İnsan Denen Meçhul -3

**Prof. Dr. Sinsi** · 07-16-2012

Hücre dediğimiz en küçük canlı birimin kendi içinde bir âlem olduğunu geçen sayımızda belirtmiş ve bu müthiş dünyanın içine yerleştirilmiş, birbiri ile mükemmel bir uyum içinde çalıştırılan küçük makineler hükmündeki organel adı verilen cihazlardan bahsetmiştik

Ayrıca hücre zarının ince yapısının ne kadar hassas bir şekilde tanzim edildiği hususunda da bazı rakamlar vermiştik

Hücrenin sınırını belirlemek, içe ve dışa çeşitli maddelerin taşınmasına vasıta olmak, hücreyi parçalanmaktan korumak gibi vazifeleri olan hücre zarının, hareketli bazı kısımları da vardır

Bir kısım hücrelerin üzerinde ritmik hareket yapan sil veya kinocilia adı verilen çok sayıda ince, titrek uzantılar bulunur

Bunlardan stereocilia adı verilenler, daha uzun ve kamçı şeklindedirler; emme ve salgı vazifesi yapan ve hücrelerde yüzeyi genişletmekle vazifeli olanlar ise microvilli ismini alır

Şimdi bunlara ait büyüklüklere bakalım:

Bir ciliayı yapan ince tüpçüklerin sayısı 9 x 2+2
Bir cilianın kalınlığı 0,25 µm
Bir cilianın uzunluğu 7-10µm
Nefes borusu (trachae) içindeki ciliaların titreme veya çarpma sayısı saniyede 20
Kamçıların (stereocilia) uzunluğu 100-200 µm
Mikrovillilerin uzunluğu 1-6µm
Mikrovillilerin kalınlığı 0,1 µm
Mikrovillilerin hücre yüzeyini genişletme faktörü 20-50 defa

İnsan iskeletine benzer şekilde hücrenin de bir iskeleti vardır

Bu iskelet, sitoplâzma içindeki mikro tüpçükler ve özel mikro iplikçiklerden müteşekkildir

Bir mikrotüpçüğün dıştan dışa çapı 24 nm
Bir mikrotüpçüğün iç boşluğunun çapı 14 nm
Mikrotüpçüğün duvar kalınlığı 5 nm
Mikrotüpçük duvarındaki temel tuğlaların (tubulin) molekül ağırlığı 100

000-120

000
Bir mikrotüpçüğün yapısındaki tubulin iplikçiklerinin sayısı 13
Mikrotüpçüğün azamî uzama hızı (hücre kültüründe) dakikada 7,2 µm
Mikrotüpçüğün azamî kısalma hızı (hücre kültüründe) dakikada 17,3µm
Kas hücresindeki aktin mikro iplikçiğinin çapı 5-7 nm
Kas hücresindeki aktin mikro iplikçiğinin uzunluğu 1µm’a kadar
Bir aktin molekülündeki aminoasit sayısı 375
Deri hücresindeki keratin iplikçiğinin molekül ağırlığı 40

000-68

000
Mesenşim hücrelerindeki vimentin iplikçiğinin molekül ağırlığı 57

000
Kas hücrelerindeki desmin iplikçiğinin molekül ağırlığı 53

000
Beyin astrosit (glia) hücresindeki protein iplikçiğinin molekül ağırlığı 45

000
Sinir hücresindeki iplikçiğin molekül ağırlığı 68

000
Hücre çekirdeğindeki (nukleus) laminin iplikçiğinin molekül ağırlığı 65

000-75

000

Hücrenin beyni ve program kitapçığı durumundaki çekirdek (nukleus), sitoplâzmanın içinde ekseriyetle merkezî bir konuma yerleştirilmiştir

Çekirdeğin de kendine ait bir zarı, nukleoplâzma veya çekirdek sıvısı vardır, bunun da içinde çekirdekçik (nukleolus) yer alır

Canlının biyolojik şifresinin kodlandığı DNA molekül zinciri de çekirdeğin içine dürülerek paketlenmiştir

Şimdi âlem içinde bir âlem olan çekirdek ile ilgili büyüklüklere bir göz atalım

Çekirdek sayısı
Hücrelerde büyük çoğunlukla bir çekirdek vardır

Ancak alyuvarlar ile trombositler gelişme esnasında çekirdeklerini kaybeder

Karaciğer hücrelerinin % 20’sinde iki çekirdek bulunur

Kemik dokusundaki yiyici hücreler olan osteoclastlarda 5-20 kadar çekirdek bulunabilir

Çizgili kas hücrelerinde ise 1

000’den fazla çekirdek bulunur

Bu tip çok çekirdekli hücreler embriyonik dönemde birbirleriyle birleşmiş ve hücre sınırları kaybolmuş çok sayıda hücreden meydana gelmiştir

Çekirdek büyüklükleri
Toplam hücre hacmine nispeten çekirdeğin hacmi % 5-20
Uç bir örnek olarak lenfositlerde bu nispet % 60
Böbrek hücresi çekirdeğinin büyüklüğü 6µm
Omurilik ganglion hücresi çekirdeğinin büyüklüğü 1,2µm
Akciğer alveolü hücresi çekirdeğinin büyüklüğü 5µm
Çekirdekçiğin (nucleolus) ortalama büyüklüğü 1-2 µm
Çekirdeğin ortalama hacmi 20-500 µm3

Çekirdek zarı
Zarın tabaka sayısı 2
Zarın kalınlığı 7-8 nm
İki zar tabakası arasındaki mesafe 20-70 nm

Çekirdek zarı üzerindeki delikler (porlar)
Zar üzerindeki deliklerin çapı 50-70 nm
Deliklerin toplam alanının çekirdek zarı yüzeyine nispeti % 20 kadar
Bir çekirdekteki toplam delik (por) sayısı 3000-4000

DNA-Çift spiral zincir molekülü
DNA spiral zincirinin çapı 2 nm
DNA’daki farklı azotlu bazların sayısı 4
Birbirini takip eden iki helezon arasındaki yükseklik 3,4 nm
Bir helezon üzerindeki aynı hizadaki en yakın iki nokta
arasındaki azotlu baz sayısı 10
İp merdiveni şeklindeki zincirin bağlantısını sağlayan
iki baz arasındaki mesafe 0,34 nm
Bir insan hücresindeki toplam DNA ipliğinin uzunluğu 2 m
Bir hücredeki DNA toplam uzunluğu çekirdeğin çevresini
ne kadar sarar 400

000 kere
İnsan hücresi çekirdeğindeki DNA ipliğinin hacmi 40 µm3
İnsan hücresi çekirdeğindeki DNA ipliğinin ağırlığı 5,8

10-12 g
Haploid bir hücredeki (sperm veya yumurta) nukleotid sayısı 3 milyardan fazla
Bir insan DNA’sındaki protein kodlayan genlerin sayısı 1 milyondan fazla
Protein kodlayan genlerin toplam DNA’ya nispeti % 3-5
DNA’daki nükleotidlerin nispeti % 31 Thymin, % 31 Adenin, % 19 Cytosin, % 19 Guanin

Hücre bölünmesinde süreler (örnek: kemik hücresi)
Bir hücrenin toplam bölünme süresi yaklaşık 37 saat
İnterfazda geçen süre (hazırlık safhası) 34-35 saat
G 1 fazında 25 saat
S fazında 8 saat
G 2 fazında 1-2 saat
Profaz 1 saat
Metafaz Bir saatten az
Anafaz Birkaç dakika
Telofaz 30 dakikadan az

Testisteki bir hücrenin mayoz bölünme ile sperm hâline dönüşmesi 40-60 gün
Ovaryumdaki bir yumurtanın mayoz bölünme ile olgun yumurta hâline gelmesi 4700-18500 gün

1µm (mikrometre)= 1/1

000 (10-3) mm
1 nm (nanometre)= 1/1000µm= 1/1

000

000 (10-6) mm

Prof

Dr

Arif SARSILMAZ

07-16-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	İnsan Denen Meçhul -3 Hücre dediğimiz en küçük canlı birimin kendi içinde bir âlem olduğunu geçen sayımızda belirtmiş ve bu müthiş dünyanın içine yerleştirilmiş, birbiri ile mükemmel bir uyum içinde çalıştırılan küçük makineler hükmündeki organel adı verilen cihazlardan bahsetmiştik Ayrıca hücre zarının ince yapısının ne kadar hassas bir şekilde tanzim edildiği hususunda da bazı rakamlar vermiştik Hücrenin sınırını belirlemek, içe ve dışa çeşitli maddelerin taşınmasına vasıta olmak, hücreyi parçalanmaktan korumak gibi vazifeleri olan hücre zarının, hareketli bazı kısımları da vardır Bir kısım hücrelerin üzerinde ritmik hareket yapan sil veya kinocilia adı verilen çok sayıda ince, titrek uzantılar bulunur Bunlardan stereocilia adı verilenler, daha uzun ve kamçı şeklindedirler; emme ve salgı vazifesi yapan ve hücrelerde yüzeyi genişletmekle vazifeli olanlar ise microvilli ismini alır Şimdi bunlara ait büyüklüklere bakalım: Bir ciliayı yapan ince tüpçüklerin sayısı 9 x 2+2 Bir cilianın kalınlığı 0,25 µm Bir cilianın uzunluğu 7-10µm Nefes borusu (trachae) içindeki ciliaların titreme veya çarpma sayısı saniyede 20 Kamçıların (stereocilia) uzunluğu 100-200 µm Mikrovillilerin uzunluğu 1-6µm Mikrovillilerin kalınlığı 0,1 µm Mikrovillilerin hücre yüzeyini genişletme faktörü 20-50 defa İnsan iskeletine benzer şekilde hücrenin de bir iskeleti vardır Bu iskelet, sitoplâzma içindeki mikro tüpçükler ve özel mikro iplikçiklerden müteşekkildir Bir mikrotüpçüğün dıştan dışa çapı 24 nm Bir mikrotüpçüğün iç boşluğunun çapı 14 nm Mikrotüpçüğün duvar kalınlığı 5 nm Mikrotüpçük duvarındaki temel tuğlaların (tubulin) molekül ağırlığı 100000-120000 Bir mikrotüpçüğün yapısındaki tubulin iplikçiklerinin sayısı 13 Mikrotüpçüğün azamî uzama hızı (hücre kültüründe) dakikada 7,2 µm Mikrotüpçüğün azamî kısalma hızı (hücre kültüründe) dakikada 17,3µm Kas hücresindeki aktin mikro iplikçiğinin çapı 5-7 nm Kas hücresindeki aktin mikro iplikçiğinin uzunluğu 1µm’a kadar Bir aktin molekülündeki aminoasit sayısı 375 Deri hücresindeki keratin iplikçiğinin molekül ağırlığı 40000-68000 Mesenşim hücrelerindeki vimentin iplikçiğinin molekül ağırlığı 57000 Kas hücrelerindeki desmin iplikçiğinin molekül ağırlığı 53000 Beyin astrosit (glia) hücresindeki protein iplikçiğinin molekül ağırlığı 45000 Sinir hücresindeki iplikçiğin molekül ağırlığı 68000 Hücre çekirdeğindeki (nukleus) laminin iplikçiğinin molekül ağırlığı 65000-75000 Hücrenin beyni ve program kitapçığı durumundaki çekirdek (nukleus), sitoplâzmanın içinde ekseriyetle merkezî bir konuma yerleştirilmiştir Çekirdeğin de kendine ait bir zarı, nukleoplâzma veya çekirdek sıvısı vardır, bunun da içinde çekirdekçik (nukleolus) yer alır Canlının biyolojik şifresinin kodlandığı DNA molekül zinciri de çekirdeğin içine dürülerek paketlenmiştir Şimdi âlem içinde bir âlem olan çekirdek ile ilgili büyüklüklere bir göz atalım Çekirdek sayısı Hücrelerde büyük çoğunlukla bir çekirdek vardır Ancak alyuvarlar ile trombositler gelişme esnasında çekirdeklerini kaybeder Karaciğer hücrelerinin % 20’sinde iki çekirdek bulunur Kemik dokusundaki yiyici hücreler olan osteoclastlarda 5-20 kadar çekirdek bulunabilir Çizgili kas hücrelerinde ise 1000’den fazla çekirdek bulunur Bu tip çok çekirdekli hücreler embriyonik dönemde birbirleriyle birleşmiş ve hücre sınırları kaybolmuş çok sayıda hücreden meydana gelmiştir Çekirdek büyüklükleri Toplam hücre hacmine nispeten çekirdeğin hacmi % 5-20 Uç bir örnek olarak lenfositlerde bu nispet % 60 Böbrek hücresi çekirdeğinin büyüklüğü 6µm Omurilik ganglion hücresi çekirdeğinin büyüklüğü 1,2µm Akciğer alveolü hücresi çekirdeğinin büyüklüğü 5µm Çekirdekçiğin (nucleolus) ortalama büyüklüğü 1-2 µm Çekirdeğin ortalama hacmi 20-500 µm3 Çekirdek zarı Zarın tabaka sayısı 2 Zarın kalınlığı 7-8 nm İki zar tabakası arasındaki mesafe 20-70 nm Çekirdek zarı üzerindeki delikler (porlar) Zar üzerindeki deliklerin çapı 50-70 nm Deliklerin toplam alanının çekirdek zarı yüzeyine nispeti % 20 kadar Bir çekirdekteki toplam delik (por) sayısı 3000-4000 DNA-Çift spiral zincir molekülü DNA spiral zincirinin çapı 2 nm DNA’daki farklı azotlu bazların sayısı 4 Birbirini takip eden iki helezon arasındaki yükseklik 3,4 nm Bir helezon üzerindeki aynı hizadaki en yakın iki nokta arasındaki azotlu baz sayısı 10 İp merdiveni şeklindeki zincirin bağlantısını sağlayan iki baz arasındaki mesafe 0,34 nm Bir insan hücresindeki toplam DNA ipliğinin uzunluğu 2 m Bir hücredeki DNA toplam uzunluğu çekirdeğin çevresini ne kadar sarar 400000 kere İnsan hücresi çekirdeğindeki DNA ipliğinin hacmi 40 µm3 İnsan hücresi çekirdeğindeki DNA ipliğinin ağırlığı 5,810-12 g Haploid bir hücredeki (sperm veya yumurta) nukleotid sayısı 3 milyardan fazla Bir insan DNA’sındaki protein kodlayan genlerin sayısı 1 milyondan fazla Protein kodlayan genlerin toplam DNA’ya nispeti % 3-5 DNA’daki nükleotidlerin nispeti % 31 Thymin, % 31 Adenin, % 19 Cytosin, % 19 Guanin Hücre bölünmesinde süreler (örnek: kemik hücresi) Bir hücrenin toplam bölünme süresi yaklaşık 37 saat İnterfazda geçen süre (hazırlık safhası) 34-35 saat G 1 fazında 25 saat S fazında 8 saat G 2 fazında 1-2 saat Profaz 1 saat Metafaz Bir saatten az Anafaz Birkaç dakika Telofaz 30 dakikadan az Testisteki bir hücrenin mayoz bölünme ile sperm hâline dönüşmesi 40-60 gün Ovaryumdaki bir yumurtanın mayoz bölünme ile olgun yumurta hâline gelmesi 4700-18500 gün 1µm (mikrometre)= 1/1000 (10-3) mm 1 nm (nanometre)= 1/1000µm= 1/1000000 (10-6) mm ProfDr Arif SARSILMAZ