Vahşi Çiçekler

Çiçekler nasıl olurda vahşi olabilir ?
Afrikanın balta girmemiş tropik ormanlarında biraz gezintiye çıkarsanız, başınızın derde gireceği ilk canlılar böcek ve yırtıcı hayvanlardan çok sarılıcı ve dikenli bitkiler olurdu

Bazı bitkiler vardır ki insan derisi ile temas ettiği vakit çok acı verirÖrnegin ısırgan otu gibiVeya kuvvetlice su püskürten bitkilerede rastlamışsınızdır Tabii tüm bu bitkiler insanlar için hayati bir tehlike arz etmesede, böcek ve sinekler için tam bir kabus gibidir

Bu bölümde böcekleri kurnaz bir şekilde tuzaklarına düşürüp sindirerek hayatını sürdüren böcekçil yani "İncestivor" bitkilere deyineceğiz

Böcekçil bitkilerin en önemli özelliği aktif olarak hareket edebilmeleridirAslında doğadaki tüm bitkiler hareket ederlerMesela bir ayçiçeği fidesini güneşe karşı bırakırsanız çiçek derhal güneşe doğru yönelmeye başlarFakat böcekçil bitkilerden bazıları çok aktif olarak hareket ederlerki bu hareketleri çok kısa bir zaman zarfında meydana gelir

Bu çiçekler sahip oldukları mükemmel fizyolojik özellikleri sayesinde hareket çabukluluğunun verdiği avantajla böcekleri tuzaklarına düşürüp hapsedebilirler

Söz konusu bitkilerden en meşhuru, sizinde yakından tanıdığınız "Kapan yaprak" isimli bitkidir



Şekilde haşmetli görünümüyle bir "Kapan yaprak" görülüyor
Yaprakların hareket mekanizması ise oldukca iyi düşünülmüş birer "yastık" sistemi ile çalışmaktadırYastık sistemi temel olarak "su alma su verme" prensibine göre çalışır

Bunu bir örnekle açıklayalım
Şişkin bir hava yastığımız olsun ve biz bu hava yastığının üzerine bir tahta tabla koyalımVe daha sonra bu hava yastığını aniden söndürerek inmesini sağlayalımTabii yastık söndükçe üzerindeki tahta tablada büyük bir süratle Yere doğru inmeye başlayacaktır

İşte bitkinin kullandığı yöntemde tıpkı bunun gibidirYaprakların tabanlarında bulunan özelleşmiş hücreler çok fazla su içerirlerBitkiye dışarıdan bir mudahelede bulunulunca, bitki, derhal yaprak tabanındaki özelleşmis hücrelere impuls (uyarı) yollayarak hücrelerin içindeki fazla miktardaki suyu süratle boşaltmasını sağlar

Örnegimizdeki tahta tablamız, bitkideki kapan yaprakları temsil etmektedirTahta tabla nasıl ki yere doğru yaklaşarak kapanmaya başlıyorsa bitkinin yapraklarıda aynı şekilde birbirlerine doğru hareket ederek kapanmaya başlar

Bitkinin yaprak tabanındaki hücrelerin fazla su alması olayına " Turgor ", hücrelerin suyunu kaybederek büzülme olayına ise " Plazmoliz " denirYaprakların tabanındaki hücreler turgor, yani fazla su almış vaziyetteyken üzerindeki yapraklar açık konumdadır

Fakat hücreler büyük bir süratle sahip oldukları fazla suyu boşaltınca yani plazmoliz durumuna geçince yapraklar kapanırTabii bu kapanma işlemi bir kaç saniye içinde meydana gelince, yaprak içerisindeki böceğin kaçmasına pek bir fırsat kalmaz



Yandaki şekilde, yaprak civarlarında gezinmekte olan bir böceği yakalamış kapan yaprak görülüyor Yaprakların uçlarındaki dikenlere dikkat ederseniz, tıpkı bir dişli çark gibi birbirlerinin içerisine giriyor
Ve o kadar intizamlı dizilmişlerdir ki yapraklar kapandıklarında birbirlerini engelleyecek şekilde çarpışmazlarBitkinin böyle bir yapıya sahip olmasının nedeni, tuzağına düşürdüğü böceğin kaçmaması içindir

Fakat buna rağmen bazı ufak böcekler kapan yaprakların kapanmasına ramak kala kaçarak kurtulabilmektedir

Bitkilerin böcekleri kapan yapraklarının arasına sıkıştırması ise 2 hamlede gerçekleşir



İlk hamlede böcek, bitkinin yapraklarının arasında dolaşmaya başlayınca farkında olmadan yaprak içerisindeki hassas reseptörlere dokunurBu reseptörler, tıpkı bir insanın eline batan iğneyi hissetmesi gibi böceğin ayaklarının dokunmasıyla impuls yani elektriksel bir uyarı doğururlar

Elektriksel uyarılar bir yol boyunca yaprak tabanındaki hücrelere kadar gider ve bu hücrelerin zarlarında elektriksel bir gradiyent meydana getirirBu elektriksel degişiklik içi fazla miktarda suyla dolu olan şişkin hücrelerin zarlarının suya çok fazla geçirgen olmasına sebep olur

Hücrenin zarı suya çok fazla geçirgen hale gelince hücre süratle su kaybetmeye başlarHücreler su kaybettikçe tıpkı bir yay gibi üzerlerine baskı yapan yapraklarda birbirlerine doğru yaklaşmaya başlarlarBu işlemin gerçekleşmesi 2-3 saniye sürer

İkinci hamle ise yaprakların tam olarak kapanması durumudurİlk hamlede yapraklar arası azda olsa biraz mesafe kalmasına ragmen ikinci hamlede yapraklar tamamen kapanır

Bu işlemin tamamlanması ise 10-15 saniyeyi bulurTabii bu andan sonra böceğin yapabileceği pek birsey kalmaz

Bitki böceği kapanına kıstırdıktan sonra derhal enzim üretmeye başlarBu enzimleri üreten hücreler ise yaprağın iç tarafında yani böceğin bulunduğu bölgededirEnzimler asit tabiatlıdır ve böceğin 2 veya 3 gün içerisinde sindirilmesini sağlarlarBir kapan yaprak en fazla 5-6 kere çalışabilirFonksiyonunu yitiren yaprakların yerini ise yeni çıkan genç yapraklar alır

İnsanın aklına, bir bitkinin bu kadar detaylı düşünülmüş mükemmel bir sisteme nasıl sahip olduğu sorusu gelmektdirElbetteki bitkinin bu sistemi planlaması ve uygulamaya koyabilmesi mümkün değildirVarolan mekanizmalar bir akıllı tasarımcının ürünüdür kuşkusuz

Doğada buna benzer bir çok insectivor (böcekçil) bitki mevcuttur ve aralarında hayli ilginç tuzak sistemlerine sahip bitkilerde vardırBöcekçil bitkilerden en çok tanınanlarından diğer bir tanesi ise, yaprakları sürahiye benzer çukur bir yapı şeklinde özelleşmiş bir bitkidir

Bu bitki, yüksek ve ağaçlık bölgelerde yaşamakta, yine böcek ve sineklerle beslenmektedirAsağıda bu bitkiye ait güzel bir resim görülüyor



Şekildeki bitkinin yaprakları tıpkı bir vazo şekline dönüşmüştürFakat vazo şeklindeki yaprağın hemen üstünde başka bir yaprak görülüyorBu yaprak ise böceklere kurulan tuzağın kalbini oluşturmaktadır Bitki daha bir yavruyken küçük yapılara sahip bu her iki yaprakta, olgunluğa eriştiğinde çok büyük bir cüsseye sahip olurlar

Üstteki yaprak böceklerin üzerinde dolaştığı yapraktırBu yapraklar genelde alımlı renklere sahip olup böcekleri üzerine çekerBöcek, üstteki yaprağın civarlarında dolaşmaya başladığında eğer yaprağın alt yüzüne gelirse yer çekiminin etkisiyle sürahi şeklindeki yaprağın içerisine düşer

Fakat bir böcek, ayağından salgıladığı yapışkan maddeler sayesinde ters duvarda bile yürüyebilirken niçin bu yaprağın alt yüzeyine geldiğinde tutunamayıp düşmektedir ?

Böceğin yaprağa tutunamayıp düşmesi, bitkinin üstteki yaprağının salgıladığı kaygan bir sıvıdan dolayıdır
Bu sıvı protein bir yapıda olup kaygan bir tabiattadırBurada şaşırtıcı olan şey, bitkinin bir böceğin ayağından yapışkan bir sıvı salgılandığını nereden bildiğidirDahası böceğin kayıp düşmesi için bu mukemmel kaygan sıvıyı bitkinin, en uygun bölgesinde üretemeye nasıl karar verdiğidir

Bu elbette bir bitkiden beklenemeyecek bir davranıştırBitkinin yaptığı kusursuz hesaplar, emeklerinide boşa çıkarmamaktadır

Bitkinin alt tarafında bulunan surahi şeklindeki yaprak ise tabanı kapalı bir kap gibidir ve içerisinde su ve sindirici enzimler bulunurBir böcek veya bir sinek bu sürahinin içine düştükten sonra birdaha yukarı çıkamazSineklerin ıslanan kanatları buna izin vermedigi gibi, sürahi yaprağın kenarlarından salınan diğer kaygan tabiattaki kimyasallar ile böcek ve diğer haşerelerin yukarı tırmanması engellenir

İçeri düşen bir böcek bir kaç gün içerisinde salgılanan enzimler vasıtasıyla sindirilerek besin ihtiyacı karşılanır

Tropik ormanlarda yaşayan bu tür bitkilerden bazıları o kadar büyüktür ki içerisine düşen küçük bir fındık faresinin bile boğulmasına neden olabilirTabii aynı zamanda farenin sindirilmesinede



Şekilde sürahi bitkilerinin başka bir türünü görmektesiniz Bu bitki yukarıdaki örnekten farklı olarak bir çift dikene sahiptir

Bu dikensi yapıların içerisinden ince bir kanal geçerBu kanaldan ise yine kaygan tabiatta bir sıvı salgılanırSıvı damlasını nektar zannedip içmek için gelen arı ve sinekler, sivri uca tutunmaya çalışır fakat çoğu zaman başaramazlar Dikene tutunamayan böcek asağı enzim havuzunun içine duşer ve bitki icin ziyafet başlar

Resimdede gördüğünüz gibi bitkinin yaprakları oldukça alımlı kırmızı bir renge boyanmıştırAyrıca vazo yaprağın ağız kenarlarının ne kadar parlak olduğuna dikkat edinizBu bölgelerdende böceklerin tırmanmasını engellemek için bol miktarda kaygan kimyasallar salgılanır

Her canlıda olduğu gibi doğadaki böcekçil bitkilerde üstün bir tasarım ürünü olup herbiri yaşamı için gerekli tüm fonksiyonları yerine getirecek mükemmel tuzak mekanzimalarına sahiptirler
Diğer bir böcekçil bitkide böcekleri kandırma yoluna giderek avlanmaktadır

Bu bitki sahip olduğu eşsiz görünümüyle, özellike arıları üstüne çekmeyi başarırBitkinin şekli yıldıza benzer ve her kolundan sürekli olarak bir tür yapışkan sıvı salgılanırBitki, bu yapışkan sıvıyı yapraklarında öyle bir üretirki, sıvı damlacıkları ard arda dizilerek lezzetli bir nektar görünümü verir



Gördüğünüz gibi oldukça çekici bir görünüme sahip olan bitki, bu haliyle arı ve sinekleri üzerine çekmeyi başarır

Bitkiye yakından bakan bir insan bile yapraklardaki sıvının nektar olduğunu zannedebilirArı ve sinekler çiçek üzerine konarak sıvıyı emmeye kalkışınca kondukları yere çivilenmiş gibi sabitlenirlerÇünki bu sıvı çok kuvvetli bir yapıştırıcı özelliğe sahiptir

Bundan sonrası ise bitki için çok zor değildirTek yapması gereken şey, ışınsal olarak dizilmiş yapraklarını kapayarak böceğin üstünü örtmektirBu mekanizma yukarıda anlattığımız " turgor-plazmoliz " basınç kuvvetleri ile çalışırBöceğin üzeri örtülür örtülmez enzimler devreye girerek böceği sindirmeye başlar

Aşağıdaki animasyonda bitkinin bir böceği nasıl tuzağına düşürdüğü gösterilmiştir



Bitkilerin böcekleri yakalayarak sindirmelerindeki temel amaç, kendi bünyelerinde düşük miktarda bulunan azotun böceklerde fazla olmasındandır

Bitki böceği sindirerek hem azot ihtiyacını hemde diğer mineral ve protein gereksinimini karşılar
Tabii bir bitkinin böcek ve sineklerde bol miktarda azot bulunduğunu bilmesi ve buna göre hareket etmesi yine DNA da programlanmış bilgiler vasıtasıyla gerçekleşirMesela yapışkan maddeleri üreten hücrelerin DNA larında özel enzimler üretilir ve bu enzimlerin girdiği bir takım karmaşık reaksiyon sonucunda yapışkan maddeler husule gelir

Diyebiliriz ki doğadaki tüm bitkiler harikulade formüllerle mucizevi kimyasallar üreten birer biyokimya fabrikası gibidirBu sıvılarla anlaşırlar, bu sıvılarla beslenirler ve yine bu sıvılarla kendilerini korurlarKısacası bitkiler kendi başlarına birer mucizedirler

Bu tip bitkiler elbette yukarıdaki gibi tek tür degillerdirDoğada buna benzer avlanma teknikleri olan bir çok bitki vardırAsağıdaki resimlerde yapışkan sıvı salgılayarak avlanan bazı bitki tipleri görülmektedir



Bu bitkilerden soldakinin yaprakları, yukarıdaki bitkinin yaprakları gibi içe dogru kapanırken, sağdaki bitkinin yaprakları ise tıpkı bir "rulo" gibi en uç noktadan yaprağın sapına kadar, kıvrılmaya başlarBöyle bir tuzağa yakalanan bir böceğin kurtulma şansı yoktur

Birde bitkinin salgıladığı yapışkan sıvı damlacıklarına daha yakından bakalım



Yapışkan damlacıklara yukarıdan bakıldığı için salgılamayı yapan kırmızı hücreler bariz olarak görunmektedir

Salgı yapan hücrelerin DNA sında çok özel bir bilgi saklıdırBu bilgi ile hücre, üzerinde ne kadar salgı maddesi biriktireceğini çok mükemmel bir şekilde hesaplamıştırHücreler, yapışkan salgıyı ürettikçe, bu salgı üzerlerinde birikmeye başlarFakat salgı seviyesi öyle bir noktaya gelirki bu noktadan sonra hücreler salgılama işlemini durdururlar

Eğer hücre bu noktadan sonra salgılama yapmaya devam etseydi hem fazla yapışkan maddeyi israf etmiş olacaktı, hemde salgının büyük bölümü yerçekiminin etkisiyle yaprakların üzerlerinden başka yerlere akıp gidecekti

Yaradılış harikası bu mükemmel yaratıklar şu an bile, sahip oldukları kusursuz tuzak mekanizmaları ile kendilerine ziyafet çekmektedirlerTüm bunları mükemmel bir tasarım harikası olan DNA programlarına borçlulardır




alıntı