Vitaminler Hangi Besinlerde Bulunur?Vitaminlerin Faydalary Nelerdir?

vitaminler hangi besinlerde bulunur?Vitaminlerin faydalary nelerdir?

Vitaminler, beden i?levlerinin birço?unda önemli rol oynayan bile?iklerdir Vücudumuzdaki kimyasal olaylary kontrol eden enzimlerin çaly?abilmesi için vitaminlerin yeterli miktarlarda bulunmasy gerekir Eksikli?i halinde bu olaylar aksar Ancak vitaminler vücut dokularynyn yapyta?y de?ildir Örne?in, D vitamini kemik dokusunda molekül olarak yer almaz, ancak kemi?in yapymyny düzenler
Bazy istisnalar dy?ynda vücudumuzda yapylamadyklary için vitaminlerin dy?arydan alynmasy zorunludur Düzenli ve do?ru beslenen ki?ilerde kolay kolay vitamin eksikli?i olu?maz Yeterli gyda almayyp bunun yerine çe?itli vitamin haplaryny kullanmak çok yanly?tyr Çünkü vitamin tabletleri asla sa?lykly beslenmenin yerini almaz
Vitaminler iki gruba ayrylyr; ya?da eriyenler ve suda eriyenler Ya?da eriyenler, A,D, E ve K vitaminleridir Hayvansal gydalar bu vitaminlerin ba?lyca kayna?ydyr Gydalarla alynan ya?da erir vitaminlerin fazlasy vücuttan atylmaz, karaci?erde depolanyr Bu nedenle gere?inden fazla ya?da erir vitamin alanlarda vitamin zehirlenmesi geli?ebilir Suda eriyen vitaminlerse B ve C grubu vitaminleridir Bunlaryn fazla miktarlary idrarla atylyr, vücutta depolanmaz
Piyasada bulunan vitamin preparatlarynyn ço?unda kaynak olarak do?al maddeler kullanylyr, bir kysmy ise sentetik olarak elde edilir Bu pereparatar içerdikleri vitaminlerin özelliklerine göre; tablet, çi?neme tabletleri, kapsül, efervesan tablet veya ampül ?eklinde bulunabilir Vitaminleri saklarken ortamyn nemli veya sycak olmamasyna dikkat edilirse, üç yyla kadar dayanyklylyk sa?lanabilir Vitamin tabletlerinin aly? ?ekli de çok önemlidir Örne?in, suda eriyen B ve C grubu vitaminler aç karnyna alynmamalydyr, aksi halde hyzla vücuttan atylyr Vitamin preparatlaryndaki miktarlar internasyonel ünite (YU) veya miligram (mg) olarak belirtilir

A vitamini
Ya?da eriyen vitaminler grubundandyr Retinol ve karoten iki önemli A vitamini ön maddesidir Retinol yalnyz hayvansal gydalarda bulunur Karoten ise havuç gibi sebzelerde mevcuttur Derinin ve bazy organlaryn üzerini dö?eyen epitel tabakasynyn devamlyly?yny, gözün a? tabakasyndaki koni ve basillerin olu?umunu, sperm geli?imini sa?lar Bunun yanysyra embriyonun geli?iminde ve kemik büyümesinde de rol oynar Eksikli?i halinde; gece körlü?ü, körlük, göz kurulu?u, deride pullanma ve soyulma, erkeklerde çocuk sahibi olamama gibi bulgular ortaya çykar Yetersiz beslenme, ya? emilimi bozuklu?uyla beraber olan hastalyklaryn varly?y ve hyzly büyüme dönemindeki düzensiz gyda alymy A vitamini eksikli?ine yol açabilir Ayryca sigara kullanan bireylerde de A vitamini yetersizli?i görülebilir Günlük gereksinim erkeklerde 1000 RE (5000 IU), kadynlarda ise 800 RE'dir Gebelik ve süt verme dönemlerinde bu miktarlara 200 - 400 RE eklenmelidir Do?al A vitamini kaynaklary; balyk karaci?eri ya?y, karaci?er, havuç, ye?il sebzeler, yumurta, süt ve süt ürünleri, margarin ve sary meyvelerdir Bir kase ha?lanmy? ve rendelenmi? havuçta yakla?yk 15000 IU A vitamini bulunur A vitamininin fazlasy vücuttan atylmaz ve karaci?erde birikir Bu nedenle birkaç ay süreyle günde 50000 IU'dan fazla A vitamini alynmasy zehirlenme belirtilerine yol açar Bu bilgilerin y?y?ynda bilinçsizce A vitamini almaktan kaçynmalydyr

E vitamini
Antioksidan bir maddedir ve bu özelli?inin damar sertli?i olu?umunu önleyebilece?i gösterilmi?tir Günlük gereksinimi 8 - 10 IU'dir Gebelerde ve emziren kadynlarda bu miktar biraz artar Bu vitaminin de depolanma özelli?i vardyr, ancak A vitaminine göre daha dü?ük düzeylerdedir Ba?ta karaci?er olmak üzere ya?dan zengin tüm dokularda birikebilir Tahyllar, soya fasülyesi, bitkisel ya?lar, brokkoli, Brüksel lahanasy, yspanak gibi ye?il yaprakly sebzeler, kabuklu bu?day ve yumurta, zengin E vitamini kaynaklarydyr Bu gydalary düzenli olarak alanlarda E vitamini eksikli?i ortaya çykmaz Ancak prematüre bebeklere, ya? emilimi bozuklu?u olanlara, koroner damar hastalyklaryna, ateroskleroza ba?ly bacak dola?ymy bozuklu?u olanlara, sigara kullananlara ve orak hücreli anemi gibi kan hastalyklary bulunanlara E vitamini deste?i yapmak gerekir E vitamininin ya?lanmayy geciktirici bir etkisi oldu?u gösterilemedi Bu vitaminin fazlasy zehirlenmeye yol açmaz

D vitamini
Güne? y?y?y deride D vitamini yapymyny sa?lar Günlük gereksinimi 400 IU'dür Kalsiyum ve fosforun emilimini artyryr ve kemik yapymyny destekler Günlük gereksinimi 400 IU'dir Karaci?erde depolanyr Ya? emilimi bozuklu?u, güne?siz ortamda uzun süre ya?ama ve yetersiz beslenme soucu D vitamininin eksikli?i ortaya çykar Çocuklarda ra?itizm, eri?kinlerde ise osteomalazi olarak adlandyrylan bu tablo ciddi bir iskelet sistemi hastaly?ydyr ve hemen tedavi gerektirir D vitamininin günde 5000 IU'dan fazla miktarda alynmasy ise zehirlenme belirtilerine yol açar Balykta, balyk karaci?eri ya?ynda, süt ve süt ürünlerinde yüksek miktarlarda bulunur Füme edilmi? balyktaki D vitamini kaybolur Güne? görmeyenlere, süt veren annelere, sütten fakir beslenen çocuklara, menopoz ça?ynda osteoporozu olanlara D vitamini verilmelidir

K vitamini
Yenido?an döneminde, bazy antibiyotiklerin uzun süreli kullanymynda ve a?yr karaci?er hastaly?ynyn dy?ynda K vitamini yetersiizli?i tablosu olu?maz Morarma ve kanamalar yetersizli?in en önemli belirtileridir, ancak düzenli beslenen sa?lykly ki?ilerde görülmez Ancak sözü edilen durumlardan biri mevcutsa doktor kontrolünde K vitamini verilir


C vitamini
Suda eriyen vitaminlerden biridir Ba? dokunun önemli bir maddesi olan kollajenin yapymynda rol oynar Bu nedenle damar, kemik, di? ve di?eti gibi dokularyn büyüme ve devamlyly?ynyn sa?lanmasynda görev alyr, yara iyile?mesini kolayla?tyryr, enfeksiyonlara direnç sa?lar Ayryca diyetteki demirin emilimini kolayla?tyryr Günlük gereksinim 60 mg, gebelerde ve süt veren kadynlarda 80 - 120 mg'dir Sigara kullananlaryn ve ya?lylaryn C vitamini gereksinimi fazlala?yr Eksikli?i halinde skorbüt hastaly?y ortaya çykar Ancak bu tablo en az 6 hafta süreyle C vitamini almama sonucu geli?ir Turunçgiller, ye?il sebzeler, domates, patates ve kivi zengin C vitamini kaynaklarydyr Gydalaryn pi?irilmesi veya uzun süre havayla temasy C vitamininin kaybyna neden olur C vitamini preparatlary çok yaygyn ve ço?u kez de gereksiz olarak kullanylyr Fazla C vitamininin böbrek ta?y olu?umu, ishal ve deri döküntülerine yol açabilece?i unutulmamalydyr

B vitaminleri
B vitaminleri vücudumuzdaki pek çok kimyasal olayda rol oynayan kan hücrelerinin yapymy fonksiyonlarynda önemli görevleri bulunan maddelerdir Eksiklikleri halinde; deride, mukozalarda, sinir sisteminde ve kanda çe?itli bozukluklar ortaya çykabilir Ancak düzenli beslenen ki?ilerde kolay kolay B vitamini eksikli?i geli?mez ve diyete vitamin eklenmesine gerek yoktur B vitaminlerinin fazlasy idrarla atylyr ve vücutta birikmez Piyasada bulunan B vitamini preparatlarynda genellikle B1, B6 ve B12 vitaminleri birlikte bulunur Bu üç vitamininin birlikte bulunmasy her birinin tek tek yararlyly?yny artyryr Bu kompleks vitaminlerinin strese kar?y etkili oldu?u ve sinirlilik, unutkanlyk gibi yakynmalary ortadan kaldyrdy?y, dikkati ve zekayy artyrdy? gibi görü?lerin ciddi anlamda bilimsel bir temeli bulunmuyor Nöropatisi olan diyabetiklerde B kompleks tabletlerinin ayaklardaki yanma, uyu?ukluk gibi belirtileri azaltabildi?i dü?ünülüyor, ancak bu da kesin olarak ortaya konabilmi? de?il Bütün bu bozukluklar ancak gerçek eksiklik durumlarynda gözlenen özelliklerdir

B1 vitamini (tiamin)
Günlük B1 gereksinimi 10 - 15 mg kadardyr, ancak alkoliklerde bu miktar 100 mg'a kadar yükselir Pirinç, maya, arpa, kabuklu bu?day, yer fysty?y, sebzeler ve süt, zengin B1 vitamini kaynaklarydyr Pi?irilmi?, açykta byrakylmy? ve konserve gydalardaki B1 vitamini düzeyleri dü?üktür Kafein, alkol ve antiasitler gibi bazy ilaçlaryn uzun süreli kullanymy, diyetteki B1 vitamininin emilimini bozar B1 vitamini yetersizli?i ancak alkoliklerde ve beslenme bozuklu?u olanlarda ortaya çykabilir Beri beri hastaly?y olarak da adlandyrylan B1 yetersizli?inin en önemli bulgulary; el ve ayaklarda uyu?ma, a?ry ve his kayyplarydyr Ayny tablo alkoliklerde de görülebilir Bu nedenle alkoliklerde, uzun süre yetersiz beslenenlerde, bazy özel kalytsal hastalyklaryn varly?ynda B1 vitamini tedavisi gereklidir

B2 vitamini (riboflavin)
Günlük gereksinimi 15 mg Düzeyindedir Gebelik ve süt verme dönemlerinde artabilir Pi?irme, ysytma ve havayla temas gibi durumlar gydalardaki B2 vitamininin düzeyini etkilemez, ancak ultraviyole y?ynyyla temas bu vitamini parçalar Süt, karaci?er, böbrek, maya, peynir, ye?il sebzeler, balyk ve yumurtada bol miktarda B2 vitamini bulunur Eksikli?ine ancak uzun süre yetersiz beslenenlerde rastlanyr ve çok nadirdir

B3 vitamini (niasin)
Karaci?er, böbrek, et, kabuklu bu?day, maya, balyk, yumurta, yer fysty?y, avokado ve hurma, zengin besin kaynaklarydyr Uzun süre niasin'den fakir beslenme durumunda Pellegra hastaly?y ortaya çykar Bu hastalyk; ishal, deri bulgulary ve bunamayla karakterizedir Günde 15 - 20 mg niasin alynmasy bu hastaly?yn önlenmesi için yeterlidir Piyasadaki B kompleks vitamini tabletlerinin bir kysmynda niasin de bulunur

B6 vitamini (piridoksin)
Eksikli?i el ve ayaklardaki uyu?malar ve his kaybyna, böbrek ta?y olu?umuna, deri ve a?yz içinde yaralaryn olu?umuna ve kansyzly?a yol açar Di?er vitaminler gibi B6 eksikli?inin de en önemli nedeni yetersiz beslenmedir Süt, et, yumurta, maya, karaci?er, böbrek, kalp ve lahanada bulunur Uzun süre saklanmy? veya konserve edilmi? gydalardaki B6 vitamini düzeyi çok dü?üktür Günlük gereksinimi 15 - 2 mg kadardyr Protein a?yrlykly diyetle beslenenlerin B6 vitamini almasy önerilir Ancak bu vitaminin birkaç ay süreyle günde 200 mg'dan fazla alynmasy zararly etkilere yol açar Bu nedenle doktor kontrolünde alynmasy önerilir

B12 vitamini
Kan yapymynda rol oynayan çok önemli bir vitamindir Bazy mide ve ince ba?yrsak hastalyklarynda, ince ba?yrsak ameliyaty geçirenlerde, diyetteki B12'nin emilimi bozulur ve kysa zamanda sinir sistemi bozuklu?uyla beraber seyreden ciddi bir kansyzlyk ortaya çykar Bu hastaly?yn tek tedavisi B12 vitaminidir Karaci?er, sy?yr ve domuz eti, yumurta, süt ve peynirde bulunur Vejeteryan diyetle beslenenlerde B12 alynmasy gereklidir

Folik Asit
Folik asit kan yapymynda ve protein metabolizmasynda yer alyr Günlük folik asit gereksinimi 400 mcg, gebelerde ise 800 mcg düzeylerindedir Ye?il sebzelerde, havuçta, karaci?erde, kayysyda, avokadoda ve esmer bu?day ununda bulunur Uzun süre saklanan ve pi?irilmi? gydalardaki miktarlary çok dü?üktür Diyetteki yetersizlik, gebelik, sigara kullanymy ve bazy ilaçlarla tedavi folik asit yetersizli?ine yol açar Kansyzlyk, folik asit yetersizli?inin en önemli bulgusdur Ayryca hamile kadynlardaki eksikli?i bebe?in bazy omurga sakatlyklaryyla do?masyna neden olur Gebelik boyunca folik asit kullanan kadynlarda omurga sakatlyklarynyn geli?medi?i gösterildi Bilinen bir yan etkisi yoktur, zehirlenmeye yol açmaz
Biotin ve pantotenik asit ise yine B vitaminleri grubunda yer alan di?er iki maddedir Bazy kalytsal hastalyklaryn dy?ynda biotin eksikli?i görülmez Benzer ?ekilde pantotenik asit yetersizli?ine de rastlanmady, ancak deneysel ko?ullarda olu?turulan pantotenik asit eksikli?i sindirim sistemi ?ikayetleri, el ve ayaklarda his kayby ve uykusuzlu?a neden olabilir Bu konudaki ara?tyrmalar sürdürülüyor
Normal ve düzenli beslenen ki?ilerde vitamin eksikli?i geli?mesi kolay kolay mümkün de?ildir Diyabetiklerde önerilen diyet tümüyle dengeli beslenme kurallaryna uygundur ve kesinlikle hiçbir vitamin eksikli?i geli?imine meydan vermez Ayryca ne insülin ne de kullanylan ?eker dü?ürücü ilaçlaryn diyetteki vitaminlerin emilimi üzerine ciddi etkileri yoktur Diyabetik ki?ilerin vitamin eksikli?i geli?imi açysyndan di?er bireylere göre artmy? bir riskleri bulunmaz Vitamin tabletlerini kullanyrken bunlaryn da yan etkileri olabilece?i gözardy edilmemeli ve hekime dany?ylmalydyr

Doç Dr Zeynep O?AR
Yç Hastalyklary ve Metabolizma Uzmany