocukların %34,6’sının
••• Erkek çocukların ise %32,5’inin ihmal ve istismar kurbanı oldukları açıklanmıştır
••• Eğitimsiz ebeveynlerin %40’ı
••• Eğitim düzeyi yüksek ebeveynlerin ise %17’si çocuklarını istismar etmektedir

Dr Behçet Uz Çocuk Hastanesi Psikiyatri polikliniğine başvuran çocuklar arasında yapılan araştırmada;
••• %36 oranında fiziksel ve duygusal istismar saptanmıştır
••• Mahkemelere yansıyan vakalara göre çocuğa cinsel istismarın;
%57’sinin baba,
%4’ünün ağabey
%3’ünün yakın akraba
%26’sının ikinci akraba tarafından yapıldığı ortaya çıkmaktadır2004 verilerine göre Adli Tıp Kurumuna cinsel istismar şikayeti ile 1455 çocuk geldiği halde gerçekte bu rakamın 5000 olduğu tahmin edilmektedirResmi rakamlara göre cinsel istismara uğrayanların %85’i kız, %15’i erkektir

••• Amerika Birleşik Devletleri’nde 15 yaş altı hastaneye başvuran çocuklar arasında Çocuk İstismarı sıklığı 27/1000 olarak bildirilmektedir
••• İngiltere’de haftada 4 çocuk, çocuk istismarı ve ihmal nedeniyle ölmekte,
••• 4 yaş altı her 1000 çocuktan biri fiziksel istismara uğramaktadır

PSİKOLOJİK DANIŞMANLARIN İHMAL İSTİSMAR TACİZ GİBİ DURUMLARA YÖNELİK NASIL DAVRANMALI, NE YAPMALI ?
İHMAL VE İSTİSMARIN ÖNLENMESİ İÇİN NELER YAPILABİLİR?

••• Kitle iletişim araçlarında ana-babanın konu hakkında bilgilendirilmesi
••• Kitle iletişim araçlarıyla çocukların bilgilendirilmesi: Masallar, çizgi filmler, çocuk filmleri
••• Çeşitli kampanyalarla bu konuda hassasiyet arttırmak ve konuyu daima gündemde tutmak
••• Ana-baba okullarını yaygınlaştırmak

PSİKOLOJİK DANIŞMAN NELER YAPABİLİR?

••• Alt sosyo-ekonomik düzeydeki çocukları okullarda, konunun uzmanı psikolojik danışmanlar tarafından öğrencilere, öğretmenlere ve aileye eğitim programları düzenlemek
••• Çocuğa inanılmalıdırTedavi süresince kendisine inanıldığını ve kendisine yardım için birinin bulunduğunu bilmelidir
••• Kabul etmelidir Kendini suçlamayan, yargılamayan ve olaya önyargıyla bakmayan biriyle konuşması önemlidir
••• Sosyal ilişkilerden soyutlanmışlarsa çözümler bulmaya çalışılmalıdır
••• Uğradıkları mağduriyetin kalıcı olmadığına dair bilgi verilmeli,kendilerini değerli, saygın, sevgiye layık oldukları duygusunu geliştirmek için yardım edilmelidir
••• Aşırı yetkeci, tepkisiz veya katı davranılmamalıdır
••• Sorular utangaçlık veya çekingenlik göstermeksizin sorulmalıdır

SON SÖZ

Taciz, ihmal, istismar gibi gibi olaylar bireylerin hangi yaşta başlarına gelirse gelsin istismar edilenleri ve istismar edenleri fiziksel, bilişsel ve duygusal boyutları itibari ile yıpratmakta, yaşamlarında önemli engellemelere yol açmaktadır

DERLEYENLER
Ercan TEKİN, Ankara Üniversitesi PDR - 4
Mehmet AYDIN, Kazimierza Wielkiego Üniversitesi, Polonya


KAYNAKÇA
LAND, Deborah, (2003) “Teasing Apart Secondary Students’ Conceptualizations of Peer Teasing, Bullying and Sexual Harassment”, School Psychology International, Vol 24 (2), pp 147-165
KAPCI, Emine Gül, (2004) “İlköğretim Öğrencilerinin Zorbalığa Maruz Kalma Türünün ve Sıklığının Depresyon, Kaygı ve Benlik Saygısıyla İlişkisi”, AÜ Eğitim Bilimleri Dergisi, cilt 37, sayı 1, sy 1-13
MİCHAUD, Yves, (1991) Şiddet, İstanbul: İletişim Yayınları, Cep Üniversitesi
İhmal ve İstismarın Önlenmesi İçin Neler Yapılabilir? (2005)"İlk ve Ortaöğretimde Rehberlik Çalışmaları Ders Çalışması" AYDIN Didem, DURDU Özüm, GÖKSEL Birce, EVİRGEN Ayşe
Ünal H (?) Yüksek Lisans Öğrencisi Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi