A'dan Z'ye Psikiyatrik Ansiklopedi

A


Abortus


Hekim kararıyla gebeliğin sona erdirilmesi için genellikle iki şart gereklidir,

(a) gebeliğin devam etmesi gebe kadının hayatını tehlikeye atacak veya kendisinin ya da ailesinde bulunan çocukların ruhsal veya bedensel sağlıklarını olumsuz bir yönde etkileyecek nitelikte ise, yahut

(b) doğacak çocuğun ciddi ruhsal veya bedensel anormalliklere sahip olabilmesi tehlikesinin bulunması halinde Bu karan alacak hekim veya hekimlerin konuya bir psikiyatrist gözü ile de bakmaları gerekir Abortusun psikiyatrik temellere dayanan endikasyonları, söz konusu psikiyatristin ön yargıları oranında geniş veya sınırlı olabilir Şizofreni, paranoid psikozlar, duygusal psikozlar, şiddetli psikopati teşhisleri veya immatürite, gebeliğin sona erdirilmesini geçerli kılan sebeplerdir Bu durumda ortaya çıkan başlıca sorun, çoğu zaman bekâr veya çok çocuklu olan annede gebeliğe karşı bir tepki olarak beliren üzüntüdür Gebe bekârsa, ailesinin yardımı olsun veya olmasın psikiyatrist, annenin gebeliğe alışma yeteneğini ve gebelik süresinin ilerde ruhsal sağlığı üzerinde yaratabileceği etkileri değerlendirmelidir Çok çocuklu evli anne durumunda ortaya çıkan sorun ise, gebeliğe alışmaktan çok, diğer bir çocuğun yüküne katlanabilme yeteneğidir Aile çoğaldıkça şiddeti artan ve süresi uzayan gerginlik ve depresyon semptomları, zıt sosyal ve evlilik şartları gebeliğin sona erdirilmesini ve kısırlaştırmayı haklı gösterecek faktörlerdir Abortus yöntemleri son yıllarda önemli değişmelere uğramıştır :

(a) 12 haftalık gebeliğe kadar vakum kullanılarak yapılan kürtaj optimal yöntemdir;

(b) 12-16 hafta arasındaki alternatifler histeretomi veya histerektomi denilen ameliyatlardır

(c) 16 haftadan sonra, gene histerektomi uygulanmakta veya amniyotik sıvı karın duvarından dışa akıtılarak yerine yüzde 20 oranında tuzlu su şırınga edilmektedir Sonuncu yöntem olumlu sonuçlar vermekle birlikte, annenin kan dolaşımına hipertonik tuzlu su verilmesinin doğurabileceği tehlike riskini taşımaktadır Daha sonra yapılan incelemeler, kadın çocuğu aldırmayı gerçekten istediği takdirde, düşüğün yalnızca geçici birtakım psikiyatrik semptomlar yarattığını ortaya koymuştur Öte yandan, düşüğün reddi hastahane bakımını gerektiren uzun süreli ruhsal bozukluklar ortaya çıkarabilmektedir Sağlıklı bir gebelik sürdüren ve tıbben iyi durumda olan annelerin büyük çoğunluğu doğan bebeği istememekte ve aldırmadıkları için hâlâ pişmanlık duymaktadırlar İskandinav ülkelerinde yapılan bazı incelemelere göre, sona erdirilmesi istenilen gebeliklerin ürünü olan çocuklarda, kontrol yapılmayanlara oranla daha yüksek suçluluk eğilimleri ve diğer psişik rahatsızlıklara rastlanmaktadır

Öjenik nedenlere dayanarak düşük yapma aşağıda belirtilen şartlar altında geçerlidir : annenin (a) daha önce mongol veya fenilketonürik tipli çocuk doğurması (b) gebeliğin ilk üç ayında kızamıkçık mikrobu alması veya (c) huntington koresi gibi belirgin patojenik özellikler taşıması Habitüel çocuk düşürmeler, kadının, gebelik rolünü ve henüz doğmamış olan fetüsü bilinçdışı reddine bağlı görülmüştür Bu tip dinamik formülasyonları ispat veya aksini ispat zordur Ancak, çocuk düşürmeyi alışkanlık haline getiren kadınların, hekimlerinden büyük ölçüde destek ve anlayışa ihtiyaçları olduğu muhakkaktır




Abreaksiyon (katarsis)


Çok kere zihinsel baskı mekanizmaları (bkz represyon) dolayısıyla bilinç dışına itilen olayların bilinç yüzeyine çıkarılması işlemidir Abreaksiyon, unutulan anı ve yaşantıların hatırlanmasını sağlayan zihinsel yönünün yanı sıra, bilinç dışına itilmiş olayların uygun bir emosyonel ifade ve boşalma ile yeni baştan yaşanması anlamına gelir Abreaksiyonun sonucuna varmak için kullanılan yöntem ise katarsistir Abreaksiyon, formel ve analitik oryantasyonlu psikoterapi sırasında oluşabilir ve hasta önceden bastırılan emosyonları ile mevcut semptomlar arasındaki ilişkiyi bu sayede kavrayabilir Çeşitli katartik teknikler kullanılabilir, ancak iki nokta özel pratik önem taşır

Bunlardan ilki, anıların canlandırılmasının uygun biçimde bir ifade veya boşalmadan yoksun olmasının terapötik bakımdan faydalı olmayacağıdır İkincisi ise, travmatik olayın yakın bir tarihte ve şiddetli olması halinde, abreaksiyonun başarı derecesinin genellikle artmasıdır Katarsis, savaş yıllarında «bomba korkusu» olaylarında başarıyla uygulanmıştır Hipnoz (bkz), hastanın travmatik olayı tekrar yaşaması için telkin yapılarak uygulanabilir Bu tekniğin başarılı olması, terapistin tecrübesi kadar hastanın göstereceği işbirliğine de bağlıdır Subhipnotik dozda uygulanan kısa tesirli entravenöz barbitüratların metedrin ile bileşimlerinin kullanılması daha güvenilir bir yoldur Subanastetik dozlardaki, eter inhalasyonu, uyarıcı nitelikte bir abreaksiyon meydana gelmesinde bugün birçokları tarafından en etkili yöntem olarak kabul edilmektedir, LSD gibi hallüsinojenik ilaçlarla yapılan abreaksiyon son zamanlarda daha az kullanılmaktadır


Abstinans Semptomları


(uyuşturucu maddenin bırakılması halinde ortaya çıkan semptomlar) bu terim, uyuşturucu madde alışkanlığı olanlarda maddenin kesilmesi ile birlikte ortaya çıkan sendrom için kullanılır Bu sendrom, afyonlu madde alışkanlığı, barbitürat (bkz) Ve alkol (bkz) Alışkanlığı gibi durumlarda beliren fizik alışkanlıklarla ilgili spesifik klinik özellikler taşır Fizik alışkanlık ile ilgili olan psişik semptomlar bütün uyuşturucu madde alışkanlıklarında kendilerini gösterirler ve karakteristikleri genellikle sübjektif üzüntü ve bir şeye özlemdir Tedavi, ya uyuşturucu maddenin devamı veya yerine hasta tarafından benimsenebilecek başka bir maddenin uygulanması, ya da trankilizan kullanımı ile olur

(bkz İptilâ ve abstinans semptomları)


Abulia


Abulia, iradesizlik anlamına gelir Özellikle hipobuli gibi daha az tanınan bir biçimde kendini gösteren bir ruh hastalığıdır Kişi karar verme ve kararlı davranma yeteneklerini kaybeder Birçok nevrozlarda rastlanan ortak bir şikâyettir



Acil Durumlar, Psikiyatrik




Psikiyatrik âcil durumların yalnızca hastadaki davranış bozulduğuyla değil, aynı zamanda bu davranışın başka kimselerde yarattığı anksiete ile de ilgili olduğunu kabul etmek gerekir

Panik nöbetleri ve fazla şiddetli olmayan akut anksiete, özellikle hastalık fobisi ya da belli bir somatik anksiete belirtisi gösteren hastalarda (örneğin, çarpıntı veya psişik dispne), âcil durumlar yaratabilir Hekim, hastayı yakından tanıyorsa, telefonla telkin yoluyla onu yatıştırması yeterli olabilir Bu arada, panik nöbetinin geçeceği (ki her zaman geçer) ve hekimin bu durumun niteliğini anladığı da belirtilmelidir Eğer evde uygun bir sedatif varsa, hastaya stat dozda tavsiye edilmelidir; bu amaç için, 200 veya 300 mg sodium amilobarbiton özellikle etkindir Hekimin hastayı hiç tanımaması durumunda, genellikle evine giderek ciddi bir organik hastalığın mevcut olup olmadığını kontrol etmesi gerekir Hastanın bir psikiyatri kliniğine yatırılması ender vakalarda doğru bir yoldur Ancak hastanın yakınlarının baskıları nedeniyle yahut hastayı «bir şeyler yapıldığı» konusunda ikna etmek amacıyla gerekebilir Aile hekiminin çağrılmasını gerektirecek derecede şiddetli davranış bozukluğu yaratan neden akut entoksikasyon (alkol, amfetaminler veya LSD) ise, o zaman genellikle hastanın bir cankurtaranla hastahaneye sevk edilmesi gerekir Bu gibi sorunları ev ortamında tedavi çabaları çok kere yalnızca sabahın erken saatlerinde hekimin yeniden çağrılmasıyla sonuçlanır

İster hipomanik, ister şizofrenik olsun, akut psikotik eksitasyon durumları, hastaya parenteral fenotiazin (örneğin klorpromazin 50-100 mg intramüsküler) uygulanmasını ve cankurtaranla psikiyatri kliniğine sevkini gerektirir Psikiyatri kliniğindeki nöbetçi doktorla telefon görüşmesi yapılarak gerekli kararlar alınabilir; yani hasta kliniğe gitmeyi reddederse, ertesi sabah hastahane görevlilerinin yardımıyla hastanın ***ürülmesi kararlaştırılabilir Akrabalara da, bu süre içinde hastaya ağız yoluyla fenotiazin vermeleri tavsiye edilebilir

İntihar tehditleri, yalnızca açıkça tehdit niteliği bile taşısa, ciddiye alınmalıdır Hastaya sedatif uygulanır (örneğin nitrazepam 5-10 mg) ve kırk sekiz saat içinde psikiyatri polikliniğinden bir randevu alınır İntihar girişiminde ise, hastanın derhal bir cankurtaranla hastahaneye sevki doğru olur Çağdaş psikiyatrik yaklaşımda, intihar girişiminde bulunan bütün hastaların tıbbi ve psikiyatrik değerlendirmeden geçmeleri gerekmektedir; bu da ancak hastahane koşulları altında etkin bir biçimde sağlanabilir

Adolesans dönemindeki psikiyatrik âcil durumlar genellikle «kötü davranışlarla» (yani geceleri eve gelmemek, uyuşturucu ilaçlar kullanmak, v s) Ve «kimlik bunalımı» denilen durumla ilgilidir (semptomlar, depersonalizasyon kişilikten uzaklaşma ve bazen de kişinin kendisini bir dış güç yahut mekanizma tarafından kontrol ediliyor gibi hissettiği pasiflik duyguları semptomlarıdır) Adolesantlarda görülen bütün problemler, hekimin hem hastayı, hem de hastanın ebeveynini dinlemeye çok zaman ayırmasını gerektirir Uyuşturucu madde sorunlarında, hastanın bir kliniğe şevki gerekir «kimlik bunalımında» ise, hemen her zaman bir uzmana başvurulması şarttır, çünkü bu sendromla şizofrenik bir hastalığı ayırt etmek güçtür

Yaşlılardaki psikiyatrik âcil durumlardan kitaplarda genellikle söz edilmez, oysa hekim bu gibi sorunlarla her zaman karşılaşabilir Bu durumların tipik örnekleri geceleri sokaklarda dolaşan yaşlı kadınlar, havagazı musluğunu açan ama ocağı yakmayan yahut evdeki çöpleri oturma odasının ortasında tutuşturmaya kalkışan yaşlı adamlardır Alınacak en etkin tedbir, eve bir psikiyatrist çağırarak hastanın davranışının yol açtığı sorunları doğrudan doğruya ona göstermektedir



Acting Out (Çocuksu Davranış)

Tedavi sırasında, gelişmenin ilk safhalarına ait davranışların tekrarlanması Meselâ, çocukluğa ait bazı komplekslerin yeniden harekete geçirilmesi sonucunda tahripkâr davranış, saldırganlık, kaçma, vs gibi tepkiler Bazı kişiler diğerlerine oranla çocuksu davranışa daha yatkın olurlar ve psikolojik bir gerginliği gidermek için meselâ anksieteyi gidermek gibi günlük hayatta belirli bazı davranış biçimlerine sığınırlar Psikiyatristlerin birçoğu bu terimi; endişe ve rahatsızlık verici davranışlar gösteren hastalarını tanımlamak için kullanırlar



Addison
Hastalığı



Addison hastalığında, koma öncesi veya sonrasında delirium semptomları belirebilir Bunun dışında, tedavi görmemiş Addison hastalarının birçoğunda belirgin ruhsal bozukluklara rastlanır Karakteristikleri depresyon (bkz) veya apatidir (bkz) Oysa, bazan da hasta kendisini iyi hisseder (bkz öfori) Yakın geçmişle ilgili hafıza bozukluklarına ise sık rastlanır Uygun bir yer değiştirme (replacement) tedavisiyle, bütün psikiyatrik semptomlar iyileşme göstermektedir




Adenerjik


Uçlarından sinaptik iletici madde olarak noradrenalin (bkz) salgılayan sinir lifleri için kullanılan bir terimdir Bunlar çoğunlukla sempatik sinir sistemine ait liflerdir Bununla birlikte, santral sinir sistemindeki birtakım sinapsların da adrenerjik olduğuna dair deliller vardır Bu, özellikle, bazı orta beyin merkezleri için doğrudur Genellikle, adrenerjik lifler, vücudun ergotrofik reaksiyonlarıyla, yani aktivite ve stress'le ilgili liflerdir (bkz Adrenalin)



Adet


Adet siklusuyla psikolojik fonksiyon arasında karmaşık bir ilişki vardır Adet öncesi gerilimin (bkz) karakteristiği, ruhsal durumda yarattığı bozukluktur Nevrozlarda, âdet öncesinde anksiete veya depresyon şiddetlenir Birçok kadın âdet öncesinde ve süresince düşük bir performans ve kaza yapma eğilimi gösterir Bu dönemde, kadınların intihar etmeleri veya cinayet işlemeleri ihtimali yükselir Bazı epileptiklerde, âdet öncesi dönemde, nöbet frekansları artmaktadır

Birçok psikiyatrik bozuklukta âdet siklusu da bozulur; amenore (bkz) oligomenore yahut menoraji görülebilir Âdet düzensizliği çok kere psikolojik bozukluğa sekonderdir, ama anksieteye yol açması da muhtemeldir



Adet Öncesi Gerilim


Bu terim, âdetten hemen önceki günlerde baş gösteren bir grup semptomu kapsar Bu bozukluğun şiddeti hafif bir rahatsızlıktan kadının hayatını aksatıcı bir şikâyete kadar, süresi de bir günden bir hafta veya daha uzun bir döneme kadar değişkenlik gösterir Genellikle, şiddetli semptomlar daha uzun bir zaman sürer Başlıca özellikleri :

(a) Ruhsal durumda değişim: gerilim ve sinirlilik, bazen depresyon da görülür Ruhsal durum değişken olup âdet yaklaştıkça kötüleşme eğilimi gösterir

(b) Fizik semptomlar : Genel fizik rahatsızlık, şişkinlik duygusu, memelerde acıma ve şişme, bazen kilo artışı Bu bozukluğa, hafif biçiminde, çok sık rastlanır Nörotik kişilikli kadınlarda daha şiddetli semptomlar görülmesi muhtemeldir Hormonal faktörler de önemlidir Progesteron ve östrojen salgılarındaki bir dengesizlik sonucu gelişen progesteron yetersizliğinin bu duruma yol açtığı ileri sürülmüştür Psikolojik semptomların oral kontraseptiflerle veya noretisteron gibi bir progestojen ile düzeldiği bugün ispatlanmıştır Fizik semptomlar ise diüretik tedavisine daha iyi cevap vermektedir Bu da, en az iki fizik mekanizmanın söz konusu olduğuna işaret etmektedir


Ağlama

Çeşitli kayıplara, hayal kırıklıklarına ve früstrasyonlara karşı sık görülen ve aslında normal olan bir tepkidir Kökeni, çocukluk dönemine ait, spesifik olmayan, rahatsızlığa karşı gösterilen tepkidir ve çocuk büyüdükçe seyrekleşir Erkeklerden çok kadınlarda görülmesinin nedeni hiç değilse güçsüzlük, çocuksu ve kadınsı davranışla kültürel bakımdan bazı çağrışımlar yarattığı içindir Bazan beklenmeyen iyi bir haber üzerine gerilimin birdenbire geçmesine bir tepki olarak paradoksal bir biçimde baş gösterir

Bazı durumlarda ağlama psikiyatrik bir anlam taşır Nörotik depressif kadınlarda sık görülür Oysa psikotik depresyon daha şiddetli bir bozukluk olduğu halde, bu tip kadınlar ender olarak ağlarlar Nitekim, bu hastalar artık ağlayamadıklarını ya da «ağlama dönemini geçirdiklerini» söyleyebilirler Ani hıçkırıklarla başlayan ağlama, serebral arteriosklerozdaki «emosyonel enkontinans» in karakteristik bir özelliğidir Depresyon belirtisi ve daha önce ağlama eğilimi göstermeyen bir kişide birden gelişen ağlama nöbetleri, her zaman organik serebral hastalık şüphesi uyandırmalıdır


Adler, Alfred (1870-1937)


Bireysel psikolojinin kurucusu olan Adler, cinsiyet ve libido teorisine verilen fazla önemi kabul etmeyen Neo-Freudiyen analistlerden biridir Adler zihinsel bozuklukların doğuşunda ve ilerleyişinde, günlük ortamsal etkilerin daha büyük bir önem taşıdığına inanmaktaydı Genetik, organik ve sitüasyonel faktörlerin yarattığı aşağılık duygularının çok önemli olduğunu ve nevrozların yahut davranış bozukluklarının bilinçli veya bilinçsiz aşağılık duygusu ile aşırı kompansasyon arasındaki çatışma sonucu ortaya çıktığını ileri sürdü Çocuk dört yaşındayken kendine bir «hayat tarzı» belirler ve çocuğun yaşadığı ortamdaki otorite kişilerle arasındaki ilişkiler, onun gelecekteki davranış biçimlerini etkiler Başka bir Adler kavramı ise, «erkek protestosudur»: yani, erkekle kadın arasında hiçbir temel farklılık olmayıp, görülen bütün farklılıkları sosyal ve kültürel faktörler yaratmaktadır Böylece, bir erkek toplumunda kadın kendisini ispat etmeye çabalar Kadının bu protestosu birçok biçimlerde olabilir ve eğer bir çatışma meydana gelirse, sonucunda emosyonel bozukluk ortaya çıkar Psikiyatri tarihinde Adler'in önemi yeterinden çok az değerlendirilmiştir (bkz Aşağılık duyguları)


Adolesans


Buluğ çağının başlangıcından tam cinsel olgunluğa erişinceye kadar geçen dönem, psikolojik bakımdan büyük bir önem taşımaktadır Oysa hayatın bu dönemiyle ilgili olarak, psikiyatrik açıdan yeterince araştırma yapılmamış olması şaşırtıcı bir husustur Sonucunda da, adolesans dönemindeki psikiyatrik bozuklukların insidansı ve yaygınlıklarıyla ilgili güvenilir rakamlar, bunların tarihçesi ve tedavileriyle ilgili bilgi eksiktir

Başka bölümlerde daha ayrıntılı olarak incelenen, iyice belirlenen birtakım sendromlar (şizofreni, depressif hastalık, anoreksia nervosa, ilaç iptilâsı, vs), önce adolesansta görülür Bununla birlikte, yalnızca adolesans dönemine özgü hiçbir psikiyatrik bozukluk yoktur Bu dönemin psikiyatrisiyle ilgili tartışmalar, kaçınılmaz olarak, spesifik hayat stress’leri ve mevcut aile örnekleri, bunların yanı sıra da adolesanların bu durumlara hangi davranış yollarıyla tepki gösterdikleri gibi hususlar üzerinde toplanır

Amerikalı psikanalist ve antropolog Erik Erikson, çocukluğun her bir çağını, çocuğun karşısına çıkan ve öbür çağa geçmeden önce yerine getirmeyi başarması gereken bir görev açısından ele almıştır Erikson'a göre adolesans, dengeli bir kendim-tanıma (self-identity) kavramının gerçekleştirilmesi gereken bir dönemdir Genç kişi yüz ve vücut görünümü, cinsel yeterliliği, entellektüel yeteneği, bir işe girme ve sürdürme kapasitesi, karşı cinste yarattığı çekicilikle ilgilenir Şimdiye kadar kendisiyle ilgili görüşleri çoğunlukla ebeveyninden öğrenmiştir, ama artık gittikçe artan bağımsızlığı dolayısıyla kendinin ve yaşıtlarının yargılarına daha çok güvenmek zorundadır Bu alanlardan herhangi birinde duyulan aşırı anksiete, ilginin yalnızca belli bir fonksiyonda kümelenmesine (meselâ hipokondria semptomlarının ortaya çıkması) veya «ispat» davranışına yol açabilir Bu durumda genç kişinin anksieteye gösterdiği tepki aşırı kompansasyon olur; kendi muhtemel yeteneksizlikleriyle ilgili korkularını yatıştırmak amacıyla fiziksel cesaret veya «gösteriş» hareketlerine girişir

Birçok adolesanlar hayatlarının bu bölümündeki krizleri geçirirken, bunları göğüsleyebilecek yetenektedirler ve hiçbir uzun süreli kişilik bozukluğu ortaya çıkmaksızın bu krizlerin üstesinden gelebilirler Oysa bazı adolesan grupları krizlerden etkilenmeye daha yatkındır Bu durumlarda, ortaya çıkan emosyonel karışıklığın derecesi tıbba müracaat etmeyi gerektirebilir Meselâ kronik fiziksel hastalık, yaşça daha küçük olanlar tarafından daha kolay karşılanabilirken, adolesans dönemindeki bir hasta, ilk defa olarak, kendisinin başkalarından farklı olduğunu ve hayatın ödüllerle dolu olmadığını anlayabilir Diabetes mellitus, epilepsi, astım, vs gibi hastalıklara yakalanmış çocuklarda, buluğ çağında veya buluğ çağından hemen sonra, davranış bozukluklarının ilk belirtileri görülebilir Sosyal bakımdan yoksunluk içinde olan genç kişi de bu çağda davranış bozukluğu gösterebilir Yıkılmış bir yuva, yoksulluk, ebeveynin işsiz kalması, ebeveynin çocuğu reddetmesi, vs gibi çok rastlanan kötü sosyal faktörlerle suçluluk arasında ilişki vardır Çocuğun üzerine düşmenin kötü etkileri sonucunda ortaya çıkan isyankâr davranış da önce adolesansda görülür Buluğ çağına kadar annesiyle arasında aşırı yakınlık olan bir çocuk, özellikle anne eğer çocuğun bağımlılığını sürdürme çabası gösterirse, açık bir emosyonel bozukluk tepkisi gösterir Her ne kadar aile hayatının adolesanın davranışı üzerindeki etkisine çoğu zaman daha çok ilgi gösterilirse de, bunun tersi de unutulmamalıdır Hekime başvuran orta yaşlı bir kadında görülen depresyon semptomlarının doğrudan doğruya, kadının adolesans dönemindeki çocuklarıyla uğraşmakta ve onları kontrol altına almakta çektiği zorluklarla ilgili olması çok ender rastlanan bir durum değildir Anoreksia nervosa, şizofreni, vs gibi spesifik psikiyatrik sendromların tedavileri, bu bağlıklar altında anlatıldığı gibidir Genç adolesanda rastlanan tam tanımlanamayan sendromların ayrıca üzerinde durmak gerekir Genellikle, spesifik bir bedensel fonksiyon şikayetiyle hekime başvuran hipokondriak ve çekingen bir genç kişiye yardımcı olabilmek için en iyi yol, ona endişelerini tartışma fırsatını vermektir Medazepam gibi hafif bir trankilizanla kısa bir tedavi süresi, özellikle güç bir dönemin atlatılmasına yardım edebilir Saldırgan ve topluma karşı olan bir adolesanın kendi kendine hekime başvurmasına ender rastlanır; çoğu zaman böyle bir adolesan kızgın ebeveyni tarafından hekime getirilir veya ebeveyn onun yokluğunda hekimin tavsiyelerini öğrenmek ister

Bu durumda hekim tarafsız kalarak ebeveynin suçluluk, depresyon ve öfke duygularına anlayış göstererek, çok güç olsa bile ebeveyn çocuk ilişkisinin olumlu yanlarının önemi üzerinde durarak ve iyi bir sonuca ulaşma olanaklarını göstererek çok yardımcı olabilir Çocuk suçlular arasında yalnızca ufak bir azınlık ilerde suç işler Gene de, genç bir suçlunun ilerde başka sosyal ve psikolojik problemler edinmesi ihtimali pek küçümsenemez (bkz Buluğ çağı)

Aerofaji


Çoğu zaman yutkunamama (disfaji) ve bazan da kusmayla birlikte olan hava yutma, genellikle bir histeri (yani konversiyon) semptomu sayılmaktadır Bazan da sekonder bir amaçla, yani hasta taklidi yapma maksadıyla başvurulan bilinçli bir alışkanlıktır Büyük miktarda hava yutan bazı hastalarda şiddetli anormal şişkinlik olur Semptomatik düzeyde etkin olabilecek hiçbir tedavi yoktur Semptomun altında yatan durumun tedavisi, psikoterapi veya bir şartlama tedavisi gerektirebilir Bazı aerofaji hastalarında, temelinde depressif hastalıklar olan histerik fenomenler tezahür etmektedir Bu durumlarda depressif hastalığın tedavisi etkili olmaktadır (bkz Histeri)



Afazi


Sözlük anlamı «konuşamama» olan afazi terimi; konuşma, yazma veya el kol hareketleri gibi her türlü komünikasyonda, ifade ve anlama yeteneğinin kaybı veya kısmen kaybı anlamında kullanılmaktadır Efektör veya reseptör nöron yollarındaki bir bozukluktan ötürü olmayıp, merkezi kavram veya konstrüksiyon güçlüklerinden ötürü olur Spontan veya açıklayıcı konuşmalar; uygunsuz, tutarsız ve hastanın öğrenimiyle sosyal temeli bakımından gramer yanlışlıkları ile dolu olduğu zaman bu durumdan şüphe edilmelidir Zekâ bozukluğu göstermeyen bir hastada afazi görüldüğünde, konfüzyonla karıştırılabilmektedir (meselâ ambolizm, yaralanma veya vasküler spazmdan sonra) Oysa çoğu zaman dejeneratif durumlarda meydana gelir-senil demans (bkz), pre-senil demans (bkz) (özellikle lobus temporalis atrofisi bulunan Pick hastalığında) veya genel serebral arterioskleroz ve global demans ile ilgilidir Otistik (bkz Otizm) çocuklarda da görülür Bu duruma duyu testleri uygulandığında, sorular yahut basit talimatlar biçiminde yöneltilen sözleri hastanın kavrayamadığı ; anahtar veya para şıkırtıları, kağıt hışırtıları gibi sesleri anlayamadığı (oditer agnozi) ; okuyamadığı (aleksi - bazan doğuştan olur) ; gördüğü veya dokunduğu nesneleri tanıyamadığı (vizüel ve taktil agnozi) görülür Hastanın motor açıdan muayenesi spontan konuşma, anlatma (afazi) ve yazma (agrafi) bakımından yapılır; talimatlar hem sözlü, hem de yazılı olarak verilir Son olarak, hastanın kibrit veya anahtar gibi nesneleri kullanma ( ideasyonel apraksi) ve şekil yapma veya kopya etme yetenekleriyle ilgili (konstrüksiyonel apraksi) testler yapılır En çok rastlanan bulgular arasında nominal afazi —hastanın fonksiyonu tanımladığı ve bir kaç isim arasından seçebildiği (sosis, kitap, kalem, lamba) halde nesnenin adını bulamaması (yazmaya yarayan bir şey— ; yani, «kalem») — perseverasyon (ikinci bir nesne gösterildiği halde, birinci nesnenin adını söyleme) ; agramatizm, yani telgraf diliyle konuşma; parafazi, jargon afazisi, sentaks afazisi — yanlış ya da olmayan sözcüklerin kullanılması — ; verbigerasyon — sözcük ya da cümlelerin sürekli tekrarı — ; sibilasyon — fasılalı «sss» sesleri çıkarma görülür Broca konuşma alanı (ikinci ve üçüncü frontalis kıvrımlarının ön kısmı), ikinci frontalis girus'u (agrafi merkezi), birinci temporalis girus'u (sözcük sağırlığı), angüler girus tahrip olduğu zaman afaziye yol açan beyin (bkz Konuşma bozuklukları)



Afoni

Organik lezyon veya histerik reaksiyona bağlı konuşamama Histerik afoni ve organik hastalıktan ötürü oluşan benzer bir durum aşağıdaki özellikleri bakımından ayırdedilebilir:

(a) tamamendir — hiçbir sözcük söylenemez;

(b) zekâ bozukluğu yoktur;

(c) işaret ve yazıyla anlatımda bulunulabilir;

(d) dudak, dil ve ses testlerinde periferik lezyon yoktur (bkz Histeri)



Agnosia

Yunanca'daki «agnostos» — bilinmeyen — sözcüğünden gelen «agnosia» terimi ilk olarak 1891'de, tanıma yetersizliğinin karşılığı olarak Sigmund Freud tarafından kullanıldı Agnosia, etkilenen duyusal (sensory) kanala göre sınıflandırılır, fakat aslında o duyuda bir bozukluk yoktur Vizüel obje agnosia'sı, lobus occipitalis'deki lezyonlardan ötürü, görülen objelerin tanınamamasıdır Bu objeler başka yollarla, meselâ dokunmayla tanınabilir İnsanların yüzlerini tanıma yetersizliğine «prosopagnosia» denir ve çoğunlukla paranoid bir tezahürle birlikte mevcuttur: aynaların arkalarında yabancı insanlar görüldüğü için, üzerleri örtülür, işitme yetersizliği (oditer agnosia), dominan lobus terminalis'deki lezyonlardan ötürü bilinen sesleri, meselâ para şıkırtısını, su şırıltısını tanıyamamadır Dokunmayla tamına yetersizliği (tactiie agnosia), yüzeysel ve derin duyarlık bozuk olmamasına rağmen, objeleri tanıyamamadır ve lobus parietalis'deki bir lezyonu belirtir Eğer duyuda bir bozukluk varsa, tanıma yetersizliğine astereognosis denir Agnosia çoğunlukla vaskülar lezyonlardan ötürü ortaya çıkar ve genellikle karmaşıktır Beyinde derin yaralar sonucu olan «tam yetersizlik» durumları da vardır



Agorafobi


Özellikle yalnız başına dışarı çıkmak korkusu olarak nitelenen ruhsal çöküntü ve güçsüzlük yaratıcı, nispeten çok rastlanan bir bozukluktur Agorafobi genellikle buluğ çağında ve en çok 15-35 yaşları arasında başlayıp, erkeklerden çok, kadınlarda belirir Bilinen bir tek basit nedeni yoktur Çocukluktaki travmatik olaylardan ziyade, stress yaratan olaylar ve nörotik kişiliğin etken olması ihtimali yüksektir Bununla birlikte, çocukluktaki ayrılma olayları sonucunda ortaya çıkan bağımlılık (dependence) durumları ve genç kadın hastalarda görülen cinsel anksieteler de sık rastlanılan nedenlerdir Bu sendrom birkaç hafta veya ay, yahut da daha yavaş olarak birkaç yıl süresince gelişebilir Çoğunlukla yıllarca sürmesine rağmen, bazan kendiliğinden geçiverir, bazan da nüksederek seyreder Fobilerin şiddeti, bazan ortamsal stress'ler ve ruhsal değişimlere bağlı olarak, fakat önceden kestirilemeyen bir biçimde, iniş çıkışlar gösterir Gene de, fobi kronikleştikçe kaçınma davranışı belli bir tablo gösterebilmektedir Serbest anksiete, panik nöbetleri ve depresyon gibi başka nörotik semptomlar da bu fobiyle ilgili olabilmektedir Fobi semptomları genellikle depresyon dönemlerinde kötüleşmektedir

Bu fobinin kontrolü çok yönlüdür Eğer depresyon, panik ve sitüasyonel olmayan anksiete belirginse, antidepresanlar ve anksiolitik ilaçlar faydalıdır Hattâ depresyonun belirgin olmadığı durumlarda bile bu ilaçları denemek yarar sağlayabilir Davranış terapisi (bkz) Teknikleri, çoğu zaman hastaların korktukları durumları daha rahat karşılamalarına yardımcı olur ve muhtemelen hafif vakalarda veya kaçınma davranışının şiddetli fakat depresyonun hafif olduğu durumlarda en iyi sonucu verir Uzun bir hastalık döneminden sonra, hastanın kişisel, sosyal veya aile sorunlarını çözümlemesinde onu desteklemek için psikoterapötik ve sosyal bir çalışma gerekebilir (bkz Fobi)



Agyria (Gyrus yokluğu-Lissansefali)


Agyria (Gyrus yokluğu-Lissansefali)

Bir gelişme bozukluğudur Genetik olabilir, fakat bu konuda kesin bir dayanak yoktur Beyinde hiç kıvrım (konvolüsyon) olmaz ve bunun sonucunda şiddetli akıl bozuklukları ortaya çıkar


Aile


Son elli yıl içinde yürütülen sayısız sosyo-psikolojik aile incelemeleri konusunda gelişigüzel bir bilgiden daha fazlasını edinmiş kaç aile hekimi vardır? Oysa tıbbın anlaşılması için nasıl anatomi ve fizyoloji bilgisi şartsa, aile kurumunun anlaşılması için de bu incelemeler şart olmuştur Aile birkaç sistemin bir bütün halinde oluşturduğu sosyal bir yapının bir bölümüdür: evlilik, aile, akrabalık, din, ahlâk, ekonomi, vs Bu karmaşık yapının bir bolümü olan aile de birkaç öğeden oluşur Bunlardan birincisi, ailenin çekirdek birimidir Bu birim, toplumca onaylanan bir cinsel ilişki kuran ayrı cinsiyetli iki yetişkinden ve bu birleşme sonucu dünyaya gelen yahut bu çekirdek biriminde büyütülen bir veya birkaç çocuktan oluşur Bazı toplumlardaki birleşik yahut geniş kapsamlı aile grubunda da çekirdek birimi vardır; ama anaerkil yahut ataerkil olarak aynı bölgede yaşayan ve kadının yahut erkeğin akrabalarını da içine alan aile daha geniş bir gruptur

Evlilik ve ebeveynlik birtakım kurallarla sınırlanabilir - endogami veya eksogami (grubun içinden yahut dışından birisiyle evlenme), monogami, poligami veya poliandri Bütün akrabalık bağları aileden doğar; bu bağların gücü, o toplumdaki sosyal norm ve kalıplara göre değişir Aile çeşitli açılardan incelenebilir: antropolojik, hukuki, ekonomik, sosyo-psikolojik, psikanalitik yahut dinsel açıdan Böylece, konunun son derece karmaşık olduğu ve ailenin gerçekten anlaşılması için birçok açıdan ele alınması gerektiği bellidir Psikiyatri alanında, daha ziyade çocuk psikiyatristleri tarafından, nispeten yeni ve henüz iyi tanımlanamamış bir aile psikiyatrisi dalı kurulmuştur Bu uzmanlar, aile dinamiğinin anlaşılmasının, çocuklardaki davranış bozukluklarına (bkz) ve başka bozukluklara ışık tutacağı umudunu beslemektedirler

Çocuklarda görülen suç işlemenin etyolojisinde yıkılmış yuvalar spesifik ve önemli bir rol oynayabilir Oysa bütün akıl hastalıklarında, genel pratisyenlerin yalnızca ailenin durumunun hasta üzerinde gösterdiği etkileri değil, aynı zamanda hastalığın ailedeki öteki bireyler üzerinde gösterdiği etkiyi de göz önünde tutmaları önemlidir



Aile içi Cinsel İlişki


Bir erkeğin torunu, kızı, kızkardeşi, annesi olarak tanıdığı bir kadınla cinsel ilişki kurması ve aynı şekilde 18 yaşını aşmış bir kadının bu gibi akrabalık ilişkileri bulunan bir erkekle cinsel ilişkide bulunmayı kabul etmesi bir suçtur Öte yandan, bu suç çok yaygın olup çeşitli biçimlerde görülmektedir En sık rastlananı baba-kız arasındaki ilişkidir Kardeşler arasında bu ilişkiye daha az ve anne-oğul ilişkisine ise ender rastlanmaktadır Söz edilen üçüncü tip ilişkide, eşlerden birinde yahut her ikisinde birden ciddi bir akıl hastalığı bulunmuştur Erkek ve kız kardeşler arasında, buluğ çağından önce cinsel oyunlar normal sayılmaktadır İlişkinin patolojik niteliğini, yoğunluğu belirler Baba-kız arasındaki cinsel ilişki birtakım belli tablolar gösterir Genellikle mutsuz bir evlilik söz konusudur; baba güçsüzdür, ama cinsel dürtüsü yüksektir ve eşi buna cevap vermemektedir Baba teselliyi kızında arar ve gerçekten de kız annesinin yerini alabilir Başka bir karakteristik durum da problemli bir ailedeki alkolik babadır; eve sarhoş dönerek genç kızını iğfal edebilir, hattâ kızın ırzına geçebilir Son olarak, babayla kız arasında gerçek bir sevgi ilişkisi gelişebilir; iki sevgili gibi davranırlar, hattâ birlikte evden kaçabilirler

Aile-içi cinsel ilişkinin ürünü olan bir gebeliğin sona erdirilebileceği bazı ülkelerin yasalarında açıkça belirtildiği halde, çok kere böyle bir ilişkiyi gizli tutma kaygısıyla gebelik sürdürülmektedir Bu tip bir ilişkiyi sezen hekim, durumu çok dikkatle ele almalıdır, çünkü mahkeme ve hapis cezası, ailenin tamamen yıkılmasına neden olabilir Hekim böyle bir sorunla karşılaştığı zaman bir psikiyatriste başvurmalıdır



Ajitasyon


Bu çoğu zaman relaksasyon veya konsantrasyon yoksunluğu ile beliren ve sübjektif kuruntulardan ötürü ortaya çıkan bir huzursuzluk durumudur Aslında, huzursuzluğun mutlaka belirmesi gerekmez Süjenin davranışı tekrarlamalı ve amaçsızdır; amaçlı görünse bile hiçbir amaca ulaşamaz

Herhangi bir anksiete veya gerginlik durumuna bağlı olarak, etyoloji sözkonusu olmaksızın, bir dereceye kadar ajitasyon görülebilirse de, bununla ilgili hareketler nispeten sınırlı ve belirsizdir Hasta sürekli olarak ayağını oynatır, üstünü başını düzeltir, bir pipo veya kalemle oynar, oturduğu yerde kıpırdanır, vs Şiddetli ajitasyona daha az olarak ve başlıca depressif hastalıklarda, özellikle envolüsyonel melankolide (bkz) rastlanır Bu durumda hastanın bütün vücudu etkilenir, hattâ hasta uzun süreli bir işi yapamaz olur Yerinde oturamaz, ayağa kalkar, gene oturur, odada dolaşır, ellerini oğuşturur ve durmadan hiçbir zaman tamamlamadığı işler yapmaya koyulur Bazan, belirgin bir gerginlik veya ruhsal çöküntü olmasa bile, bu gibi davranışlara rastlanır Bu durumlarda presenil veya arteriosklerotik olan bir demans proçesinden şüphe edilmelidir Ajitasyonun tedavisi, temelindeki hastalığın tedavisiyle sağlanır Şiddetli ajitasyonla birlikte kendini gösteren depressif hastalıklar çoğunlukla ECT veya trisiklik ilaçlara cevap verir Ajitasyon belirgin olduğu zamanlarda da amitriptilin'in imipramin'den daha etkili olduğu düşünülmektedir Depresyon kontrol altına alınıncaya kadar geçen süre içinde ve demans proçeslerinde, adamakıllı şiddetli ajitasyonları bile kontrol altına almak için fenotiazin'ler etkili olabilir Daha az şiddetli depresyonlarda çok rastlanan anksieteyi ve hafif ajitasyonu kontrol altına almak için benzodiazepin'ler: klordiazepoksid ve medazepam yaygın olarak kullanılmaktadır Bununla birlikte, hem fenotiazin'lerin, hem de trisiklik anti-depresanların ajitasyona yol açabilecekleri her zaman hatırlanmalıdır Bu gibi oturma güçlükleri (akathisia) (orfenadrin gibi antiparkinsonizm ilaçları uygulayarak veya yukarda belirtilen ilaçların dozunu azaltmakla bir dereceye kadar kontrol altına alınabilir Oysa bazan ilacı kesmekten başka çare yoktur (bkz Anksiete, depresyon, motor bozukluklar ve aşırı aktivite)


Akathisia


Sözlük anlamı «oturamamak» olan «akathisia» terimi, Birinci Dünya Savaşını izleyen ansefalit epidemisinde, aslında vücutça hareketsiz olan parkinsonizm hastalarındaki hafif huzursuzlukları, kımıldanmaları ve kalkıp yeniden oturma eğilimini (impatience musculaire) tanımlamak amacıyla Bing tarafından kullanılmıştı Postansefalitik Parkinsonizm'in birçok özelliği gibi, artık bu semptoma da majör trankilizanların (bkz) yan etkisi olarak rastlanmaktadır — özellikle piperazin tipi fenotiazinler (bkz) ve bütirofenonlar (bkz), bazan da trisiklik antidepresanlar (bkz) Hasta iç huzursuzluk ve gerginlikten şikâyet eder; ayakta dururken durmadan zıpladığı veya amaçsızca gezdiği görülür Tedavi sırasında Parkinsonizm özelliklerine bağlı bir huzursuzluk ortaya çıkarsa, zihinsel bir ajitasyon değil de, toksisite belirtisi olmasından şüphe edilmelidir Tedavi, sözkonusu ilacın kesilmesi veya dozunun azaltılması ve gerekirse biraz ara verildikten sonra, piperazin sınıfından olmayan bir fenotiazin verilmesiyle uygulanır



Akçaağaç Balı İdrar Hastalığı


Bu hastalık doğuştan mevcut bir ****bolizma bozukluğudur Lösin, izolösin ve valin gibi aminoasitler idrarla birlikte itrah olduğu için idrarın akçaağaç balı kokusunu andıran karakteristik bir kokusu vardır Birçok vakada, semptomlar neonatal dönemde gelişememe, beslenme güçlükleri ve genellikle spastik paralize, konvülsiyonlara, erken ölüme yol açan hızla ilerleyici bir nörolojik yıkını biçiminde belirir Bazı hastalar yaşarlar, ama şiddetli akıl geriliği gösterirler Yan zincirli aminoasitler bakımından düşük bir dietle erken tedavinin başarılı olduğu ileri sürülmüştür Bu durum, otosomal resessif tipte bir kalıtım biçimidir (bkz Kalıtsal ****bolizma bozuklukları)



Akıl Bozukluklarına Yol Açan Organik Hastalıklar


Genel tıbbi bozukluklar

Gripten ve diğer virüs enfeksiyonlarından sonra sık sık depresyon görülür Bu durumun, gribin gittikçe azalarak gösterdiği bir seyir olarak değil de, «depresyon» olarak teşhisi önemlidir Bedeni zayıf düşüren başka hastalıklar da aynı etkiyi gösterebilir Diğer bozuklukların önemi ise, hastanın hayat koşullarına ve kişiliğine göre değişir Örneğin, nispeten hafif bir kalça osteoartriti, bir postacıyı hayata karşı başarısız kılarak psikiyatrik semptomlara yol açabilir Aynı şekilde, bir hasta genel veya spesifik fizik bozukluklara karşı birtakım özel psikolojik duyarlılıklar gösterebilir Bu durum hipokondriak bir kişilik, spesifik travmatik bir tıbbi anı, ya da özellikle yaşlılarda fizik aksaklığın çok kere yol açtığı toplumdan uzaklaşma gibi nedenlerden ötürü olabilir

Ameliyat ve doğum

Ameliyat ve doğum komplikasyonları olarak majör psikiyatrik hastalıklara sık rastlanır Semptomlar ameliyat ya da doğumdan ortalama 10-14 gün sonra başgösterir Bu tür psikiyatrik ruhsal çöküntü, başka komplikasyonlarla, kullanılan anestetik ve sepsis tipiyle ilgili görülmemiştir Ancak, hastanın ameliyatla ilgili anksietesini yatıştırmak ya da uygun doğum-öncesi hazırlıklarını yerine getirmek yoluyla, bu durumun insidansının azaltılabileceği ispatlanmıştır Yaşlı hastalardaki arteryel hastalık veya katarakt gibi durumlar için yapılan ameliyatların sonradan konfüzyon veya paranoid psikozlara yol açması muhtemeldir

Santral sinir sistemindeki organik bozukluklar

Demans, yaygın lezyonlar ve vitamin yetersizliği (örneğin, B12 vitamini) genellikle tipik bir «organik» akıl bozukluğu biçiminde belirir Oysa hastada, dolaylı olarak organik bozukluktan ileri gelen «fonksiyonel» semptomlar da belirebilir Hastanın performansını ve çalışma yeteneğini düşüren bir beyin tümörü, nörotik semptomların oluşmasına yol açabilir Böylece, daha önce dengeli olan ve orta yahut ileri yaşta histerik veya diğer nörotik semptomlarla hekime başvuran bir hastaya hemen «histerik» teşhisi koyulmamalıdır Daha önce dengeli bir kişiliğe sahip bir hastada beliren bir histeri semptomunun nedenlerinin araştırılması gerekir



Akıl Bozukluklarının Fizyolojik Temeli

Bkz Akıl hastalığının bio-kimyasal ve nörofizyolojik temelleri



Akıl Durumunun Muayenesi

Psikiyatrik değerlendirmenin en önemli bölümü budur Organik bir bozukluktaki fizik muayeneye tekabül eder ve hekim bilgi edinmek için bütün duyularını kullanmalıdır

Davranış ve Konuşma

Genel davranıştaki ve görünümdeki anormallik genellikle, yakınlarına hastanın iyi durumda olmadığını gösteren ilk belirtilerdir Yüz ifadesi, yürüyüş, giyiniş, yapmacıklı hareketler, vs Çok kere temeldeki hastalığın açık belirtileridir Gergin ve anksiyöz hastanın tırnakları kemirilmiş ve tütünle boyanmış parmakları, demans durumundaki bir banka müdürünün gömleğindeki yumurta lekeleri, şizofrenik kişinin yüzündeki aptalca gülümseme ve kalıplaşmış hareketler bunun belirgin örnekleridir Hastanın konuşması aşırı hızlı yahut yavaş olabilir Konuşma sırasında duralamalara, tutarsızlıklara, vs anksiete ve depresyon durumlarında sık rastlanır Bazı şizofreni biçimlerinde karakteristik olarak görülen neolojizmler ve anormal düşünce çağrışımları giderek demans durumlarına özgü anlaşılmaz mırıldanmalara dönüşür Mani ve şizofrenide, yahut konunun yalnızca aşırı anksiete yarattığı durumlarda hasta birden konuyu değiştirebilir Hastanın konuşması, konuya göre değişkenlik gösterebilir ve emosyonel bakımdan yüklü konularla ilgili ipuçları verebilir Ruhsal durum

Ruhsal durum mutlu, üzgün, anksiyöz, şaşkın, sinirli veya kayıtsız olabilir Bir hastada intihar riskini değerlendirmek için, depresyonun derinliğinin değerlendirilmesi önemlidir Affektif (duygusal) yüzeysellik, organik veya şizofrenik bir bozukluktan ötürü olabilir Ruhsal durumun sürekliliği, durumun etyolojisine ışık tutar Hastanın ruhsal durumunun ortam değişimlerine yahut hekimin açtığı konulara kolayca cevap vermesi, reaktif bir depresyona işaret eder Bazı şizofreniklerde ruhsal durum tutarsız olabilir Ruhsal durumda anormal bir denge kararsızlığı hipomanide karakteristiktir ve demansta sık görülür

Dalgınlık, karamsar inançlar ve algı bozuklukları

Obsessif-kompülsif fenomenleri ve depersonalizasyonu (kişilikten uzaklaşma); üstlenme fikirlerini ve depressif yahut şizofrenik kökenli olabilen diğer paranoid fikirleri; pasiflik duygularını ve şizofrenide en sık görülen işitme hallüsinasyonlarını; yahut bilinç bulutlanmasıyla birlikte, organik bir duruma işaret eden illüzyon ya da görsel hallüsinasyonlan kapsayan bu fenomenlerin aydınlatılmasında anamnestik ipuçları önemlidir

Sensorium

Gerçek oryantasyon bozukluğu yalnızca organik akıl bozukluklarında görülür; en yaygını zaman oryantasyonudur Yakın geçmişteki olaylarla ilgili hafıza kaybı demansta tipik bir semptomdur ve basit testlerle doğrulanabilir Ajitasyon durumlarında «hafıza zayıflaması» şikâyetine sık rastlanır, ama bunun nedeni dikkat ve konsantrasyon kaybıdır ve gerçek hafıza kaybından ayırt edilmelidir Demans bozukluklarında kavrama bozuklukları karakteristiktir Ancak, dikkat kaybına, vs Sekonder olan herhangi bir psikiyatrik bozuklukta kavrama da etkilenebilir

Sezgi ve hastalığa karşı tutum

Hasta kendisini hasta olarak görüyor mudur?

Hasta derdinin ne olduğunu biliyor mudur ?

Bunun psikiyatrik bir hastalık olduğunu düşünüyor mudur ? Bozukluğun niteliğini ve kapsamını anlıyor mudur? İyileşeceğini düşünüyor mudur?

Hastayla hekim arasındaki ilişki

Hastanın gösterdiği işbirliği, şüphecilik, istekli yahut pasif davranış ve hekimle görüşmesine ilişkin değişimler kadar, hekimin hastaya gösterdiği tepkiler de önemlidir Hekimin göstereceği aşırı bir sinirlilik yahut anlayış, hastadaki (genellikle nörotik) bozukluğun niteliği için çok kere önemli işaretlerdir

B


Babcock Cetveli


Zekâ gerilemeleri Babcock-Levy testiyle belirlenerek sonuçlar Babcock cetvelinde gösterilir


Bar Cetveli


Bar cetveli histograma (bkz) benzer Resimli olarak, olayların mutlak ve yüzde frekanslarını gösterir ve iki, üç grupta elde edilen sonuçların kıyaslamasında özellikle faydalıdır


Barbitüratlar


Barbitüratların ilk olarak tıpta kullanımı yüzyılın başına rastlar Önce barbiton, on yıl sonra da fenobarbiton kullanıldı O tarihten bu yana sayısız barbitüratların sentezi yapıldı ve bugün bunlardan bir düzinesinin klinik uygulamalarda yerleri vardır Gastro-entestinal ve parenteral yollardan hemen absorbe olurlar Etkinin hızı ve süresi, dokuya nüfuz oranını belirleyen lipid çözünürlük derecesiyle doğrudan orantılıdır ****bolik yıkılım çoğunlukla karaciğerde olur ve değişmemiş bileşiğin yanısıra çeşitli bileşikler de böbreklerden itrah olur Kısa veya daha uzun süre etkili bir barbitürat dozu kırk sekiz saat içinde vücuttan atılır Bu, uzun süreli etkili ilaçlarda daha uzun bir zaman alır Barbitüratlara karşı tolerans mutlaka olur ve bu tolerans hem ****bolik değişimin artması, hem de nöro-fizyolojik uyumla ilgilidir

Barbitüratlar genel depresanlardır, fakat santral sinir sistemi bunların etkisine karşı, öbür dokulara kıyasla, daha duyarlıdır Santral depresan etkiler bileşiğe, dozuna, uygulama yoluna ve o sırada sinir sisteminin eksitabilite derecesine göre, hafif sedasyondan komaya kadar değişir Önce neokorteks etkilenir; disinhibisyon ve öfori etkileri, alkol kullanımı sonunda görülen etkilere çok benzer; barbitüratların «hafif» uyuşturucu maddeler olarak kullanılması bu yüzdendir

Barbitüratlar klinik bakımdan hipnotik olarak kullanılır Uykusuzluk başlangıçlarında genellikle kısa süre etkili bileşiklerin, geceleri rahatsızlık veren uyku ye sabah erken uyanma durumlarında da daha uzun süreli bileşiklerin verilmesine rağmen, bazı araştırmacılar etki süresini uzatmak için dozu arttırmanın daha iyi bir yol olduğunu ileri sürmektedirler

Psikiyatride barbitüratlar etkin anksiolitik ilaçlardır ve geçmişte bu amaçla yaygın olarak kullanılmışlardır Son onbeş yıl içinde benzodiazepin bileşiklerinin, bazı belirgin avantajları dolayısıyla, anksietenin tedavisinde barbitüratların yerini aldığı görülmüştür Yine de, anksietenin giderilmesinde barbitüratların sınırlı fakat yararlı bir fonksiyonları vardır

Psikotik veya nörotik hastalıkta akut ve şiddetli davranış bozuklukları derhal kimyasal bir frenleyicinin uygulanmasını gerektirebilir Oral veya parenteral barbitüratlar bir trankilizanın yerine veya trankilizan terapisini destekleme amacıyla kullanılabilecek yararlı bileşiklerdir Barbitüratların disinhibisyon etkileri, narkoanalitik tekniklerde teşhis için kullanılmaktadır,

Fenobarbiton bu grubun uzun süreli etki gösteren bir bileşiğidir Öbür bileşiklerden farkı, hafif bir ruhsal depresyon yaratma özelliğidir; bu yüzden psikiyatride pek rağbet görmemiştir Oysa antikonvülsan olarak uzun bir zamandan beri yarar sağlamaktadır

Normal dozlarda kullanıldığı zaman, barbitüratların yan etkileri çok sık görülmez En çok rastlanan şikâyet, ertesi sabah duyulan ve sarhoşluk sonrasını andıran hafif bir rahatsızlık ve sıkıntı duygusudur Hipersansitivite reaksiyonları pek görülmez; bunlar çoğu zaman lekeli kabartı ve ürtiker biçiminde belirir Yatkın hastalarda akut porfiria'ya (kanda porfirin mevcudiyeti) ender olarak rastlanır

Barbitüratlara tolerans hemen başlar ve aynı etkinin sağlanması için doz gittikçe artar Alkol gibi diğer depresanlara karşı bir çapraz toleransa rastlanmamıştır Barbitüratların hafif dozda sürekli kullanılmaları kolayca alışkanlığa yol açabilir Bu özellikle kronik anksietesi bulunan hastalar için sözkonusudur Barbitürat kullananların bunu bırakmaları halinde şiddetli anksiete, titreme, göz seğirmesi, baş dönmesi, bulantı, kusma ve kilo kaybı görülür; bu arada ihtilâçlara ve delirium durumlarına da rastlanılabilir

Uzun süreli yüksek dozaj sonucunda, alışkanlığın yanısıra, sürekli entoksikasyon ve kişilik sorunları da ortaya çıkabilir; duygularda (affekt) kararsızlık, sinirli ve kavgacı bir tutum, konsantrasyon ve hafıza bozuklukları ile yanlış kararlar halinde beliren akıl fonksiyonu bozuklukları görülür Motor koordinasyon bozuklukları ataksiye, dizartriye ve nistagmusa yol açar

İntihar girişimi amacıyla aşırı barbitürat dozları alınması üzüntü verecek derecede olağan hale gelmiştir; bu bakımdan depresyon hastaları için özellikle yüksek olan tehlike derecesi her zaman göz önünde tutulmalıdır Aşırı barbitürat dozu alınan durumların bir kısmının rastlantı olduğu ve barbitürat otomatizmi, yani şaşırarak istemeden tekrar normal dozda barbitürat almaktan ötürü meydana geldiği ileri sürülmektedir


Basit Şizofreni


Şizofreninin (bkz) bir altgrubu olan bu bozukluk en az tanımlanmış ve en güç teşhis edilen vak'alardan biridir Başlıca özellikleri sinsi bir başlangıç göstermesi ve açık klinik semptomlar bulunmamasıdır İleri adolesans döneminde, tuhaf davranışlar, sorumlulukları ihmal, toplumsal ilişkilerde zayıflama, mantıksız davranışlar ve toleranssızlıkla belirir Klinik muayenede, daha önceki toplumsal yetersizliklere kolay açıdan bakma dışında, çok az anormallikler görünebilir Oysa, hastanın yakınları onda umursamaz bir kayıtsızlık veya sürekli yakınmalara, eskiden gösterdiği sevgi yerine kavgacı bir despotluğun farkına varırlar Toplum koşullarına ve akrabaların göstereceği destek derecesine göre, hasta alkolizm ya da fuhuş gibi tuhaf davranışlara veya toplumsal bir düşüşe sürüklenebilir Basit şizofreni hastalarından çoğunluğunun psikiyatrik hastahanelere alınmayıp basit suçlular, serseriler ve diğer toplumsal uyumsuzlar sınıflarında yer aldıklarına inanılmaktadır


Baş Ağrısı


Lokal organik lezyonlar (ya da fonksiyon bozuklukları) nedeniyle olan baş ağrılarını sistemik hastalıktan ileri gelen baş ağrılarından ayırdetmek gerekir Ayrıca, bu iki tür başağrısı, psikolojik faktörlerden ileri gelen veya bu faktörlerle ilgili baş ağrılarından da ayırdedilmelidir Birçok vakada, lokal fizik ve psikolojik faktörler arasında bir bağlantı bulunur Lokal organik lezyonlar arasında serebral tümör, subdural hematoma, temporal arterit, sinüzit, vazomotor rinit ve migren vardır Baş ağrısının sistemik nedenleri arasında ise hipertansiyon, böbrek yetersizliği, amfizem, göz yorgunluğu (refraktif hatalar nedeniyle) ve konstipasyon vardır Klinik tababette en sık görülen vakalar muhtemelen gerilim baş ağrılarıdır Ağrı genellikle frontal, bazan oksipitaldir, bazan da kranyuma kadar yayılır Sorumlu mekanizmanın oksipito-frontalis kasındaki bir spazm olduğu ileri sürülmüştür Baş ağrısı çekenlerin fazla anksiete göstermedikleri söylenmektedir, baş ağrısı bir çeşit boşalma semptomu görevini görür Ortamsal stress ve yorgunluk, presipitan faktörlerdir Gerilim baş ağrısının ayırıcı teşhislerinden biri migrendir (bkz) Depressif hastalıklı kişiler baş ağrısından, daha doğrusu kafatasında anormal ve nahoş duygulardan şikâyet etmektedirler Bazı hastalar bunu kafalarının tepesinde bir basınç duygusu olarak, bazıları ise kafalarına sıkı bir şerit sarılıymış gibi bir duygu olarak tanımlamaktadırlar Kronik hipokondria hastalarından bazıları baş ağrılarından yakınırlar, ama bu genellikle başta tuhaf duygulardan ibarettir Bu tanım bazan elektrik, bazan da fizyolojik terimlerle dile getirilir, yani hasta «beyninden kan dalgaları aktığından» söz eder

Fizik tipteki baş ağrısının tedavisi öncelikle temelindeki bozukluğun tedavisidir; yine de, semptomatik tedavi de endike olabilir Gerilim baş ağrıları çoğunlukla medazepam gibi trankilizanlarla giderilir Oysa, aynı zamanda, psikiyatrik tedavi kapsamına da, kişiliğin ve ortamsal stresslerin değerlendirilmesi ve semptomlar başgöstermeden önce sitüasyonel baskıların daha iyi çözümlenmesini ve daha etkin bir deşarjın sağlanmasını amaçlayan bir psikoterapi girmektedir Tamamen psikiyatrik olan sendromlar (yani, depresyon ve hipokondria), temeldeki duruma yeterli bir tedavi uygulanmasını gerektirir (elektrokonvülsif terapi, farmakoterapi, vs)

Bkz Psikosomatik bozukluklar



Beden


Modern psikiyatride, psikolojik değişkenliklerle beden yapısı arasındaki korelasyonun araştırılmasında Kretschmer (bkz) önderlik etmiştir Kretschmer, piknik yapıyla (tıknaz gövde, geniş yüz, kalın boyun, geniş viseral boşluklar,ince kol ve bacaklar ve cilt altı yağ tabakası birikimine yatkınlık) siklotimik mizaç ve duygusal (affektif) psikozlar arasında ilişki bulmuştu, öte yandan, leptosomatik yapıyla da (uzun boy, dar gövde, uzun bacaklar ve ince bir cilt altı yağ tabakası) şizoid mizaç ve şizofrenik çöküntü arasında ilgi bulmuştur Bu alanda daha sonra çalışan araştırmacılar arasında yer alan Sheldon, başka bir tipoloji geliştirmiştir Ayrıca Rees ve Eysenck'e de bu alanda değinilmelidir Bkz Somatotipler ve Yapı


Beden Yapısı


Çağlar boyunca beden yapısıyla mizaç yatkınlıkları arasında bir ilinti kurma çabaları sürdürülmüşse de, ilk olarak 1936 yılında kretschmer (bkz) Bu fikri modern psikiyatri kapsamına almıştır Tıknaz yapının siklotimi'ye (neşe ve üzüntü durumlarının belli sürelerde belirmesi) ve bir sinir bozukluğu durumu olduğu zaman manik hastalığa yatkın olduğunu; uzun boylu, ince, leptosomatık yapının şizoid mizaç gösterdiğini ve bir sinir bozukluğunda şizofreniye dönüşebileceğini ileri sürmüştür Daha sonraları Sheldon (bkz) Somatotipleme için daha ayrıntılı teknikler geliştirmiş ve beden yapısıyla psikolojik değişkenler arasındaki korelasyon faktörleriyle ilgili çalışmalar yapmıştır Kretschmer'in piknik, atletik ve leptosomatik tiplerine karşılık, endomorf, mezomorf ve ektomorf olarak üç fiziksel tip tanımlamıştır


Beden İmajı

İlk gelişme safhalarında çocuk, kendinin ayrı bir bütün ve bedeninin de kendi kontrolü altında bir araç olduğu kavramını edinir Bu «benlik kavramı» hayatı boyunca gittikçe zenginleşir ve fizik bedenle ilgili ayrıntılı bir «sistem» ya da düşünceyi kapsar Bu düşünce için beden imajı terimi kullanılmaktadır Bu sistemin tutarlılığı elbette sinir sisteminin bütünlüğüne bağlıdır Böylece organik beyin hastalıklarında, özellikle parietal lob hastalıklarında, beden imajı bozukluklarına çok rastlanmaktadır Oryantasyon bozukluğu (bkz Ototopagnozi), yanlış lokalizasyon (alloestezi) veya bedenin bölümlerini algılayamama (bkz Anosognozi) görülebilir «Fantom kol veya bacak» yahut buna benzer fenomenler, sinir kopması dolayısıyla stimülasyonların yanlış yorumlanması sonucudur Beden imajı bozuklukları, hastada başkalarının kendisini nasıl gördüğüyle ilgili yanılgılar olarak belirdiğinde, «fonksiyonel» niteliktedir; meselâ, hasta burnunun çok uzun ve dolayısıyla alay konusu olduğunu sanabilir Bazı hipokondria tiplerinde beden duyularına karşı ağırı duyarlık belirgin olarak görülür «yedekparça» (protez) ameliyatları da yatrojenik bozukluklara yol açabilir


Belle indifference


(kayıtsızlık)

Histerik konversiyon semptomları gösteren hastalardaki uygun emosyonel ifade eksikliği anlamına gelir Böyle bir hasta aksaklığından, meselâ paralize bacağından, şikâyet ederken aynı zamanda da buna karşı donuk ve kayıtsız bir emosyonel tepki gösterir; hattâ başka konularla ilgili şakalar yapıp gülebilir Endişe verici bir semptom sayılabilecek bu durumu hiç düşünmediği, ilgi bile duymadığı bellidir

Belle indifference, şizofrenide (bkz) Görülebilen duygusal (affektif) donuklaşma veya tutarsızlıktan farklıdır Doktorun teşhisine, şizofrenide görülen diğer özellikler ışık tutar




Benzodiazepin'ler

Son onbeş yıl içinde geliştirilen benzodiazepinler reçetelerde en çok yazılan ilaçlar arasında yer almaktadır Klordiazepoksid, bu serinin prototipidir Bundan sonra diazepam, oksazepam, nitrazepam, medazepam ve flurazepam gelir Bu bileşiklerin en büyük avantajı düşük toksisiteleridir; böylelikle aşırı dozda geniş bir emniyet marjı olmaktadır Farmakolojik etkinlik, merkezde heterojen yedi üyeli bir halka yapısıyla ilgilidir Benzodiazepinler gastroentestinal ve parenteral yollardan süratle absorbe olurlar, fakat kanda en yüksek seviyeye yavaş yavaş ulaşırlar ve itrah birkaç gün içinde tamamlanmaz Benzodiazepinler hafif psikosedatif özellikler gösteren etkili anksiolitik ve yatıştırıcı ilaçlardır Klinik bakımdan etkileri barbitüratlarınkine benzer, fakat farmakolojik etkinlikleri farklıdır: benzodiazepinler limbik sistemde (bkz) İnhibitör etki gösterirler; retiküler ve beyin sapı bölgelerinde çok az etkinlikleri vardır Yarattıkları antikonvülsan etki klinik bakımdan yararlı olmuştur Kas gevşetici özellikleri ekstrapiramidal sistem yoluyla meydana gelir Klinik yararları çok çeşitlidir, çünkü anksiete veya gerginlikten ötürü olan semptomların giderilmesi gerektiğinde benzodiazepin verilmesi uygundur Kötü etkilere pek rastlanmaz Benzodiazepinler yarı uyku hali doğurmazlar ; yaşlılarda hipereksitabilite, ajitasyon ve öfkeyle birlikte paradoksal stimülasyon belirebilir Bazan ataksi, başağrısı ve hipotansif başdönmesi görülür Psikolojik alışkanlığa az rastlanır

Benzodiazepin türevlerinin normal dozları

Bileşik Normal doz

Klordiazepoksid günde 3x 5 mg - 4x25 mg

Diazepam günde 3x 2 mg - 4x10 mg

Oksazepam günde 3x15 mg- 4x30 mg

Medazepam günde 3x 5 mg - 3x10 mg

Nitrazepam geceleri 5-20 mg



Benzokinolizin türevleri

Tetrabenazin bu grubun en tanınan bileşiğidir ve rauwolfia alkaloidlerini andırır Etkileri tıpkı reserpinin etkileri gibidir, fakat daha süratli, daha kısa süreli ve daha kuvvetli bir etki yaratırlar Artık nöroleptik olarak çok az başvurulan bu bileşiğin, Huntington koresinin (bkz) Tedavisinde önemli bir yeri vardır


Bestialite (hayvanlarla cinsel ilişki)

Cinsel uyarım amacıyla bir hayvanın kullanılması, bir inek veya kısrakla vaginal yahut anal koit (zoerasti), bir köpekle fellasyo, ya da hayvanın mastürbasyonu biçiminde olur En çok adolesans döneminde, toplumdan uzak kalan çiftlik işçilerinde veya kişinin sevdiği süs hayvanlarıyla ilgili olarak rastlanır, kinsey adolesan çiftlik işçilerinden %17'sinin mutlaka bir hayvanla orgazma geçmiş olduğunu, oysa toplam nüfusa göre bu oranın ancak %6 olduğunu tahmin etmiştir Bazı psikopatik, anormal hastalarda, zulüm eylemleri orgazmı stimüle edebilir (bestoseksüel sadizm) Tedavi, grup psikoterapisi ve ortamsal faktörlerin ele alınması yoluyla daha geniş bir toplumsal uyumun sağlanmasıdır
Bkz Cinsel bozukluklar


Beyin Bölünmesi

Ender olarak, «intractable» epilepsinin giderilmesi için korpus kallosum, hippokampus komissürü, anterior komissür ve talamusdaki massa intermedia ameliyatla alınır Bu ameliyat iki serebral hemisferi fonksiyonel olarak ayırır ve etkileri akademik bakımdan ilginçtir Kişilik, mizaç ve zekâ hasara uğramaz ve hasta normal koşullar altında her iki hemisferin de serbest fonksiyon göstermesi durumunda normal davranış gösterir Oysa, bazı özel durumlar bir hemisferin öbürünün aldığı stimulusları bilmesini önlediği zaman, belirgin yetersizlikler ortaya çıkar Böylece bir hasta sol eliyle, sol bacağında stimüle edilen bir noktayı gösterebilir, ama bunu ne sözle, ne de sağ eliyle gösteremez Konuşma, hesaplama, görme, emosyon, bilinçlilik ve irade üzerinde, değişik şartlar ve yaşlarda, yapılan benzer deneyler, beyin fonksiyonuyla ilgili önemli bir bilgi sağlayabilir


Beyin hücreleri sinapslarında iletim

Sinir sistemindeki impulslar, sinapslarda, bir sinir fibrilinden öbürüne geçerler Sinapslar, bir sinir hücresi aksonunun pre-sinaptik membranı ile, öbür sinir hücresi dendritlerinin post-sinaptik membranı arasında kalan ince boşluklardır Sinapstaki iletim, aksonun terminal bölümündeki çok küçük vesiküllerden salgılanan nöro-iletici (bkz) Bir maddeyle gerçekleşir Bu nöro-ileticiler sinaps boşluğuna yayılarak postsinaptik membranı etkilerler Eksitasyon yarattıkları zaman, bitişik nöronda impuls oluştururlar; yahut da, inhibisyon yaratarak bitişik nöronda bir impuls olanağını azaltırlar Hem istemli, hem de otonom sinir sistemlerinin periferik bölümlerinde, nöro-ileticilerin niteliği tanımlanmış olmakla birlikte, beyindeki nitelikleri konusunda daha az bilgi vardır Birçok yıldır, beyinde kolinerjik iletimin gerçekleşip gerçekleşmediği şüpheliydi, ama bugün hiç değilse korteksin bazı bölümlerinde asetilkolinin (bkz) bir nöro-iletici olduğuna işaret eden deliller vardır Hipotalamusda, orta beyinde, pons ve medulla'da noradrenalin (bkz) mevcudiyeti saptanmıştır ve yoğunluğu nöron aktivitesine göre değişmektedirAynı şekilde, nucleus caudatus'da da dopamin (bkz) bulunmuş olup, ekstrapiramidal motor sistemdeki nöro-ileticilerden biri olduğuna inanılmaktadır Serotonin (bkz) (5-hidroksitriptamin) de çeşitli orta beyin lokalizasyonlarında bulunmuştur ve muhtemelen bir nöro-ileticidir Gamma-aminobutirik asit (GABA) (bkz) Yalnızca santral sinir sisteminde lokalizedir ve bugün mevcut bilgiler, bu maddenin birçok belli başlı inhibitör ileticilerden biri olduğuna işaret etmektedirDiğer muhtemel santral nöro-ileticiler arasında glisin ve glutamik asit, P maddesi, histamin ve prostaglandinler gibi birçok amino asit vardır
Bkz Sinaps-Sinaptik İletim


Beyin ****bolizması


Beyindeki ****bolik reaksiyonlar kabaca vücuttaki diğer ****bolik reaksiyonlara benzer Ama yalnızca beyinde oluşan reaksiyonlar da vardır

Protein sentezi genel DNA-RNA düzenini izler ve kayda değer bir özellik beyin proteinlerinin dönüşme (ciro) seviyelerinin çok yüksek olmasıdırBeyin ağırlığının büyük bir oranını çeşitli tipte lipidler oluşturur ve lesitin gibi fosfolipidler özel bir önem taşır Karbonhidrat ****bolizması tamamen glükoza dayanır, çünkü beyinde hiçbir glikojen deposu yoktur Beyindeki enerji ****bolizmasının çoğu, nöronların dinlenme potansiyelini sürdürmeye harcanır, iletici ****bolizması tabii ki, çok önemlidir ve bunların sentezi ve yıkımı için gerekli enzimler spesifik nöronlarda bulunur Santral ileticiler arasında muhtemelen asetilkolin (bkz), serotonin (bkz), glütamat (bkz), GABA bkz), glisin (bkz), katekolaminler (bkz), özellikle noradrenalin (bkz)ve dopamin (bkz) ve serebellumda prostaglandinler (bkz)vardır Prostaglandinler,beynin başka bölümlerinde de önemli yardımcı rol oynayabilirler

Birçok önemli ilaç bu sistemler üzerinde etkinlik gösterir Ayrıca, **** bolitlerin membranlardan geçiş mekanizmaları da çok önemlidir Bunun örnekleri özellikle noradrenalinin, imipramin gibi antidepresanların blokajı üzerine, adrenerjik sinapslardaki akson terminallerine yeniden alımıdır (re-uptake) Beyin fonksiyonunda hormonlar ve vitaminler de önemli bir rol oynar ve bunların fonksiyonlarındaki bozukluklar pellagra (bkz) demansı, tiroid guddesiyle (bkz) İlgili psikozlar ve adrenal kortikal hastalıklar gibi psikiyatrik bozukluklara yol açabilirBeyin fonksiyonu,dağcılık sporu yapanların bildiği gibi, oksijen eksikliğine ve ayrıca elektrolit dengesine karşı da son derece duyarlıdır GABA gibi bazı bileşikler yalnızca beyinde bulunur Son zamanlarda, anıların hafızadaki kalıcılıklarının, protein sentezinin devamına bağlı olduğunun ileri sürülmesi, ilginç bir gelişmedir



Beyin ****bolizmasında Amino Asitler


Bazı amino asitler, beyinde önemli ikili bir rol oynarlar Glutamik asit (bkz) Ve gamma-amino-butirik asit (bkz GABA) (ve muhtemelen ilgili bazı asitler) beyinde nöroiletici görevi görürler Çünkü glutamat her zaman nöronlar için uyarıcı, GABA ise inhibitördür GABA yalnızca beyinde bulunur Bu iki amino asit, trikarboksilik asit siklusuyla (krebs siklusu) ilgili oldukları için, enerji ****bolizmasında da önemli bir rol oynarlarAlfa keto glutamat'dan süksinat'a, biri doğrudan doğruya, öbürü ise glutamik asit ve GABA yoluyla olmak üzere, iki yol vardır Glutamik asidin GABA'ya dönüşmesi ve sonra süksinata dönüşmesinde vitamin B6 (piridoksin) bir koenzim olarak rol oynar Birincisi, yani glutamik dekarboksilaz, piridoksin yetersizliğine karşı çok hassas olup, sonucunda aşırı glutamat ve yetersiz GABA oluşumuna yol açabilir

Piridoksin yetersizliğini izleyen ve özellikle çocuklarda rastlanan epileptik konvülsiyonlar böyle açıklanabilir Glukoz deposu yetmediğinde, GABA ve glutamat beyin tarafından kullanılır Hipoglisemik koma sırasında, bu amino asitlerin beyindeki seviyeleri düşmektedir ve seviyedeki farklılaşma ile hasta bu tip komadan uyanır Glutamat ve GABA aynı zamanda amonyak detoksifikasyonuyla da ilgilidir; glutamat bu proçes sırasında glutamine dönüşür, GABA ise konvülsiyon yaratıcı nitelikler taşıyan gamma-guanidino bütirik aside dönüşür Beyindeki yüksek amonyak seviyesinin (mesela amonyum tuzlarıyla beslenme sonucunda) niçin konvülsiyonlara yol açtığı böyle açıklanabilir

Beyindeki amino asitler protein yapımıyla da ilgilidir Bu ****bolizmadaki yetersizlik, akıl bozukluğunun önemli bir nedenidir Fenilketonüri (bkz) Genetik bir bozukluk sonucu ortaya çıkar ve fenilaninin tirosine dönüşmesini sağlayan enzimin oluşumunda bozukluğa yol açar Dolayısıyla fenilalanin, toksik bir bileşik olan fenilpiruvik aside dönüşür Triptofan ****bolizmasının ve amino asit iletiminin bozuk olduğu Hartnup hastalığı (bkz) da başka bir bozukluktur Triptofanın nikotinik aside normal dönüşümü bloke olur ve sonucunda pellagra ortaya çıkar «akçaağaç balı» idrar hastalığı (bkz) Lösin ve isolösin bozukluklarından ötürü olur Diğer bozukluklar arasında arjino-süksinik asidemi (bkz) Ve sistationüri (bkz) Yer alır (bkz Akıl hastalığının biokimyasal ve nöro-fizyolojik temelleri ve kalıtsal ****bolizma bozuklukları)


Beyin monoaminleri


(biojenik aminler ve monoaminler) Serotonin (5HT) (bkz), histamin ile adrenalin (bkz, ), noradrenalin (NA) (bkz) Ve dopamin (DA) (bkz) adlı üç katekolamin beyinde bulunurlar ve iletici fonksiyonu gördüklerine inanılmaktadır

Bu monoaminler kendilerine tekabül eden aminoasitlerden oluşur ve amin oksidaz enzimi aracılığıyla aside ****bolize olurlar Ayrıca bir kısım katekolaminler de katekol-O-metiltransferaz (COMT) enzimi aracılığıyla ****drenalin ve vanilmandelik asit (VMA) gibi bileşiklere ****bolize olurlar

Monoaminlerin, ruhsal durum ve davranışın kontrolunda çok önemli fonksiyonlara yardımcı olduklarına inanılmaktadır Beyin histamini ve adrenalinin fonksiyonları bilinmemektedir 5HT ve DA ihtiva eden hücreler beyin sapındaki iki çekirdekte toplanmıştır ve buradan, bütün beyne aksonlar gider Dopamin ihtiva eden hücreler ekstrapiramidal sistem de toplanmıştır Parkinsonizm bu ileticinin düşük seviyede olmasıyla ilgilidir Dopamin ayrıca daha kompleks motor sistemlerin kontroluyla ilgilidir Serotonin ve noradrenalin birçok fonksiyonlarla ilgilidir; meselâ ruhsal durumun (depresyon yaratan amin seviyelerinin düşmesi ile depresyon oluşumu) ve uykunun kontrolü Serotonin EEG'de yavaş dalga gösteren hafif uykuyu, noradrenalin ise REM'li (hızlı göz hareketleri) uykuyu kontrol etmektedir Noradrenalin ayrıca öfke reaksiyonları ile iştahın kontrolü ile ilgilidir ve organizmanın olumlu bir stimulus aldığını beyne iletmede aracı olur Böylelikle, birçok klinik depresyon semptomları — keyifsizlik, iştahsızlık, uyku bozukluğu, zevk alma ve hayata ilgi duyma eksikliği — doğrudan doğruya beyin aminlerindeki bir bozuklukla ilgili olabilir Bu sistemde depresyon etkisini önleyen ilaçlar şunlardır; monoamin oksidaz inhibitörleri (bkz , serotonin ve noradrenalin ayrışmasını engeller; trisiklik antidepresanlar (bkz) Ve amfetaminler, aminlerin pre-sinaptik terminale dönüp depolanmalarını etkileyerek etkilerini güçlendirir Rauwolfia alkaloidleri (bkz) Amin depolarını azaltarak depresyona yol açabilir, fenotiazinler (bkz) Psikozlarda aşırı etkinlik gösterebilen santral noradrenalin sistemlerini inhibe eder



Beyin Skanı


Klormerodrin merkür 197 veya 203, sodium perteknetat tc99 ve indium 113m gibi birtakım bileşiklerin intravenöz zerkiyle kan damarlarında bir anormallik olup olmadığı belirlenir Bu radyoaktif bileşikler kısa ömürlüdür ve bir sodyum iodit (TI) kristalli çizgisel skanner kullanılarak beyinde taranır Non-merkür bileşikleri, %70-80 kesinlikle, meninjiomalar gibi vaskülarize tümörlerin teşhisinde yardımcı olmalarının yanısıra, serebro-vasküler anormalliklerin ve dura altı hematomalarının gözükmesini de sağlarlar Cıva bileşikleri sinir hücresine girebilir ve neoplazilerde tutulma artar Ayrıca, ventrikülleri ve subaraknoid boşluğu gözlemlemek için intratrakeal yoldan teknetium serum albumen verilir



Beyin Tümörü


Beyin tümörleri özellikle parazitik olan enfeksiyonlardan oluşabilir (sistikerkus, hidatid) Primer olarak ise bronchus'da, fakat muhtemelen göğüs, mide, prostat, pankreas veya böbrekte görülür

Tümörler beyni örten kısımda (meninjioma), beyin dokusunda (glioma), ventriküllerin içinde (üçüncü ventrikülde kolloid kist), kan damarlarında (anjioma), hipofiz bezinde veya kafatasının içindeki kranyal sinirlerde (oditer nöroma) oluşabilir Çocukluk döneminde en çok rastlanan tümör habis serebellar medulla blastoma'dır Oysa yetişkinlerde en az, daha yavaş büyüyen astrositoma kadar, infiltratif glioblastomaya da rastlanmaktadır Bunlardan sonra da meninjiomalar ve oditer nöromalar gelirAnjiomalar ender görülür Kafatası iç basıncının artmasından ötürü olan semptom ve belirtiler arasında başağrısı (paroksizmal, «bıktırıcı», «zonklayıcı» veya «çatlayıcı»), kusma, papillodem, jeneralize konvülsiyonlar ve altıncı sinir felci vardır Iritasyon veya nekrozdan ötürü olan lokal belirtiler arasında ise fokal epilepsi (Jackson yeya lobus temporalis nöbetleri), diğer kafatası sinir felçleri, piramidal belirtiler, afazi, görme bozuklukları ve diğer duyu kayıpları vardır Zihinsel değişimler; depresyon, anksiete, sinirlilik ve paranoid yanılgılardır Yavaş büyüyen tümörlerde hallüsinasyonlara ve uzun süreli «fonksiyonel» görüntülere (depressif ve paranoid) rastlanır

Sonunda apati, emosyonel uysallık, oryantasyon bozukluğu ve zekâ geriliği ile birlikte daha tipik bir «organik» tablo gelişir Kafatası röntgeni (kemik aşınması, kireçlenmesi), ventrikülografi (deforme veya yanlış yerlerdeki ventriküller), serebral anjiografi (bkz) (damarların yerleri, kan damarı tümörlerinin görülmesi), elektroansefalografi (fokal yavaş dalgalar), ekoansefalografi (bkz) (ortadaki yapılarda kayma) ve beyin skanı (bkz) (tümör dokusunda differansiyel tutulma) yardımıyla teşhis sağlanır




Beyin Yıkama


Beyin yıkama teriminin kapsadığı birçok tekniğe, bazı ülkelerde rejime karşı çıkanların fikirlerini değiştirmek amacıyla başvurulmaktadır Bunlar arasında endoktrinasyon, tekrarlı telkin, bir korku ve dehşet ortamı içinde zihinsel ve fiziksel yorgunluk yaratılması gibi teknikler vardır Teknikleri uygulayanların amaçları, bir mahkemeye veya dünyaya karşı, tutukluya doğru yahut yanlış itiraflar imzalatmak ve tutukluyu o günkü rejime uymamakla ne korkunç bir suç işlediğine inandırmaktır Beyin yıkamaya karşı gösterilen direnç, tutuklunun itidaline, ülkesi yahut Tanrısına inancına, fizik sağlığına ve sorgu yöntemlerine karşı daha önceden gördüğü eğitime bağlıdır

Bielschowsky-Jansky Hastalığı


İleri çocukluk yaşlarında görülen bir çeşit amorotik kalıtsal zekâ geriliği (bkz)


Bilinç bulanıklığı durumları (twilight states)


Çeşitli nedenlerden ötürü olan kısmi bilinçsizlik durumlarıdır Bilinçlilik sınırlanır, anlama yeteneği körelir ve anormal davranış ya anormal akıl fenomenleriyle birlikte görülür, ya da bu fenomenleri yansıtır Bir nöbet yahut nöbetler serisinden sonra bir saat kadar sürebilen bu durumlar, normal fonksiyona yalnızca kısmi bir dönüş olarak kabul edilebilir Hughlings Jackson terminolojisine göre, bazı nöbetler de aynı şekilde, bilincin en yüksek düzeyine müdahale etmektedir Böylece, ilaç entoksikasyonu (özellikle kannabis ve kokain) histerik disosiyasyon durumları (özellikle hafif serebral travmaların harekete geçirdiği durumlar) da aynı etkiyi gösterebilir Fizik ve akıl performansın da yavaşlama, irritabilite ve fevri davranışlar, hallüsinasyonlar ve paranoid fikirlere rastlanabilir Bunların diğer bilinçsizlik durumlarından farkı, nispeten kısa sürmeleridir


Bilinç Bulutlanması


Bilinç (bkz), dış ortamla tam bir temas ve dış ortamı kavrayarak organizmanın maksimum kapasitesiyle kullanma anlamına gelen bir «farkında olma» durumudur Dolayısıyla, bilinç bulutlanması da bu bakımlardan daha düşük düzeyde olan herhangi bir bilinç durumudur Uykuyla uyanıklık arasındaki durumlarda, bulutlanma fizyolojik olabilir Beynin normal fonksiyonlarını etkileyen durumlarda ise, bulutlanma patolojik olabilir****bolizma bozuklukları, toksik durumlar, aktivasyon merkezlerinin bulunduğu hipotalamus bölgesinde yapısal hasar veya kortikal aktiviteyi bozan durumlar

Bilinç bulutlanması, klinik açıdan psikofizyolojik ve elektroansefalografik (EEG) (bkz) yöntemlerle saptanır Davranış bakımından da, aşırı uyku haliyle birlikte görülebilen apati veya kayıtsızlık durumu biçiminde belirir; fakat heyecan çok kere, delirium tremens'deki kadar belirgindir Hafıza kayıt fonksiyonundaki periodik bozukluklar, yarı hafıza kaybı olarak belirir Olayların sıralarının karıştırılması, zaman kavramıyla ilgili bozukluklar ise dikkat kaybı belirtileridir «yedi serisi testi» kullanılarak konsantrasyon denenir; bu testte hastaya yüz sayısından yedi sayısını çıkarması, kalan sayıdan yine yediyi çıkarması, vs Söylenir Son olarak, bulutlanma zekâ fonksiyonuna müdahale edebilir ve sonucunda değişken bir entellektüel performans kaybı görülür Ya basit bir stimulus-tepki testi, ya da seçilen tepkiyi belirtici bir test şeklindeki reaksiyon süresi testleriyle uyanıklık ölçülür Bu testler bazan EEG ile birlikte uygulanır ve performans yavaşlamaları, yahut yapılan yanlışlar elektroansefalogramda yavaşlama ve anomali olarak gözükür

Uykudan önceki bulutlanma durumlarında görülen hallüsinasyonlara (bkz) hipnagojik hallüsinasyonlar (bkz)denir ve bunların fazla bir klinik önemi yoktur Göz önünde bulundurulması gereken patolojik durumlar üremi, diabet, hipoglisemi, petit mal epilepsi,post-iktal durumlar,epileptik otomatizm veya füg durumları; barbitürat ve alkol entoksikasyon ve abstinansı; encephalitis lethargica, narkolepsi, üçüncü ventrikül hematoması ve kafatası iç basıncının artmasına yol açan birçok nedenlerdir


Bilinçlenme Tedavisi


Operant şartlama (bkz) ilkelerine dayanan bir davranış terapisidir Hastaya sistematik olarak korktuğu şeyi yapması söylenir, bunu başardığı zaman terapistten övgüyle ödüllenir, başaramadığı zaman ise hiçbir karşılık görmez Biçimleme tedavisinin model tedavisinden (bkz) farkı, hastanın korktuğu eylemi terapistin kendisinin yaparak ona bir örnek olmamasıdır Model tedavisi gibi, biçimleme tedavisi de fobik ve obsessif semptomlarda anlamlı bir yarar sağlayarak, şizofreniye ve çocukluk dönemindeki otizme sekonder olan davranış bozukluklarında yardımcı olabilir


Bilinçsiz Yanlış Hatırlama

Geçmiş yaşantıları, halihazırdaki emosyonel ihtiyaçlara cevap verebilecek biçimde, bilinçsiz olarak değiştirmek yahut yanlış hatırlamaktır

Binet Simon testi


Binet ve Simon tarafından hazırlanan ilk zekâ testleridir Gitgide zorlaşan otuz testi kapsar Bu teste verilen cevaplara göre çocuğun zekâ derecesini gösteren bir cetvel hazırlanmıştır Stanford-Binet testi ise bunun sonradan geliştirilen bir biçimidir ve ABD 'de yaygın olarak kullanılmaktadır

C_Ç


Çağrışım (association) Bozuklukları


Fikirler, sözcükler, yaşantılar veya stimuluslar ve tepkilerin aralarındaki ilişkilere çağrışım (association) denilmektedir Böylece kişinin yaşantısında bu unsurlardan biriyle karşılaşmasını, ilişkili bir yaşantının çağrışımı izler Bu çağrışımlar kişinin önceki yaşantısından ötürü meydana gelir ve birkaç kesin ilkeye göre oluşurlar Bu ilkeler arasında en önemlileri yakınlık ve benzerlik «kanunlarıdır» Bu yollardan kurulan çağrışımlar birtakım öğrenim türlerinde, özellikle sözlü öğrenimde, hafıza ve düşünmede belirgindir Sözlü çağrışımlar, sözcük çağrışım testleriyle incelenir; süjeye belli sözcüklere «aklına ilk gelen sözcükle» cevap vermesi söylenir Benzer tipteki zincirleme çağrışım yöntemi psikanalitik (bkz) Tekniklerde belirgin bir yer almaktadır Düşünce bozukluğu gösteren birçok şizofrenik (bkz) Hastada, çağrışım proçesi bozuklukları açıkça görülür Bleuler bu durumun şizofrenide bir temel oluşturduğunu ileri sürmüş ve karakteristik belirsiz ve yersiz konuşmaya yol açan bir çağrışım «bölünmesi» ve «yersizliğinden» söz etmiştir Bu gibi şizofreniklerde görülen kontrolsuz çağrışımlar, benzerliğe dayanarak oluşur; kafiyeli ve ses benzerliği bulunan sözcüklerin «çınlama» çağrışımları biçiminde konuşmalarında yansır

Capgras Sendromu


Yanlış tanımayla ilgili bir yanılgı sendromudur Çoğunlukla paranoid şizofreniklerde görülür, fakat diğer kronik paranoid psikoz hastalarında da mevcut olabilir Hasta, çevresindeki insanların (yani hastahane personeli veya diğer hastaların) aslında kendi akrabaları veya dostları olduğunu ileri sürer Bazı hastalar ise, daha ender olarak, hastahane koğuşundakilerin tanınmamak için görünümlerini değiştirdiklerini veya hasta «rolü oynamak» üzere oraya yerleştirilmiş akrabaları olduklarını ileri sürerler Hasta, çevresindeki insanları böyle yanlış kimliklerle tanıma tema'sı üzerine, çeşit çeşit yanılgılar kurar Tedavi (fenotiazinler, butirofenonlar, vs) ve prognoz, bu yanılgının altındaki temel hastalığın tedavisi ve prognozudur


Çatışma


Freudiyen psikanalitik yaklaşıma göre, aklın bilinçdışı bölümü çok önemlidir Bir içgüdünün, ilk kaynağından, yani id'den (bkz) ayrılarak ifade aramasının çatışmaya yol açtığı ileri sürülmektedirBu içgüdü, birkaç değişik kaynaktan kritik bir incelemeye uğrar; bu kaynaklar, ortamdaki gerçekliğe tekabül eden ego (bkz) İle süperego'dur (vicdan) (bkz) Sonucunda aklın bilinçdışı bölümünde yer alan bir çatışma; baskı, simgeleştirme, vsgibi birkaç akıl savunma mekanizmasını (bkz) harekete geçirir Savunma mekanizmalarının mutlaka patolojik olması gerekmez; aslında, bunların aktivitesi akıl sağlığı için şarttır Ancak, uygun olmayan savunma mekanizmaları hastalığa ve semptom formasyonuna yol açar; bunlar ise analiz ve hastanın uyumu bakımından daha uygun başka savunma mekanizmalarının kurulmasını gerektirir Kişilik gelişimi, çatışmaya karşı kullanılan predominan akıl mekanizmalarıyla etkilenir ve yetişkinin kişiliği, çocukken kullandığı bu ilk mekanizmaları silinmez bir damga olarak taşır Doğuştan gelen biolojik predispozisyon da, kullanılan bu predominan mekanizmalarda ve bireyin ego'sunun güçlülüğünde ve güçsüzlüklerinde rol oynar Psikanalitik teori, hastanın bu bilinçsiz çatışmaların bilincine vararak bunları çözümleyebilmesi için başlıca yolun psikanalitik tedavi olduğunu varsaymaktadırHasta,bu tedaviyle, çatışmalarının bilincine varıp bunları çözümleyerek, akıl bozukluğundan kurtulmaktadır


Çeteler


Çocuklarda oyun oynama veya suç işleme daha ziyade bireysel biçimde görülür, ama büluğ çağına doğru topluluk kavramı güçlenirBundan sonra, özellikle sosyal olanakların bulunmadığı geniş iskân bölgelerinde daha büyük bir ünite olan çeteler kurulurBu gibi bir çetenin yalnızca suç işleme amacı veya yalnızca toplumsal destek ve ortak eylemlerde bulunma amacı gütmesi, hem o bölgedeki toplumsal koşullara, hem de önder(ler)in kişiliğine göre değişir Belli dönemlerde, bu çeteler o günün modasına uyarlar; örneğin, saçlarını kazıtırlar Adolesans döneminin sonuna doğru, birçok üye bu çetelerden ayrılma eğilimi gösterir ve çete eylemlerinin yerini flört yahut evlilik alır



Cezaevi Psikozları


Yalnızca cezaevi ortamında gelişen psikotik bir ruhsal çöküntü durumudur Klinik tablo, genellikle paranoid bir hastalığı andırır; ama depresyon hattâ delirium özelikleri de gösterebilir Tutukluluk durumunun yarattığı gerilimler ve mahkûm için bunun toplumsal ve kişisel sonuçları, hastalığın biçimini etkiler Bu psikozlara bazan «temaruz» gözüyle bakılmasına rağmen, cezaevinde gelişen psikotik semptomların dikkatle tedavi edilmesi doğru olur; aksi takdirde delüzyonlarm etkisi altında, beklenmedik bir intihar olayına, yahut bir gardiyana düşüncesizce bir saldırıya yol açabilir Psikopatlar normal kişilere kıyasla, psikiyatrik hastalığa yakalanmaya daha yatkındırlar Hekimler bir mahkûmun psikopat olarak damgalanmış olmasının, kendi yargılarını etkilememesine özellikle dikkat etmelidirler


Charcot,Jean-Martin (1825-1893)


Zamanının önde gelen bir nörologu olan Charcot hipnoza ilgi duyarak, vaktini ve enerjisini genç ve kolayca telkin altında kalabilen kadınlar üzerinde yaptığı oldukça kötü deneylere harcadı Saltpetriere'deki dramatik gösterileri Freud ile birlikte birçok psikologu Paris'e çekti Histeri ayrıntılı olarak incelendi Ancak, Charcot'nun arkadaşı olan Pierre Janet'nin (1859-1947), bu durumun psikopatolojisine somut katkıları olmasına rağmen, charcot belki de histeriyle ilgili bilgilerimizi ilerletmekten ziyade geriletmiştir


Cilt Bozuklukları


Anksiete, heyecan, utanma yahut öfke gibi emosyonel durumlar, ciltte sararma, terleme veya kızarma gibi değişik reaksiyonlara yol açabilir Birçok dermatolojik bozukluğun karmaşık bir etyolojisi vardır; allerji ve psikolojik faktörler önemli rol oynar Stress dönemlerinde, dermatit, ürtiker, vulvalarda veya anüste kaşıntı, yahut akne belirmesi, yada önceden mevcut bir cilt durumunun şiddetlenmesine sık rastlanır Enfantil ekzemada olduğu gibi, yapısal bir predispozisyon da muhtemeldir, ama daha ziyade bastırılmış düşmanlık yahut cinsel çatışmalar gibi psikopatolojik durumlar sözkonusu olabilir Bilinçli yahut bilinçsiz dürtüler, kişinin kendi cildine zarar vererek lezyonlar yaratmasına yol açabilir (dermatitis artefacta) Bkz Psikosomatik Bozukluklar


Cinayet


Cinayet insidansı, toplumdan topluma değişir İngiltere'de ve İrlanda'da yılda yaklaşık 160 cinayet işlenmektedir, oysa yalnızca New York'ta yılda yaklaşık 5000 öldürme vakası kaydedilmiştir İngiltere'de katillerin % 25'i intihar etmektedir Amerika'da katillerde intihar oranı daha düşüktür Cinayet nedenleri ise, ülkeler arasında fazla bir farklılık göstermemektedir Ancak cinayet tiplerinin nisbi frekansları farklıdır — eşlerini aldatan kadınlar, Avrupa ülkelerine kıyasla, bazı Uzak Doğu ülkelerinde daha çok öldürülmektedir Kıskançlık, cinsel şiddet, öç, çıkar, kendini savunma ve kavga gibi durumların hepsi cinayetle sonuçlanabilir Karşılaşılan belli birtakım tablolar vardır Örneğin sık sık kız çocuklar yakın bir akrabaları; orta yaşlı ve evli bir kadın, kıskanç ve depresyonlu eşi; bütün bir aile depressif bir hastalıktan mustarip bir aile büyüğü; bir anne şizofrenik oğlu tarafından öldürülmektedir Psikopatlar sık sık ******leri öldürürler Öte yandan, gerçekten sadomazohistik bir cinayete ender rastlanır Hastalık derecesinde bir kıskançlık çok kere cinayete yol açar Bu sendromu tanıyan bir psikiyatrist, bir cinayetin gerçekleşmesini önleyebilir

Cinayetle günün belli saatleri ve yılın belli zamanları arasında bir ilişki vardır Örneğin, cinayetler çoğunlukla saat 1800 ile 0100 arasında işlenmektedir; saat 0600 ile 0800 arasındaki bir cinayeti, depresyonlu bir katilin işlemiş olması ihtimali yüksektirABD de, cinayetlerin özellikle hafta sonlarında yahut tatil günlerinde işlendiği ispatlanmıştırKatillerde, ister akıllı, ister deli olsunlar, fizik bozukluklar ve hastalıklar sık görülür Bkz Öldürme Tehditleri ve Psikopatik Bozukluklar


Cinsel Arzu, Anormal


Cinsel arzu, orgazmla tatmin olan episodik cinsel heyecan özlemidir Cinsel içgüdünün doğrudan doğruya bir belirtisidir ve nüfusta normal bir dağılım gösterir Oysa bazan anormal cinsel arzu mevcuttur Cinsel arzuları az olan ya da hiç olmayan (seksüel anhedoni) kimselerde frijidite (bkz), yahut empotans (bkz, ) mevcuttur Aşırı cinsel arzu duyan kişiler ise günde iki üç orgazm ile tatmin bulurlar (hiperseksüalite) Satiriasis (bkz) Ve nemfomani de, beyin hasarı, akıl geriliği, ilaç entoksikasyonu yahut psikopatiden ötürü cinsel arzunun patolojik artış biçimleridir


Cinsel Bozukluklar


Cinsel bozuklukları olan kişilerden muhtemelen yalnızca çok azı yardım için hekime başvururlar Bunun nedeni, birçok homoseksüelde olduğu gibi, hastanın değişmeyi istememesi olabilir; bazan da hasta suçluluk duygusu duyarak, zamanla sorununu kendisi yeneceğini umabilir Birçok vakada hasta evlidir, iyi bir eş ve babadır, toplumun saygın bir üyesidir ve cinsel sapıklığını gizlice, çok kere stress dönemlerinde (örneğin, karısı gebeyken veya sevgi ve ilgi eksikliği duyduğu zaman) gerçekleştirir Başka durumlarda da, hasta bütün hayatı boyunca gizli bir arzuyu kontrol etmiştir ve içki veya duygusal bir bozukluk yüzünden, yahut demansa giden bir hastalığın ilk safhalarında kontrolünü kaybedebilir Cinsel arzularla ilgili aşırı bir davranış yüzünden tutuklanan kişi için psikiyatrik bir muayeneye başvurulması gerekir Suçun bir akıl bozukluğu durumunda mı, yoksa «sui generis» mi işlendiği konusunda da bir karara varılmalıdır Birinci durumda, hasta için klinik tedavi gereklidir

Cinsel sapıklıklar, normal heteroseksüel koitusla sonuçlanamayan «kendi-kendine-tatmin» biçimindeki cinsel davranışlardır Sınıflandırılmaları şöyledir :

(a) Cinsel obje bakımından sapıklık örneğin homoseksüalite (bkz), fetişizm (bkz) Ve bestialite (bkz):

(b) Hedef bakımından sapıklık — örneğin skoptofili (bkz), egzibisyonizm (bkz) Ve transvestizm (bkz) Bu bozuklukların etyolojisiyle ilgili bilgi çok sınırlıdır Psikodinamikaçıdan, normal cinsel olgunlaşma seyrindeBir gecikme yahut sapmadan ileri geldikleri düşünülmektedir Otoriter, çocuğunun üzerine düşen bir anne veya zayıf yahut sert bir baba gibi faktörlerin çocukta kendini aynı cinsiyetteki ebeveynle özdeşleştirememeye,çözümlenemeyen bir oidipus kompleksine ve böylece emosyonel cinsel gelişme eksikliğine yol açtığı ileri sürülmüştür Öte yandan, hiçdeğilse bazı homoseksüalite vakalarında, genetik ve antropometrik incelemeler,fizik ve muhtemelen kromozomal bir etyolojiye işaret etmektedir

Cinsel fonksiyon bozuklukları, cinsel obje ve hedefin normal olduğu, ama hastanın kendisini veya eşini tatmin edemediği empotans (bkz), dispareunia (bkz) Ve frijidite (bkz) Gibi durumlardır Bu bozukluklara ayrı tedaviler uygulanır, ama birçok vakada bu üç bozukluğun ortak yanı, hastanın korkması ve başarısızlığın tekrarlılığı dolayısıyla suçluluk duygusunun, umutsuzluğunun ve anksietesinin artmasıdır Bu kısır döngü hem bilinçli ve yüzeysel suçluluk duygusu ve anksiete kaynakları, hem de daha derin psikolojik kompleksler için geçerlidirPratisyen hekim, her zaman suçluluk duygusu ve anksietenin yüzeysel olduğu hastalarına yardımcı olabilir ve sonradan basit bir davranış terapisi yöntemi uygulayabilir


Cinsel Sapıklarda Hormon Tedavisi


Bu tedavi biçimini isteyen yahut buna razı olan sapıklar hemen hemen yalnızca cinsel suç işleyenler, özellikle pedofiliaklardır (bkz) Östrojen uygulanarak erkek hormonunun fonksiyonu dengelenir Tedavi tabletler, depo enjeksiyon, yahut pellet emplantasyonu biçiminde uygulanır En olumlusu, pellet emplantasyonudur Oral uygulama en az olumlu tedavi biçimidir, çünkü uygulanması hastanın iyileşme azmine bağlıdır Olumsuz etkileri bulantı (çok yüksek dozlarda), anerji ve kadınlaşma, özellikle memelerde büyümedir Tedavi, hastanın çok azimli olduğu bir sırada, yakın bir kontrol altında ve hastaya tam bir açıklama yapıldıktan sonra uygulanmalıdır Libido azalır yahut kaybolur, ama yönü değişmez Tedavi, yakın kontrol altında, birkaç yıl sürdürülmelidir



Cinsiyet Rolü


Cinsiyet rolü, bir kişinin erkek çocuk, erkek, kız çocuk veya kadın olarak durumunu tanıtıcı sözleri yahut davranışlarıdır Bu rolü, genetik yapıdaki Y kromozomunun varlığı yahut yokluğu belirler

Y kromozomu doğrudan doğruya fetal gonad tipini etkiler Bu gonadın uterus içindeki hormon salgısı, iç ve dış genital organların iki cinsel biçimden birine göre oluşmasından ve beyindeki cinsel tepkiden sorumludur Normal kişilerde bu cinsel eğilim, doğumda, belirlenen cinsiyete, yetişme sırasındaki cinsiyet rolüne ve sonucunda oluşan cinsiyet rolüne uygundur Psödo-hermafroditizm (bkz) vakalarında ise, gerçek cinsiyet doğumda yanlış belirlenir ve sonucunda kişi karşı cinsin cinsiyet rolüne göre yetiştirilip bunu edinir Bu vakalarda cinsiyet rolü, eskiden ileri sürülen görüşlerin tersine, adolesans döneminde bile başarıyla değiştirilebilmektedir Erkeklerdeki ara-cinsiyet vakalarında, adolesans döneminde yanlış belirlenen kadın cinsiyet rolü dolayısıyla, hastada gittikçe artan bir tatminsizlik belirir ve çok kere gerçek cinsiyetine dönmesi için ameliyat ve sosyal değişim gerekir Transseksüalizm (bkz), psikolojik bir çapraz-cinsiyet benimsenmesidir; aslında cinsiyeti kadın yahut erkek olan kişi, kendisinin karşı cinsten olduğuna inanır ve ancak o cinsiyetin rolünü yaşadığı zaman rahat eder Bu gibi vakalarda, hastaların arzu ettikleri cinsiyet rolünü tamamen kazanabilmeleri için sık sık genital organlarında, vs cerrahi kozmetik müdahaleler gerekir Normal genital organlar üzerindeki bu gibi mütilasyon işlemlerinin olumluluğu konusunda henüz hiçbir psikiyatrik yahut cerrahi görüş birliği yoktur


Cinsiyete Bağlı Kalıtım


Cinsiyete bağlı özellikler ender ve yalnızca erkeklerde görülür Kalıtımın etkilenmeyen kadınlar aracılığıyla gerçekleştiği düşünülmektedir Anormal genin X kromozomuyla geçtiğine ve taşıyıcı olan kadında diğer normal X kromozomlarıyla maskelendiğine, oysa etkilenen erkekte maskelenmediğine inanılmaktadır Ender görülen ve akıl geriliğiyle ilgili olan cinsiyete-bağlı kalıtım durumları arasında okülo-serebro-renal sendrom (bkz),Hunter sendromu (bkz) Ve bazı konjenital hidrosefalus (bkz) vakaları vardır Duchenne tipindeki bazı psödohipertrofik kas distrofisi ve nefrojenik diabetes insipidus vakalarında da akıl geriliği görülebilir Bazı cinsiyete bağlı kalıtım durumlarında, örneğin glükoz-6-fosfat dehidrojenaz (bkz) Yetersizliğinde, kadının taşıyıcı olup olmadığı, biokimyasal yoldan belirlenir


Çocuğun Gelişimi

Çocuğun gelişimi, olgunlaşma (doğa) ve öğrenme (eğitim) arasındaki karşılıklı ilişkinin sonucunda olur Bunlardan biri eksikse, gelişim olmaz Eline okuyacağı birşey verilmeyen bir çocuk, tıpkı okuyacak birçok şey mevcut olduğu halde okuyamayan bir anensefalik çocuktan farklı olmaz Birçok yeteneğin edinilmesi, hem doğaya, hem de eğitime bağlıdır Buna rağmen, bazan bunlardan biri daha çok önem kazanır: meselâ, az gelişmiş ülkelerde zekâyı belirlemede sosyal faktörler — kötü doğum öncesi bakımı, ortamsal stimülasyon eksikliği, vs — çok önemliyken, daha olumlu bir yaşama standardına kavuşmuş ülkelerde genetik faktörler daha önemli olur, identik ve identik olmayan ikizler üzerinde yapılan karşılaştırmalı incelemeler, bu konuda daha çok bilgi sağlamıştır Bir genelleme daha yapılabilir: temel yetenekler genellikle biolojik yoldan kazanılır, oysa karmaşık yetenekler daha ziyade sosyal öğrenmeye bağlıdır Meselâ İngiltere'de çocukların üç sözcüklü cümleleri söylemeyi öğrenmeleri sosyal sınıfla ilgili değildir, oysa daha ileri dil yeteneği sosyal sınıfla yakından ilgilidir Normal gelişim her zaman düzenli bir biçimde olmaz Ayrıca, yeteneklerin de hepsi aynı çabuklukla kazanılmaz Bir çocuğun motor gelişimi ilerleyebilir, fakat konuşma yeteneği gecikmiş olabilir; bunun tam tersi de görülebilir Beyin hasarı belirtileri görüldüğünde, bu durum daha karmaşıktır Anatomik hasar (meselâ serebral felç)yüzünden birtakım fonksiyonlar gelişmeyebilir; öte yandan aynı çocukta bir doğal gelişim gecikmesi yüzünden başka yetenekler de geç gelişebilir, yahut yalnızca uygun stimülasyonlardan yoksun kaldığı için yetenekleri öğrenmesi aksar,Serebral felçli bir çocukta, eğer motor yeteneksizliği yüzünden nesnelere dokunarak tecrübe kazanması engellenirse, dokunmayla algılama alanında sekonder sorunlar gelişebilir

Amerikalı bir psikolog olan Arnold Gesell gelişim değerlendirme testlerinin öncülüğünü yapmıştır ve çocuğun gelişmesinin kantitatif değerlendirmesiyle ilgili daha sonraki bütün çalışmalarda katkısı olmuştur Gesell yetenek gelişmelerini motor, uyumsal, dil ve kişisel-sosyal olmak üzere sınıflandırmıştır Bu alanlardan herbiri için standard gelişme normları saptanmıştır Gelişimin değerlendirilmesi, çocuğun yaşıtlarına kıyasla, nasıl fonksiyonda bulunduğunu gösteren bir tablo sağlar Oysa şiddetli retardasyon oluşmuş çocuklar dışında, 2-3 yaşına kadar olan çocukların ilerde nasıl bir gelişme göstereceği konusunda faydalı bir bilgi sağlayamaz

Çocuklardaki emosyonel gelişimin saptanması daha çok sorunlar doğurur, çünkü emosyonel olgunluk için objektif ölçüler bulmak daha zordurYeni doğmuş bebekteki emosyonel ifade, früstrasyona, engellemeye ve acıya karşı tepkiden ibarettir,ilk iki ay içinde çocuk çoğunlukla duyduğu zevki ifade eder Bebek altı aylık olunca korku, öfke ve nefret gibi olumsuz emosyonları ayırdetmek mümkün olur Onsekiz aylıktan küçük bebeklerde kıskançlık açıkça görülebilirDaha ziyade erkek çocuklarda görülen öfke tepkileri, 2 yaşından başlayarak 25 yaşları arasında daha amaçlı ve bilinçli olabilir, iki ilâ üç yaşları arasında spesifik korkular çok görülür, fakat bu yaştan sonra son derece az rastlanırKonuşma alanındaki normlar daha açıkça saptanmıştır İki yaşındaki çocukların %97'si tek sözcükler söyleyebildikleri ve 3 yaşındakilerin de %97'si üç sözcüklük cümleler kurabildikleri için, bu normallik sınırları dışında kalan bir çocuğun durumu dikkatli bir değerlendirme gerektirir Bkz Çocuk psikiyatrisi


Çocuğun Üzerine Düşmek



Üzerine düşülen çocuğun kendi başına birşey yapmasına izin verilmez, daha küçük bir çocuğa gösterilecek davranış gösterilir ve annesiyle aşırı fizik temasa maruz kalır Bu tip çocuk yetiştirmenin birçok nedeni olabilir Anne, aslında çocuğu istememesiyle ilgili kendi suçluluk duygularına karşı aşırı bir reaksiyon gösteriyor veya çocuğun aşırı narin olduğu yahut fizik bir hastalık geçirdiği bir dönemden kalma bir alışkanlığını sürdürüyor olabilir İlgiden yoksun bir çocukluk dönemi geçirmiş bir anne, kendisini çocuğunun yerine koyarak, kendi hissettiği eksiklikleri aşırı telâfi yoluna sapabilir Bu gibi davranışlar sık sık çocukta olgunlaşma ve bağımsızlaşma gecikmesine (örneğin okul fobisi (bkz) ), belirgin bir anne bağımlılığına ve «şımarık çocuk» davranışına yol açabilir

Çocuk Psikiyatrisi


Çocuk psikiyatrisi, olgunlaşma dönemi sırasındaki davranış ve emosyon bozukluklarını her bakımdan kapsar Tıpkı yetişkin psikiyatrisi gibi, aslında tıbbın her dalı gibi, belirli sınırları yoktur Çocuk psikiyatrisi alanı, pediatri, öğrenim ve sosyal yardım gibi alanlara da yayılabilir Ayrıca, çocuklarda görülen birçok zihinsel bozukluklar başlı başına patolojik durumlar olmayıp,çok görülen gelişim değişkenliklerinin abartılmış biçimleridir Dolayısıyla, anormal çocuğun teşhis ve tedavisinden önce, normal psikolojik olgunlaşma proçeslerini ve çocuk üzerinde etki yapabilecek birçok faktörü tanımlamak şarttır

Çocuk psikiyatrisinde oybirliğiyle kabul edilmiş bir teşhis yöntemi yoktur Gerçekten de bazı çocuk psikiyatristleri, süjenin basit teşhis etiketleri kullanılamayacak kadar karmaşık olduğuna inanarak, teşhisten tamamen kaçınırlar Burada sunulan sınıflandırma, teorik bir çerçevede değildir Bu sınıflandırma, mümkün olduğu kadar gözlemlenebilen bir davranış temeli üzerine kurulmuş, prognoz ve tedavi bakımından yararlı olduğu ispatlanmış bir sistemdir

Uyum bozuklukları okul öncesi yıllarında görülür ve çocukluğun ilk yıllarındaki «kontrol problemleri» olarak bilinir Her çocuğa göre değişen mizaç farkları dolayısıyla, bazan aşırı dereceye varan farklı ruhsal durumlar, uyku, beslenme ve dışkılama huyları görülür Çocuğun hayatının ilk yıllarında, aile ve çocuğa düşen görev, hem çocuğun kapasitesi dahilinde olan, hem de ailenin kabul edebileceği karşılıklı bir uyumun sağlanmasıdır Bu uyum proçesi başarılamazsa, çocuk yahut aile güçlüklerle karşılaşırsa, bir uyum bozukluğundan söz edilebilir Daha büyük çocuklardaki veya yetişkinlerdeki durumun tersine, okul öncesi yıllarında «çocuk» üzerinde bir teşhis yapma çabası çoğu zaman başarısız olur, fakat her zaman olmayabilir Sabah saat 500'de uyanıp sonunda ailesini onu «eğlendirmek» zorunda bırakarak bir buçuk saat sürekli ağlayan 2 yaşındaki bir bebek; annesinin istediği kadar çeşitli yemek yemeyi kabul etmeyen 9 aylık bir bebek; annesi tarafından yuvaya ***ürülünce sürekli olarak annesinin yanında kalma isteği gösteren, fakat annesi gidince hiç yakınmayan 4 yaşındaki bir çocuk bu çocukların hepsi de, ailenin istediği davranış ile çocuğun bu istekleri yerine getirememesi dolayısıyla ortaya çıkan «uyum» eksikliği olarak nitelenen, hafif uyum bozuklukları dolayısıyla hekime getirilebilirler

Çocuklardaki Emosyonel Bozukluklar, çocuğun yaşantısında aksaklık yaratan bir bozukluk olduğu zaman ortaya çıkar Görülen emosyonel durum, çocuğun yaşadığı ortam göz önünde tutularak, genellikle hiç değilse kısmen anlaşılır,fakat bazan da çocuğun gösterdiği mutsuzluk veya anksiete «oransız» gözükebilir Emosyonel bozukluklar belki de çocuklarda en çok rastlanan bir akıl bozukluğu tipidir Anksiete, belli bir nesneye bağlı olmaksızın yersiz bir üzüntü, uyku bozuklukları (özellikle kâbuslar), enürez (bkz) Devamlı nükseden karın veya baş ağrısı biçiminde, yani «serbest» (bkz), veya spesifik yahut fobik karakterde olabilir Bütün çocuklar hayatlarının bir döneminde spesifik korkular duyarlar, fakat bazılarında bu korkular çocuğun normal bir yaşantı sürdürmesini engeller Yetişkinin tersine, çocuklarda ender olarak genel sosyal anksietelere veya agorafobiye (açık yerlerden korkma) rastlanır Spesifik hayvan korkuları (köpek, kedi, örümcek, vs) daha sık görülür, diğer spesifik sitüasyon fobileri arasında ise okul korkusu, anneden ayrılma korkusu ve karanlık korkusu vardır Bazı çocuklardaki anksiete durumları derin düşüncelere dalmak biçiminde obsesyonel bir nitelik taşır,fakat tam bir obsesyonel bozukluğa bu yaş grubunda ender olarak rastlanır Çocuklarda depressif hastalık görülebilir, fakat yetişkinlerdeki depresyonun tipik özellikleri olağan değildir Belirgin iştah veya uyku bozuklukları göstermeyen bunalım ve genel irritabilite gibi durumlara ise daha sık rastlanır On beş yaşından küçük çocuklarda intihar girişimleri ender görülür, fakat bu durumlar en az daha büyüklerdeki intihar girişimleri kadar ciddiye alınmalıdır Çocuklarda davranış bozuklukları, çocuğun davranışında önemli asosyal özellikler görülmesidir İlkokul yıllarında bu bozukluk yalnızca evde veya okulda saldırgan davranış ve itaatsizlik biçiminde belirir, fakat çocuk büyüdükçe daha belirgin sapık davranış belirtileri ortaya çıkar Evde sürekli hırsızlık durumlarının önemi, dükkânda veya okuldaki hırsızlıktan farklıdır, fakat her iki durum da bir davranış bozukluğu bulunduğunu ispatlar Okuldan kaçma (okul fobisinden (bkz) veya okula gitmeyi istememekten farklıdır), çocuğun okula devam isteksizliğini örtmek amacıyla okula gitmemesinden ibarettir Sürekli kavgacılık, cinsel davranış bozukluğu, evden kaçma, çevresine gelişigüzel zarar verme ve yangın çıkarma gibi durumlar da davranış bozukluğu belirtileridir Fark edilsin edilmesin, sürekli olarak kanuna karşı suç işleyen çocuklar suçlu sayılır Suçluluk teorilerinin bazıları çocuğun kişiliğine, bazıları ise yaşadığı ortama önem verir Şüphesiz, bazı suçlu çocuklarda aynı zamanda önemli emosyonel bozukluklar da vardır

Çocuklarda gelişim bozuklukları, olgunlaşma sırasındaki normal aşamaların aşın derecede görülmeleridir Bu durumlarda, çocuğun ailesinde de benzer bozukluklar çoğu zaman sözkonusudur Enürez'in bir anksiete semptomu olarak görülebileceğinden ileride söz edilecektir, fakat istemsiz idrar yapmanın inhibisyonu için gerekli norofizyolojik mekanizmaların gelişememesi sonucunda olan enürez'e daha sık rastlanır Encopresis (bkz) yani uygun olmayan durumlarda istemsiz olarak dışkı durumuda bir olgunlaşma bozukluğudur, fakat bu semptomda çoğu zaman önemli bir emosyonel problem sözkonusudur Gelişimde konuşma bozukluklarına, bu arada afaziye, ender rastlanır Daha sık görülen önemli okuma bozukluklarının, spesifik bir disleksi, veya bunun bir varyasyonundan ötürü olduğu düşünülür Bütün bu gelişim bozukluklarındaki ortak özellikler, daha ziyade erkek çocuklarda görülmeleri ve bazan umut kırıcı derecede yavaş seyreden spontan bir iyileşme göstermeleridir Çocuklarda hiperkinetik bozukluğun karakteristikleri, düşünmeden hareket etme, yersiz dalgınlık ve kısa dikkat süresi ile birlikte görülen şiddetli derecede aşırı faaliyettir Çocuklarda organik beyin bozukluğu vakalarında bu sendroma sık rastlanırsa da, hiperkinetik sendrom gösteren çocukların çoğunluğunda hiçbir organik bozukluk belirtisi yoktur Çocuklardaki psikotik bozukluklar başlıca üç gruba ayrılır Otizm (bkz) Çocuklukta ortaya çıkan karakteristik hareketler ve belli zekâ yetenek pattern'leri gösteren şiddetli bir «komünikasyon» bozukluğudur Yaklaşık 10 yaşına kadar olan dönemde psikotik bozukluklara son derece az rastlanır ve rastlandığı zaman da genellikle organik, bazan ilerleyici bir beyin hastalığına işaret eder On yaşlarında, ender olmakla birlikte, bazan klasik şizofreni ve manik depressif psikoz görülebilir Bu durumlara adolesans döneminde daha çok rastlanır Yetişkinlere özgü nörotik bozukluklar da (psikonevrozlar) buluğ çağından önce az görülür Bununla birlikte, histerik ve obsesyonel bozukluklar oluşabilir ve bu yaş döneminde kendilerine özgü bir semptomatoloji gösterirler

Çocuklarda kişilik bozukluklarının teşhisi dikkatle yapılmalıdır, çünkü bu teşhis uzun süreli uyumsuz davranış ve ilişkilerin belirlenmesine dayanır Yine de, bazı çocukların çok küçük yaşlardan başlayarak adolesans donemi boyunca gösterdikleri pasif veya saldırgan özellikler için «kişilik bozukluğu» uygun bir terimdir Yukarıda sayılanların yanısıra, bu sınıflandırmaya uymayan birkaç iyi bilinen sendrom daha vardır Tik (bkz) (vücudun hızlı sıçramalı hareketleri) bir anksiete durumunun belirtisi olabileceği gibi, başlı başına bir fenomen de olabilir Gilles de la Tourette sendromu (bkz) Bu durumun ender görülen bir varyasyonudur ve hasta, tiklere ilâve olarak istemsiz olarak müstehcen sözler söyler On yaşından büyük çocuklarda anoreksia nervosa tam anlamıyla oluşabilir; hattâ bundan önce de aşırı derecede yemek seçme sözkonusu olabilir Çocuğun psikiyatrik durumunun sınıflandırılması, çocuk psikiyatrisinde teşhisin yalnızca bir yanıdır Ayrıca, aile içindeki ilişkilerin ve çocuğu etkileyebilecek diğer ortamsal stress'lerin, çocuğun gelecekteki zekâ ve öğrenim derecesinin ve fiziksel durumunun değerlendirilmesi önemlidir

Aile ilişkilerinin değerlendirilmesi her zaman aile fonksiyonuna birkaç değişik açıdan bakılmasını gerektirir Aileleri «iyi» ve «kötü» olarak ikiye ayırmak mümkün değildir; çünkü bir anne eşiyle fevkalâde bir ilişki kurmuşken oğluyla geçinemeyebilir; veya bazan bütün ailesiyle sağlam bir ilişki içindeyken, başka bir zaman, meselâ bir depresyon sırasında irrite davranışlarda bulunabilir Aile hekimi çoğu zaman bir aileyi uzun süre tanıma imkânına sahiptir ve böylece aile içindeki ilişkilerin gelişmesini izleyebilir Güç durumlarda aile bireylerinin birbirlerine gösterdikleri sıcak anlayışı doğrudan doğruya izlemek fırsatını bulmuş, veya yalnız görüşmelerde çiftin arasındaki anlayışı veya düşmanlığı ve sevgisizliği, konuşmalardan sezmiştir Aile-çocuk ilişkisini iki alandan veya boyuttan ele almak yararlıdır: ailenin uyguladığı kontrol veya özerklik derecesi ve gösterdiği sevgi, anlayış veya bunun tersi davranışın derecesi çocuğun olduğu gibi kabul edildiği, kendine güveni geliştikçe bağımsızlığının da gelişmesi için destek gördüğü bir aile atmosferinde, kişiliği olumlu bir yönde oluşur Çocuklar büyüdükçe, sosyal alandaki başarıları, diğer alanlardaki — motor, kognitif ve konuşma — başarılarına kıyasla bazan geride kalır, bazan da daha önde gider Meselâ, çocukların 6 aydan sonra annelerini diğer insanlardan ayırdettikleri normal pattern'i izleyerek, sonunda çocuğun ailesine yakın bir bağlılık duyması ve aynı zamanda yabancılardan korkması gibi durumlar ortaya çıkabilir Çocuk gittikçe bağımsızlığını kazanarak «yabancı anksietesi»nin üstesinden gelir ve yaşıtlarına bağlanmaya başlar

Fiziksel hastalık, hastahaneye yatma, vs Gibi durumlarda çocuk eski davranış biçimine döner, annesine bağımlılık gösterir ve yanında göremediği zaman korkuya kapılır Bu çeşit bunalımlar normal gelişmenin bir parçası olarak belirir Meselâ, çocuk ilk olarak okula gittiği zaman, bunun yarattığı bunalım sonucunda, annesinden ayrı kalmaya dayanamadığı için yeniden çocuksu davranışlara dönüş görülür Çocuğun sonunda düzenli olarak okula devam etmesi, onun yeni bir duruma başarıyla uyduğunu, kendine güvenini kazandığını ve bağımsızlık yolunda ikinci adımını atabileceğini gösterir Çocuklukta kişilik gelişmesini zedeleyebilecek stress'ler arasında, özellikle İngiliz psikiyatristi john bowlby tarafından, anneden ayrılma stress'i üzerinde durulmaktadır Oysa daha sonraki araştırmalar kötü kişilik karakteristiklerinin nedeninin yalnızca ayrılma değil, yoksunluk da olabileceğini göstermektedir Annesinden ayrılan, fakat anne sevgisinin yeterince yerini tutabilecek bir akrabasının evine giden bir çocuğa kıyasla, az sayıda personelden oluşan bir kuruma, yetimhaneye veya çocuk yuvasına gönderilen bir çocuk daha olumsuz yönde etkilenir Sosyal öğrenme proçesleri çocukların gösterdikleri davranışın tümünü açıklayamaz, çünkü doğuştan gelen veya anneyle çocuk arasındaki çok erken ilişkiler sonucunda ortaya çıkan mizaç karakteristiklerinin çocukların davranışlarında derin ve kalıcı etkiler yarattıkları ispatlanmıştır Uzun çalışmalar, daha hayatın ilk yıllarında bile, bebeklerin birçok yollardan kişiliklerini belirttiklerini, bu özelliklerden çoğunun hiç değilse çocukluğun orta dönemlerine kadar sürdüğünü göstermiştir Yeme, uyuma, ruhsal durum, yeni sitüasyonlara karşı reaksiyon düzensizlikleri gibi özellikler, hayatın ilk yıllarına dönerek incelendiğinde oldukça tutarlılık gösterir Kolayca ağlayan, uyumsuzluk ve huy bozukluğu gösteren «zor çocuğun» yetiştirilmesi daha güçtür; anne-baba tarafından bir kenara itilir ve sonucunda da emosyon ve davranış bozuklukları göstermesi daha muhtemeldir Bazı çocuklar o kadar az sorunlar yaratırlar ki, her çeşit aile terbiye yöntemi başarılı olur; oysa bazıları o kadar çok sorun doğurur ki, birçok aile bu sorunlar karşısında yenik düşer Teşhiste, çocuğun zekâ ve öğrenim seviyesi değerlendirilmelidir, çünkü uygun olmayan okullara gönderilme ve öğrenme güçlükleri davranış bozukluklarının etyoloiisinde önemli rol oynayabilir Çocukla yalnız, veya 8 yaşından küçük olan çocuklarla annelerinin yanında, okul hayatları, ilgileri ve anne-babanın onu doktora getirme nedenleri hakkında görüşme, çoğu zaman güçlüklerin niteliği ve çocuğun zekâ derecesi ile ilgili yararlı bilgiler sağlayacaktır Zekâ seviyesi için faydalı bir kılavuz, çocuğun kullandığı dilin karmaşıklığıdır Elyazısı ise şiddetli derecede bir motor yeteneksizlik veya algı bozukluğu durumlarının mevcut olup olmadığını gösterecektir Çocuk kitap okumaktan zevk aldığı takdirde, bu alanda ciddi bir öğrenim sorunu olması ihtimali azdır

Çocuğun fiziksel durumunun değerlendirilmesi her zaman önemlidir ve bedensel semptomlar olduğunda şarttır Çocuklukta, «psikosomatik» hastalık adı verilen bozuklukla diğer organik hastalık biçimleri arasında hiçbir suni çizgi çizilemez Herhangi bir fizik semptomun emosyonel veya ortamsal bir kökeni olabilir; öte yandan, herhangi tipte bir emosyonel bozukluğun yanısıra bedensel değişimler de sözkonusu olabilir Yine de, birtakım fiziksel bozukluklar ve semptomlar belki de stress sitüasyonları sonucunda olabilir; bazı fizik bozukluklar, özellikle beyin hasarı (bkz Çocuklarda beyin hasarı) ve epilepsi (bkz) Bir çocukta psikiyatrik bozukluk oluşması tehlikesini arttırır

Tekrarlayıcı karın ve baş ağrılarının yalnızca %10'unda organik bir temele rastlanmaktadır Geri kalan vakalardan %10-20'sinde ise emosyonel bir etken sözkonusudur Çocuk evde veya okulda stress altında olabilir; ağrıyı dikkati üzerine çekmek amacıyla ileri sürebilir, veya ailesinin evhamı dolayısıyla dikkati midesinde veya karnında toplanmıştır Emosyonel stress'in başka birçok hastalıkta rol oynadığı ispatlanmıştır Astımlı çocukların (bkz) Belki de üçte biri, emosyonel nedenlerle, çoğu zaman heyecan veya korkudan ötürü nöbet geçirmektedir; fakat bu çocuklardan birçoğu başka sitüasyonlar, özellikle allergenler dolayısıyla nöbet geçirirler Diabetes mellitus'da (bkz) ketonüri mevcudiyeti, diabetli bir adolesantın ortamsal stress'le karşılaşmasına bağlanmıştır Hastanın olumsuz hayat sitüasyonları içinde olduğu durumlarda epilepsinin daha sık görüldüğü bilinen bir husustur Telemetrik incelemeler, çocuklarda stimülasyon eksikliği olduğu zaman veya kapasitelerinin ötesinde öğrenme görevleriyle karşılaştıkları zaman 4-6 saniye tepe ve dalga (spike and wave) fenomenlerinde artma olduğunu göstermiştir Çocuklardaki psikiyatrik bozukluklarla ilgili olan bu kısa genellemede, daha ziyade teşhis üzerinde durulmaktadır; çünkü ancak böyle bir değerlendirmeden sonra (birçok vakada tam bir değerlendirme gerekmez) hekim önemli bir bozukluğun mevcut olup olmadığına ve mevcutsa etyolojik ve arttırıcı faktörlerinin neler olduğuna karar verebilir Rasyonel bir kontrol ve tedavi ancak bu şekilde planlanır Birçok vakada, durumun anlaşılması sonucunda, hekim sorunun niteliği ve giderilmesini sağlayacak tedbirler konusunda doğrudan doğruya aileyle tartışarak yol göstermekle harekete geçer Aile hekiminin aldığı tedbirlere rağmen, önemli derecede bozukluk yaratan bir psikiyatrik hastalık devam ederse, bir çocuk eğitim kliniğine başvurulmalıdır Şiddetli okul fobisi, intihar düşüncelerine varacak derecede bir depresyon veya otistik bozukluk kuşkusu uyandıran durumlar gibi bazı vakalarda, geç kalınmadan uzmanlara başvurmalıdır

Çocuk Rekabeti


Çocuklar birbirlerine karşı, tıpkı aile dışındakilere duydukları emosyonları duyabilirler Annenin, babanın, öbür kardeşlerin ve ailenin öteki üyelerinin sevgisi için rekabet, aile grubunun yapısına göre değişir Batıdaki ailenin «anahtarı» annedir ve çocuklar genellikle annenin sevgisi için rekabet ederler Bazı vakalarda hayat boyunca bilinçli yahut bilinçsiz sürdürülen bu kardeş rekabeti, aile çevresinin dışındaki bireylerle kurulan ilişkileri etkileyebilir


Çocuklara Cinsel Saldırı


Kız ve erkek çocuklara yapılan cinsel saldırılar, suçluya karşı öylesine olumsuz duygular yaratmaktadır ki, bazan şiddetli bir dayakla kurtulan bir suçlu talihli sayılır Hapishanede, koğuştaki öbür mahkûmlar da onu cezalandırdıkları için, suçlu onlardan ayrı bir hücreye kapatılmayı gönüllü olarak talep eder Dolayısıyla, kız ve erkek çocuklara yapılan cinsel saldırıların aslında çok az fizik yahut akıl hasarına yol açması şaşırtıcıdır Cinsel saldırı suçunun işlendiği, sık görülen birkaç durum vardır: yaşlı bir erkek 5-12 yaşında kız çocukları evine çağırır, para yahut şeker vererek kandırır ve onlarla cinsel oyunlara girişir; geri zekâlı bir genç, kendinden daha küçük yaştaki çocuklarla dostluk kurar ve bunlardan biriyle arasında cinsel bir ilişki kurulabilir; amcalar, yeğenler ve diğer aile bireyleri, akrabalıklarını bir kız ya da erkek çocuğa cinsel saldırı amacıyla kötüye kullanabilirler Pedofiliaklar(bkz Pedofili), yani yalnızca çocuklarla cinsel ilişki kurabilen erkekler, tehlikeli cinsel saldırı suçları işleyebilirler Bu saldırı tekrarlama ve kalıplaşma (sterotipi) eğilimi gösterir ve cezaya yahut psikiyatrik tedaviye duyarlık göstermez Hormon emplantasyonu biçiminde kimyasal kastrasyon endike olabilir Ender görülen, zalimce çocuk cinayetleri hemen her zaman pedofiliaklar tarafından, işlenir


Çocuklarda Anksiete Durumları


Yetişkinlerde olduğu gibi, çocuklarda da acı emosyonları (anksiete, depresyon ve öfke) çoğu zaman stress (bkz) sitüasyonlarına bir tepki olarak ortaya çıkar Bununla birlikte, birçok bakımlardan çocukların emosyonel yaşantısı büyüklerinkinden farklıdır Çocukların karşılaştıkları stress'ler daha değişik olup biyolojik olgunlaşma ve aile hayatıyla ilgilidir Çocuğun gelişme proçesi sürekli bir değişimi, özellikle bir bağımlılık durumundan vazgeçilerek bağımsızlığın kazanılmasını kapsar Ayrıca, normal bir emosyonel gelişim için çocuğun anksieteyi tanıyıp buna göğüs germesi gerekir, iki yaşındaki çocuklarda görülen yabancılara karşı korku, bu fenomenin iyi bir örneğidir Son olarak, anksiete veya depresyonu yaratan şeyin ne olduğuna karar vermek bakımından çocuk hasta, yetişkine kıyasla, daha âcizdir; bu yüzden doktor, ebeveynin anlattıklarına ve çocuğun davranışıyla ilgili gözlemlerine dayanmalıdır Çocuklukta depresyona (bkz) Ender olarak endojen biçimde ve daha sık olarak da stress'e karşı abartılmış bir tepki biçiminde rastlanır Aksaklıklar yaratan anksiete durumları ise, tersine, çocukluk dönemi boyunca görülür ve daha ayrıntılı bir ilgi gerektirir

Bir yaşındaki bazı bebekler yeni bir sitüasyonla karşılaştıklarında, meselâ anne yeni bir yemek yedirmeyi denediğinde veya çocuğu fincan yerine kaşık kullanmaya zorladığında, korku veya mutsuzluk belirtileri görülür Stella Chess, «güç ısınan» bebeklerden sözetmiş ve bunun yapısal nitelik taşıyan bir huy karakteristiği olduğuna inandığını belirtmiştir Yeni bir sitüasyonda annenin gösterdiği anksiete ve gösterebileceği sabır başka bir önemli faktördürİki yaşındaki bebekte sık sık uyanma ve korkulu çığlıklarla beliren gece anksietesine rastlanabilir Gene bu yaşta yabancılara karşı aşırı bir korku olabilir

Çocuk büyüdükçe hayvanlara, özellikle köpeklere, gökgürültüsüne ve şimşeğe, karanlığa, doktorlara, dişçilere, vs karşı duyduğu spesifik korkulara daha çok rastlanır ve bu bazan aksaklıklar doğurur Çocukların hafif biçimde bir sürü korkular duymaları çok görülen bir durumdur, fakat bu korkuların çocuğun yaşantısında ciddi aksaklıklar yaratması pek olağan değildir Adolesans (bkz) döneminde, sosyal sitüasyonlara duyulan korku ve agorafobi (bkz) Daha önemli olur

Spesifik korkular daha genel başka anksiete semptomlarıyla, özellikle uyku ve iştah rahatsızlıkları, dikkat güçlükleri, sinirlilik ve ağlama ile birlikte belirdiği zaman, daha önemlidir Bu semptom dizisinin mevcudiyeti, aile ortamı, çocuğun okuldaki uyumu ve diğer muhtemel stress'lerin dikkatle teşhisini gerektirir, semptomatik tedavi ve daha büyük çocuklarda bunun yanışım medazepam gibi hafif bir trankilizan, çoğu zaman etkili olur; çünkü bu gibi bozuklukların genellikle selim bir seyri vardır Eğer durumun kronikleşmesi tehlikesi varsa, bir uzmana başvurulmalıdır


Cotard Sendromu


Bugün ender kullanılan bu terim, ilk olarak bir 18 Yüzyıl Fransız psikiyatristi olan Cotard tarafından, nihilistik delüzyonların hâkim olduğu bir akıl durumunun tanımlanması amacıyla kullanılmıştır Tam bir diagnostik tablo değildir ve bu delüzyonlardan mustarip hastalardan çoğunluğunda psikotik (endojen) depresyonlar (bkz) mevcuttur


Ç



Çağrışım (association) Bozuklukları


Fikirler, sözcükler, yaşantılar veya stimuluslar ve tepkilerin aralarındaki ilişkilere çağrışım (association) denilmektedir Böylece kişinin yaşantısında bu unsurlardan biriyle karşılaşmasını, ilişkili bir yaşantının çağrışımı izler Bu çağrışımlar kişinin önceki yaşantısından ötürü meydana gelir ve birkaç kesin ilkeye göre oluşurlar Bu ilkeler arasında en önemlileri yakınlık ve benzerlik «kanunlarıdır» Bu yollardan kurulan çağrışımlar birtakım öğrenim türlerinde, özellikle sözlü öğrenimde, hafıza ve düşünmede belirgindir Sözlü çağrışımlar, sözcük çağrışım testleriyle incelenir; süjeye belli sözcüklere «aklına ilk gelen sözcükle» cevap vermesi söylenir Benzer tipteki zincirleme çağrışım yöntemi psikanalitik (bkz) Tekniklerde belirgin bir yer almaktadır Düşünce bozukluğu gösteren birçok şizofrenik (bkz) Hastada, çağrışım proçesi bozuklukları açıkça görülür Bleuler bu durumun şizofrenide bir temel oluşturduğunu ileri sürmüş ve karakteristik belirsiz ve yersiz konuşmaya yol açan bir çağrışım «bölünmesi» ve «yersizliğinden» söz etmiştir Bu gibi şizofreniklerde görülen kontrolsuz çağrışımlar, benzerliğe dayanarak oluşur; kafiyeli ve ses benzerliği bulunan sözcüklerin «çınlama» çağrışımları biçiminde konuşmalarında yansır


Çalışma


Çeşitli tipte psikiyatrik hastalık ve bozukluklardan mustarip kişilerin çalışabilecekleri uygun bir iş bulamamaları bir sorun olabilir Şiddetli bir şizofrenik hastalık geçirmiş bir kişinin hareketleri yavaştır, inisiatifini kullanamaz, sorumluluk üstlenemez ve toplumdan uzaklaşır Bu hastalarda çok kere, hastahanedeki endüstriyel terapi ünitesinde başlayan uzun ve sabırlı bir rehabilitasyon proçesi gereklidir Çalışabilecek yaştaki epilepsi hastalarının %50'si iş bulma güçlükleriyle karşılaşmışlardır ve yaklaşık %10'u işsizdir Birçok yaşlı kimse, özellikle avunacak bir uğraş bulamadıkları zaman, emekliliği ve işsizliği sıkıcı bulmaktadırlar, işsizlik çok kere toplumsal ilişkilerin kesilmesine, gelir kaybına ve artık topluma bir katkıda bulunamama duygularının hissedilmesine yol açar Akıl geriliği olan hastalar için de aynı şey sözkonusudur, çünkü tarım veya ev işleri gibi, vasıfsız işçi arayan iş yerlerinin sayısı gittikçe azalmaktadır Oysa, daha yüksek düzeydeki hastalar, uygun bir eğitimle, çok kere şaşırtıcı derecede olumlu bir ustalık gösterebilmektedirler Bkz İşsizlik


Capgras Sendromu


Yanlış tanımayla ilgili bir yanılgı sendromudur Çoğunlukla paranoid şizofreniklerde görülür, fakat diğer kronik paranoid psikoz hastalarında da mevcut olabilir Hasta, çevresindeki insanların (yani hastahane personeli veya diğer hastaların) aslında kendi akrabaları veya dostları olduğunu ileri sürer Bazı hastalar ise, daha ender olarak, hastahane koğuşundakilerin tanınmamak için görünümlerini değiştirdiklerini veya hasta «rolü oynamak» üzere oraya yerleştirilmiş akrabaları olduklarını ileri sürerler Hasta, çevresindeki insanları böyle yanlış kimliklerle tanıma tema'sı üzerine, çeşit çeşit yanılgılar kurar Tedavi (fenotiazinler, butirofenonlar, vs) ve prognoz, bu yanılgının altındaki temel hastalığın tedavisi ve prognozudur

D


Dağılım Alanı


Dağılım alanı, bir serideki en düşük ve en yüksek gözlem arasındaki değişkenliktir Bu, bir serideki gözlemlerin kapsamını ve değişkenliğini belirtir, ama diğer yöntemler daha çok tercih edilmektedir — örneğin Standard Sapma - Standard Deviation (bkz) Dağılım alanı, bir ölçü aracı olarak, münferit gözlemlerin frekansı konusunda bilgi vermez ve ortalamadan uzak tek gözlemler bulunduğu zaman seriyle ilgili çarpık bir bilgi verir


Davranış


En geniş anlamıyla «davranış», bireyin herhangi bir sitüasyon karşısındaki total tepkisidir Belli bir davranış biçimi ortam veya bireyle ortam arasındaki ilişki üzerinde birtakım etkiler yaratarak sitüasyonu değiştirir Psikoloji artık bir davranış bilimi olarak tanımlanmaktadır Bu düşünce j b watson tarafından ortaya atılmıştır Watson, psikolojinin objektif bir bilim olabilmesi için, yalnızca doğrudan doğruya gözlemlenebilen ve ölçülebilen fenomenlerin ele alınması gerektiğini ileri sürmüştür, Watson'a göre davranış, şartlı reflekslerden türeyen ve doğuştan gelen birtakım motor ve guddesel tepki biçimlerine göre oluşan entegre huy sistemlerinden ibarettir Konuşulan dille ilgili huylar, «imalı» bir nitelik taşıyabilmelerinden ötürü, özellikle önemlidirler Davranışçı gelenek ve özellikle laboratuvar deneylerinin üzerinde hâlâ durulmaktadır; fakat çağdaş deneyci psikologlar davranışı daha genel tanımlama eğiliminde olup öğrenme ve motivasyon gibi proçeslerle ilgili kuramsal açıklamalarını hipotetik, üzeri örtülü değişkenlerle dile getirirler

Davranış bozukluğu, Amerikan literatüründe herhangi tipte bir fonksiyon anormalliğini tanımlayan genel bir terim olarak kullanılır; fakat İngiltere'de psikiyatrik kullanımı daha sınırlıdır Çoğu zaman, sözü edilen davranış veya «hareketin» sosyal veya etik bakımlardan bir değerlendirilmesi yapılır Böylece «davranış» terimi bazı psikopatik kişilik biçimleri için, genellikle de çocuklarda görülen ve isyankâr saldırgan (agressif) davranış, hırsızlık ve okuldan kaçma semptomları ile tezahür eden bir psikiyatrik bozukluk kategorisi için kullanılmaktadır Daha dar bir anlamda, bir hastanın açık davranışlarında yansıyan bütün psikiyatrik hastalıklar, ister «tik» gibi spesifik bir özellik olsun, ister aklına eseni yapmak gibi genel bir özellik olsun, çok kere teşhis bakımından önemlidir Bkz Huy ve Davranış terapisi


Davranış Terapisi


Bu terimin kapsadığı tedavi yöntemleri arasında duyarlılığın giderilmesi (bkz), aversiyon (bkz), zorlama (bkz), model tedavisi (bkz), biçimleme tedavisi (bkz), pozitif ve operant şartlama terapileri (bkz) vardır Dolayısıyla «davranış terapisi» tek bir yöntem değildir ve «davranış terapileri» yahut «davranış tedavi yöntemleri» olarak söz etmek daha doğru olur Hayvanlarda yapılan deneysel psikolojik araştırma bulgularının insanlara uygulanması sonucunda, bu teknikler geliştirilmiştir Hattâ davranış terapistleri bazan uyguladıkları tedavilerin, genellikle hayvanlarda yapılan incelemelere dayanan modern öğrenme teorilerinden türediğini ileri sürerler Hem bu incelemeler, hem de davranış terapileri son yirmi yıl içinde son derece gelişme kaydetmiştir Artık insana uygulanabilecek bir tedavi tekniğiyle, hayvanlarla ilgili çalışmalarda esas alınan teoriler arasındaki ilişkinin çoğu zaman son derece uzak olduğu ortaya çıkmıştır Davranış terapistleri bir hastadaki semptomları, o hastadaki bir bozukluk, belki de öğrenim yoluyla edinilmiş uyumsuz bir davranış biçimi, olarak görme eğilimindedirler ve bilinçdışı yahut temelde yatan neden veya çatışmaları hiç hesaba katmazlar Bu da diğer psikiyatrik disiplinlerden farklı bir tutumdur

Davranış terapileri iki ana semptom grubu için uygulanmıştır: a) süjede mevcut, bulunan ve kurtulmak istediği ve b) kendisinde bulunmayan ve edinmek istediği davranış yetenekleri Birinci grupta transvestizm (bkz), fetişizm (bkz, ), homoseksüellik (bkz) Ve sado-mazohizm (bkz) gibi cinsel sapıklıklar; alkolizm (bkz) ve enürez (bkz) vardır

Bunlara çeşitli aversiyon terapisi yöntemleri uygulanarak çoğu zaman davranış veya bu davranışı doğuran stimuluslar bakımından dikkatli bir zaman ayarlamasıyla üstüste elektrik şokları uygulanarak istenmeyen davranışa karşı şartlı bir anksiete tepkisinin yaratılması amaçlanır İkinci grup ise fobileri (bkz), bazı iktidarsızlık (bkz Empotans) ve frijidite (bkz) vakalarını ve birtakım obsesyon semptomlarını kapsar Bunlara desensitizasyon (duyarlığın giderilmesi) veya başka tipte davranış terapileri uygulanarak, hastayı istenen davranışı yerine getirmekten alıkoyan anksiete azaltılır; böylece de onun içinde bulunduğu sitüasyondan kaçması yerine, bu sitüasyona yaklaşıp sonunda yenmesi amaçlanırAnksiete, problemin ayrılmaz bir parçası olduğu zamanlar, bu teknikler çok yararlı olmaktadır Oysa depresyonun anlaşılması, yahut tedavisinde davranış terapilerinin çok az katkısı olmuştur Tek bir semptom veya fobi gösteren hastalarda bu teknikler çok uygundur, hattâ önce bunlara başvurulur Bu özellikle karşı cins-giyimi veya tüy fobisi gibi, istenmeyen bir davranışın yapıldığı veya görüldüğü anda tedavinin doğrudan doğruya uygulandığı semptomlar için doğrudur Bununla birlikte, dolaylı olarak (meselâ hayal gücü aracıyla) tedavi edilmesi gereken iktidarsızlık gibi semptomlarda da olumlu sonuçlar alınabilir

Birden fazla semptomun mevcut olduğu veya bu semptomların temeldeki bir kişilik bozukiuğuyla ilgili olduğu durumlarda davranış terapileri daha az etkindir ve belki de davranış terapisinin yanısıra ilaçlar veya psikoterapi (bkz) gerekebilir Hernekadar davranış terapistleri hastadaki semptomlarla, psikanalistler ise temeldeki emosyonel çatışmalarla ilgilenirlerse de, bu iki disiplin dıştan göründüğü kadar birbirine uzak olmayabilir Analiz, anormal emosyonel çatışmaların açığa çıkması ve terapist aracıyla normal ilişkilerin yeniden öğrenilmesini kapsar; aslında analiz, «transferans» ve «hastayı işleme», aversiyon, model tedavisi, biçimleme tedavisi ve özellikle duyarlığın giderilmesi (bkz Desensitizasyon) gibi terapileri kapsayan bir davranış terapisi proçesi sayılabilir Öte yandan, davranış terapisi sırasında da kaçınılmaz olarak bir transferans gelişebilir Yakın zamanlarda birtakım davranış terapistleri bu iki disiplini birleştirerek, hazırlık niteliğindeki psikoterapötik seanslarda ortaya çıkan çatışmalara karşı hastadaki duyarlığı gidermişlerdir

Değişkenlik Katsayısı


Değişkenlik katsayısı, bir gözlemler serisindeki değişkenlik derecesini ifade eden sayısal bir yöntemdir Yüksek bir değişkenlik katsayısı, ortalamadan çok uzak gözlemleri yansıtır Matematik olarak, ortalamanın yüzdesi olarak ifade edilen standard sapmadır (bkz) (örneğin, eğer bir serinin ortalaması on üniteyse ve standard sapma bir üniteyse, değişkenlik katsayısı %10'dur)


Deja Vu


Paramnezi (bkz) veya hafıza sapıklıkları çeşitlerinden biri; bir yanlış hatırlama duygusudur Olagelecek olaylarla ilgili bir önsezi ve bunun yanısıra bu olayların daha önce olduğu konusunda tuhaf bir duygudur Bu duygu, daha önce gerçekten yaşanılan bir duruma yeniden girmenin yarattığı anılara benzemez Bu duygu daha zorlayıcı bir nitelik taşır; hafif bir anksiete duyulur, çünkü kesinlikle yeni meydana gelen durumların öylesine güçlü bir hatırlama duygusu uyandırması endişe vericidir

Bu ve diğer paramneziler, majör konvülsiyona yol açabilen bir psikomotor nöbet «aura»sı gibidirler Ama bu duygu, nöbetin tek belirtisi olabilir Depersonalizasyonla birlikte fobik anksieteden mustarip hastalarda da, lobus temporalis fonksiyon bozukluğundan şikâyetçi hastalarda olduğu gibi, «deja vu» duygusu şikâyeti olabilir Ayırıcı teşhis, daha ziyade EEG bulgularına, diğer nöbet fenomenlerinin ve epileptik bir bozukluk için muhtemel bir etyolojik faktörün olmamasına dayanır Şizofrenik (bkz) Hastalar, zaman niteliği ve kendi önsezileriyle ilgili delüzyonlar ifade edebilirler Bu duyguların niteliği oldukça farklıdır ve ikna yoluyla vazgeçirilemeyip inatçı bir biçimde sürdürülür Bkz Oryantasyon Bozukluğu, oryantasyon, uncus nöbetleri


Delirium


Delirium, beyin fonksiyonunun organik bir bozukluğu olup hafif oryantasyon bozukluğu ve hafif zekâ değişimlerinden, belirgin entellektüel fonksiyon kaybı, korkulu kuruntular, çılgınca huzursuzluk ve koma vijil'deki tepki kaybına kadar değişen çeşitli durumları kapsar Bu akıl değişimleri çok çeşitli zayıf düşürücü durumlarla (hipoksi, kalb hastalığı, üremi, diabetik ketoz), salisilatlarla, hipnotiklerle, alkol ve eksojen zehirlerle prensipite olabilir Yetişkinlere kıyasla, çocuklarda enfeksiyona tepki olarak delirium daha sık görülür İlk aşama ilgi sürdürme güçlüğüdür, değişimler akşama doğru daha iyi görülür Emosyonel denge kararsızlığı, huzursuzluk ve olaylarla ilgili bilgiyi kavrama ve sürdürme başarısızlığı belirgindirZaman ve yer bakımından oryantasyon bozukluğu (bkz;) (özellikle hasta bir durumdan başka bir duruma geçtiği zaman), algı illüzyonları, anksiete ve aşırı aktivite başgösterir Kontrol sorunları geceleri şiddetlenir,çünkü genellikle uyku ritmi bozulur,illüzyon olanağı artar ve ****bolik değişimler temeldeki durumu şiddetlendirebilir Hastanın daha önceki kişiliği psikozun muhtevasını ve yarattığı ajitasyon derecesini bir dereceye kadar etkileyecektir Fizik muayene, kaba tremorlar ve miyoklonus gösterebilir Normal EEG ritmi, akıl bozukluğu derecesine paralel bir yavaşlama gösterir, ama fokal anomali göstermeksizin bilateral olarak senkronize kalır Delirium tedavisi, temeldeki durumun tedavisidir Gürültü çıkaran ve güç kontrol edilen hastaların yatıştırılmasında sedatif kullanma eğilimine karşı koyulmalıdır, çünkü bunlar düşük dozlarda yalnızca deliriumu arttırır ve yüksek dozlarda tehlikeli olabilir


Delirium Tremens


Alkole fizik bağımlılıkları olan kişilerde görülen geçici bir organik psikozdur Bu durum genellikle uzun bir içki döneminden sonra görülür ve abstinansla presipite olabilir, ama bu şart değildir; şiddetli enfeksiyon da bu duruma yol açabilir Otuz yaşından genç kimselerde az görülür Korsakoff psikozunun (bkz) başlamasından önce görülebilir Genellikle bir anoreksia, huzursuzluk ve korku dönemi olan prodromal dönemde nöbetler olabilir Bunu uyanıklık ve kâbuslar izler ve bundan sonra hastada aşırı aktiviteyle birlikte gerçek bir delirium durumu, zaman ve yer bakımından oryantasyon bozukluğu, konuşma ve davranış tutarsızlıkları başlar Ruhsal duruma dehşet hâkimdir, gelip geçici delüzyonlar, böcek ve ufak yaratıklarla ilgili vizüel nitelikte korkunç hallüsinasyonlar mevcuttur Dudaklarda, dilde, yüzde ve kollarda hafif tremorlar ve yüksek ateş görülebilir Delirium tremensde, uygun tıbbi tedavi; vitamin satürasyonunu, sıvı uygulanmasını, enfeksiyon (örneğin pnömoni) mevcutsa antibiotik tedavisini ve trankilizan kullanımını gerektirir Bkz Alkolizm


Deliriyöz Mani (BELL manisi, tifomani, hipermani )

Şiddetli bir mani (bkz) biçimi olup kural olarak kısmi yahut tam oryantasyon bozukluğu mevcuttur


Delüzyonlar (Yanılgılar)


Delüzyonlar yanlış inançlardır, akıl yoluyla gerçek olmadıkları yahut olanaksızlıkları hastaya ispatlanamaz ve hastanın kültür ve öğrenim geçmişiyle bağdaşamaz Bu nitelikler önemlidir, çünkü yanlış inançların hepsi delüzyon değildir Yanlış inançlar informasyon hataları olabilir; bunlar ikna yoluyla hastaya anlatılarak düzeltilebilir Bu gibi inançların delüzyon olup olmadığını belirlemek için, hastanın kültürel geçmişiyle karşılaştırılarak değerlendirilmelidir

Delüzyonlar muhteva, süre ve şiddet bakımından kişiden kişiye ve aynı kişide farklı zamanlarda değişiklik gösterir Muhteva çok kere hastanın ruhsal durumunu yansıtır Böylece depressif bir hastada kendi değersizliği ve suçluluk duygusuyla ilgili delüzyonlar ve nihilistik (bkz) delüzyonlar olabilir Neşeli bir ruhsal durum, grandiöz delüzyonlarla yansıyabilir Aynı şekilde korku, şüphe ve kıskançlık perseküsyon yahut sadakatsizlik delüzyonlarıyla belirlenebilir

Bazan delüzyon muhtevasıyla görünen ruhsal durum arasında epeyce fark vardır; örneğin kişisel bir felâket kayıtsızlıkla karşılanabilir Hastanın bir delüzyona inanma derecesi, kayıtsızlıktan öfke ve kızgınlığa kadar değişir; bu da, hastanın delüzyona karşı tepki olarak gösterdiği davranışı etkileyecektir Yanlış bir inanç zayıfladıkça, hasta bir «sezgi» kazanabilir; yani, inancının yanlış olduğunu kavramaya başlar Bu arada sezgi, kısmi yahut artıp azalan bir intikal safhası geçirebilir Süre bakımından, delüzyonlar kısa zamanda geçici olabilir; karakteristik olarak, manide (bkz), o anki yaşantı delüzyonları silebilir Şizofrenide (bkz), özellikle paranoid tipteki şizofrenide, delüzyonlar sık sık kalıcılık gösterir Bir hastadaki birçok delüzyon arasında hiçbir ilişki olmayabilir (sistematize olmayan delüzyonlar) yahut yakın bir ilişki olabilir (sistematize olan delüzyonlar) Sistematize delüzyonlara yol açan ilk yanılgı kabul edildiği sürece, bu delüzyonlar arasındaki bağlantı makul ve mantıklıdır; örneğin, eğer bir hasta ilk yanılgı olarak düşüncelerinin okunduğuna inanıyorsa, tıbbi bir cihazın bu amaç için kullanıldığı sonucuna varabilir


Demans


(organik demans, kronik beyin sendromu)

Zekâ, emosyon ve iradeyle ilgili global bir zihin fonksiyonu gerilemesi anlamına gelir; ama zekâ gerilemesi bu durumun esas özelliğidir Başlangıç, şiddetli travma sonrası durumlar dışında sinsidir Seyir, genellikle ilerleyici ve irreversibl'dir ama bazan böyle olmaz Santral semptom üçlüsü zekâ gerilemesi, yakın geçmişteki olaylarla ilgili hafıza bozukluğu ve bilinç bulutlanması durumu olmaksızın kalıcılık gösteren zaman ve yer oryantasyonu bozukluğudur Yargı ve inhibisyon kaybı (kontrol kaybı nedeniyle), öfke feveranlarıyla, cinsel taşkınlıklarla ve sosyal bakımdan kabul edilmeyecek diğer davranışlarla sonuçlanabilir Aile maddi ve manevi zarara uğrayabilir Soyulma, zehirlenme veya işkence görme delüzyonlarına sık rastlanır ve hastanın misillemeye girişmesine, yol açabilir Erken safhalarda sistematize paranoid hastalıklar yahut uzun süreli psikozların yanısıra intihar veya intihar girişimleri görülebilir Başlangıçta duygusal duruma anksiete, sinirlilik veya denge kararsızlığı hâkimdir; daha sonra yüzeysel ve budalaca olur, emosyonel tepkiler körlenir Basit aktivitelerde organizasyon bozukluğu olur, konuşma tutarsızlaşır, kötü huylar ve vejetatif bir yaşantı başlar

Yetişkin gençlerde en sık rastlanan demans nedenleri arasında kafa travması ve ansefalit, orta yaşlılarda serebral tümör, frengi, miksödem, alkolizm, pernisyöz anemi veya presenil demans (bkz) Tiplerinden biri, yaşlılarda senil dejeneratif veya serebrovasküler hastalık, tümör yahut subdural hematoma vardır Normal basınç hidrosefalusu ihtimali de hesaba katılmalıdır


Dementia Infantilis


Artık yaygın bir kullanımı olmayan bu terim, çocukluk dönemindeki bir dizi ilerleyici dejeneratif serebral bozukluğu tanımlar Ayrıca çocukluk psikozlarını, özellikle enfantil otizmi (bkz) (kanner sendromu) tanımlamak için de kullanılmıştır Çocuklukta entellektüel yeteneklerde (motor, sosyal uyum veya dil) gerileme durumlarında, organik bozukluk ihtimalini elimine etmek amacıyla, dikkatli bir genel ve nörolojik muayene gereklidir


Denver Sistemi


1960 yılında Denver, Kolorado'da toplanan ondört sitogenetik uzmanı, insan kromozomları için standard bir terminoloji sistemi geliştirmişlerdir Bu uzmanlar otosomları uzunluklarına göre numaralandırmışlardır (en uzunu no1 ve en kısası no 22) X ve Y cinsiyet kromozomları numaralandırılmamıştır Otosomların numaralandırılmasının yanısıra, kromozomlar da santromer (hücre bölünmesi sırasında akromatin iğinin bağlandığı daraltı) pozisyonuna göre gruplandırılmıştır (A'dan G'ye kadar)

Depersonalizasyon (kişilikten uzaklaşma) sendromu

Benlikle (depersonalizasyon) veya çevreyle (derealizasyon) ilgili gerçeklik dışı duygularıdır Depersonalizasyon başlı başına, derealizasyon ise hemen her zaman depersonalizasyon duygularıyla birlikte oluşur Bozukluk çok kere baygınlık duyguları ve felâket (yahut delirme) önsezileriyle birlikte, ani başlar Bazan hasta kendisini bir makine, bir otomaton gibi hissettiğinden söz eder; bazı hastalar ise bu duyguyu, cam bir kafese kapatılmaya benzetirler Bazı fobik hastalarda hiperventilasyon bir aracı mekanizma olarak belirir; ayrıca bu sendrom ile migren ve non-spesifik serebral disritmi arasında ilişki bulunduğu da kaydedilmiştir Depersonalizasyona, fobik anksiete durumlarından mustarip obsesyonel hastalarda ve depressif reaksiyonlar sırasında rastlanmaktadır Genç şizofrenik hastalardaki depersonalizasyon çok kere derealizasyon ve pasiflik duygularıyla birlikte görülmektedir Lobus temporalis epilepsisinde de ayrıca «deja vu» (bkz) Fenomenleri mevcuttur LSD (bkz) Kullanan kişilerde, depersonalizasyon genellikle vizüel algısal ve beden imajı değişimleriyle birlikte görülür Tedavi, bozukluğun temelindeki sendromun, yani depresyon veya şizofreninin tedavisidir Depersonalizasyon durumundaki bazı fobik hastalarda günde üç kere 15 mg fenelzin ve günde üç kere 10 mg klordiazepoksid yararlı olmaktadır


Depressif Ekivalanlar


Bazı hastalarda inatçı bir somatik şikâyete rastlanır; bu çoğunlukla, karakter veya dağılım bakımından bilinen hiçbir sendroma benzemeyen lokal patoloji şüphesi üzerine uygulanan hiçbir tedaviye cevap vermeyen, ama antidepresan bir ilaç veya elektrokonvülsif terapiyle bazan dramatik bir iyileşme gösteren kronik yüz ya da baş ağrısı dır Bu vakalar «depressif ekivalan» kavramına yol açmıştır Aslında bu terim bazı bakımlardan çelişkilidir; çünkü bu hastalarda retardasyon ve suçluluk duygusu gibi klasik depresyon semptomları bulunmamasına rağmen, uygun bir anamnez alındığı takdirde diğer depresyon semptomları bulunur Orta şiddette depresyon vardır (oysa hastalar çok kere ruhsal çöküntülerinin nedenini ağrı olarak görürler), uyuma ve konsantrasyon güçlüğü çekerler, enerjileri yoktur ve normal uğraşlarına duydukları ilgiyi kaybetmişlerdir

Atipik yüz ağrısının veya «intractable» baş ağrısının ayırıcı teşhisinde her zaman depressif hastalık hesaba katılmalıdır, ama depressif semptomların gerçekten bulunmadığı durumlarda, antidepressif tedbirlerin yarar sağlamayacağını da bilmek gerekir


Depresyon


Bu terim maalesef en az üç anlamda kullanılmaktadır — ruhsal bir durumu, bir sendromu ve bir hastalığı tanımlar Ruhsal bir durum olarak depresyon evrensel insan yaşantısının bir parçasıdır ve genellikle hayatın früstrasyonlarına ve hayalkırıklıklarına karşı bir tepki olarak, bazan da belli bir nedeni olmaksızın «durup dururken» gelişir Depresyon sendromu, diğer birkaç semptomdan bazıları veya hepsiyle birlikte beliren— uykusuzluk, kilo kaybı, konsantrasyon yeteneksizliği, intihar ideasyonu, vs — depressif bir ruhsal durumdur Hastalık olarak depresyonda ise, yine bu sendrom mevcuttur, ama geçici değildir ve önemli fonksiyonel bozukluk sözkonusudur: hasta iş yapamaz yahut becerisi azalır, ya da zevk alma kapasitesini kaybetmiştir

Depressif hastalığa sık rastlanır; hattâ ciddi morbiditenin en belli başlı etkenleri olan koroner arter hastalığı, hipertansiyon ve kronik bronşitten sonra gelir (depressif hastalığın başlıca komplikasyonu olan intihar vakaları, mortalite tablolarında, yüksek bir insidans göstermektedir),İngiltere'de akıl hastahanelerinde yatan hastaların %35-40'ı depressif psikoz hastalarıdır Klinik ve poliklinik hastalar dahil, yeni depresyon episodlarının insidansı yılda yaklaşık 100,000'de 500'dürBu da, ortalama olarak, genel tababetteki 3000 hastada, her yıl en az 15 yeni depresyon episodu görüleceği anlamına gelir —hattâ psikiyatri uzmanlarına havale edilmeyen hafif vakalar hesaba katılırsa, bu sayı muhtemelen çok yükselecektir

Depresyon semptömatolojisi, seyri ve tedaviye cevap çok değişkendir Sınıflandırma çabaları gösterilmiş olmasına rağmen, bunların hiçbiri yaygın olarak benimsenmemiştir Sık sık iki ayrı tip depresyon olduğu ileri sürülmüştür: psikotik yahut endojen depresyon (manik depressif hastalığın depressif safhası dahil) ve nörotik yahut reaktif depresyon Bu ayrımın belirtileri yüzeyseldir, ama henüz daha iyi bir ayrım olmadığından, yaygın olarak kullanılmaktadır

Psikotik (endojen) depresyonlar çok kere belli bir neden olmaksızın gelişir; ama bazan belirgin bir stress sonrasında geliştikleri de olur Bu depresyonlar hızla derinleşir ve hastanın ruhsal durumu bir günden öbürüne fazla değişkenlik göstermez Oysa, gün boyunca belli bir değişkenlik gösterir; sabah en kötü durumdadır ve gün ilerledikçe iyiye doğru gider Uyku ve iştah bozukluklarıyla kilo kaybı belirgindir Uykusuzluğun en kötü safhası, gecenin ikinci yarısındadır; tipik olarak hasta uyumakta güçlük çekmez, fakat iki üç saat sonra uyanarak bundan sonra uyuyamaz Çok kere ciddi bir iştah kaybı görülür ve bunun yanısıra 5 kg'luk yahut daha fazla bir kilo kaybıyla, konstipasyon, amenore ve libido kaybı vardır Birçok hastada karakteristik bir motor retardasyonu gözlemlenir; konuşmaları ve vücut hareketleri yavaşlar, kapsam bakımından daralır ve çok kere spontan konuşma yeteneği kaybolur Bazı hastalar ise endişe ve ajitasyon duyarlar, amaçsızca dönüp dolaşırlar, tekrar tekrar aynı soruyu sorarlar Ruhsal durum depresyonu çok kere derindir ve yanısıra işde ve normal uğraşlarda tam bir ilgi kaybı görülür Hasta hiçbir şey okumaz, çünkü okuduğunu anlamak için yeterli konsantrasyon gösteremez; televizyonu izlemez, çünkü ilgisini kaybetmiştir Hemen her zaman hayatta zevk alacak birşey olmadığını söyler Bu inanç, iyileşme ihtimaline duyduğu inançsızlıkla birleşince, kaçınılmaz olarak intihar düşüncelerine yol açar Suçluluk duyguları ve hastanın uzun zaman önce işlediği hatalar ya da eylemsizliğe düştüğü için kendini suçlaması, durumu daha da kötüleştirir Bazan bu suçluluk duyguları delüzyon niteliğine bürünerek, hasta aynı zamanda kendisini suçlayan ses hallüsinasyonları işitir

Nörotik yahut reaktif depresyonun tipik klinik tablosu daha az belirgindir ve belli psikotik özelliklerin yokluğuyla karakterizedir Depresyon ya önemli bir kayıp veya hayalkırıklığından (terfi edememe, bir nişanlılığın bozulması gibi) sonra başlar, ya da belki de daha sık olarak, kronik bir früstrasyon ve tatminsizlik ortamında gelişir Başlangıç, çok kere sinsidir ve günden güne değişkenlik gösterir; bazan karamsar dönemler arasında tek tük normale yakın «iyi günler» olur Ağlama belirgin bir semptomdur Hasta çok kere öylesine anksiyöz, gergin ve irritabldir ki, bu semptomlar depresyonu gölgeleyebilir Uykusuzluk ve iştah kaybı şikâyeti görülebilir, ama daha ayrıntılı bir araştırma çok kere hastanın kilo kaybetmediğini, tersine aldığını, uyumakta güçlük çekmesine ve normalden daha az sağlıklı uyumasına rağmen, aslında fazla uyuduğunu ve uyandığı zaman kendisini hâlâ yorgun hissettiğini ortaya çıkarır Genellikle kendine-acıma, suçluluk duygusundan daha belirgindir ve hasta sonunda, kliniğe yatırılmadan önce çok kere intihar girişiminde bulunur; ama ölüm genellikle önlenir Psikotik depresyonlar daha ziyade enerjik, dışa dönük ve birkaç obsesyon özelliği dışında, belirgin nörotik eğilimler göstermeyen kişilerde olurBu hastalar çok kere daha önce depresyon veya mani episodları geçirmişlerdir ve hastalıkları tedaviyle, hattâ tedavi edilmeden de, tamamen giderilir, öte yandan, nörotik depresyonlara tipik olarak, hayatları boyunca şu ya da bu çeşit nörotik eğilim gösteren kimselerde rastlanır; bu eğilimler psikotik hastalıklar kadar şiddetli olmamakla birlikte, çok kere uzun sürer ve tam iyileşmez İki klasik tablo bunlardır, ama aslında bu gruplardan birine veya öbürüne tam uyan çok az hasta vardır Psikotik ve nörotik özellikler, türlü kombinasyonlarla, aynı zamanda mevcutturlar ve her ikisini birden gösteren hastalara tek bir tipteki vakalara kıyasla, muhtemelen daha çok rastlanır Bu soyut sınıflandırma yine de yararlıdır, çünkü bir hastadaki semptomatoloji psikotik tabloya ne kadar yakın olursa, hastanın elektrokonvülsif terapiye yahut trisiklik ilaçlara cevap ihtimali de o kadar yüksektir Böyle bir durumda, en uygun çözüm yolu herhalde depresyonları sürekli bir dizi olarak kabul etmektir —hastaların çoğunluğu, biri tipik psikoz, öbürü nevroz olan iki kutup arasında yer alırlar

Oysa, bu yollardan yeterince belirlenemeyen başka depresyon sendromları da vardır Bu noktada envolüsyonel melankoliden (bkz) Söz edilebilir Bu durum eskiden ayrı bir vaka olarak kabul ediliyordu, çünkü olumsuz prognozu, obsesyonel premorbid kişilik niteliği ve klinik ajitasyon tablosu, depersonalizasyon ve hipokondria gibi özellikleri dolayısıyla, manikdepressif hastalıktan ayrılıyordu Aslında, envolüsyonel melankolinin ayrı bir durum olduğunu gösteren genetik hiçbir delil yoktur: tedaviye cevabı diğer psikotik depresyonlardaki gibidir ve obsesyonel premorbid kişilik — semptomatoloji ne olursa olsun — depresyonların çoğunda ortak bir özelliktir Bugünkü tababette, depresyon şikayetiyle hekime başvuran, ama aslında hayatları boyunca kişilik bozukluklarından mustarip hastalar daha önemlidir Bunlarda çok kere uzun bir emosyonel «yoksunluk» (deprivation) sözkonusudur; çocuklukları, onların emosyonel gereklerini karşılayacak yahut anlayacak yetenekte olmayan birden fazla ailenin yanında geçmiştir Bazan toplumdan uzak ve içine kapanık kimselerdir, ama genellikle çevresindekilerle bir dizi bağımlılık ilişkisi kurarlar ve ya sürekli ve aşırı ilgi, sevgi taleplerinde bulunarak, ya da fevri saldırgan davranışlar göstererek bu ilişkileri bozarlar Cinsel ilişkileri dengesizdir ve genellikle fizik tatmin arzusundan ziyade, bir insanla yetersiz bile olsa, bir çeşit ruhsal ilişki kurma çabalarını yansıtır Ruhsal durumları da tipik olarak dengesizdir, bazan kısa süren neşeli veya öfkeli episodlar görülür, ama temeldeki eğilim yoğun bir mutsuzluk olup hem intihar, hem de tekrar tekrar intihar girişimi vakalarına sık rastlanır

Geçici paranoid fikirler gelişebilir ve yoğun depresyon dönemlerinde geçici anoreksi yahut uykusuzluk görülebilir; ama genellikle semptom düzeni dengesiz ve belirsizdir Karakteristik olarak, hiçbir zaman mutlu olduklarını hatırlamazlar yahut da çoğunlukla iyi ve hoşgörülü bir ebeveynle kısa süren tatmin edici bir ilişki dönemini toz pembe bir dönem gibi hatırlarlar

Depresyonlara bütünüyle kadınlarda, erkeklere kıyasla, iki kat daha fazla rastlanır, ama kadınlardaki yüksek oranın nedeni daha ziyade 25-45 yaş arasındaki kadınlarda yüksek frekans gösteren nispeten hafif nörotik depresyonlardır; 60 yaşından sonra ise, kadınlarla erkekler arasında çok az fark vardır Nörotik depresyonlar daha çok yetişkin gençlerde ve daha ziyade kadınlarda görülür Daha şiddetli psikotik depresyonların insidansı orta yaşa doğru gittikçe artar ve kadınlarla erkeklerdeki insidans farkı azdır Yaşlılarda depresyonlar çoğunlukla psikotik tiptedir ve çok kere fizik hastalıkla birlikte görülür Özellikle Parkinsonizm ve serebral arterioskleroz (bkz) Başlangıcı gibi durumların yanısıra depresyon görülür İlk olarak orta yaştan sonra depressifleşen hastalarda gizli neoplazi insidansının yüksek olduğunu belirten deliller vardır Bu ilişkiler sonunda nasıl açıklanırsa açıklansın, bütün yaşlı depresyon hastalarında titizce fizik muayenenin şart olduğu bellidir Bunlar, orta ve ağır şiddette depresyonların klâsik belirtileri olmakla birlikte, birçok anksiete durumlarının depressif hastalıkları gölgelediğini bilmek de önemlidir Ayrıca birçoğunda somatik şikâyetler de görülebilir (bkz Depressif Ekivalanlar) ve bir nevrasteni (bkz) teşhisine yol açabilir Dikkatli bir anamnez hiç değilse bazı depresyon semptomlarını ortaya çıkarabilir Depresyon ayrıca alkolizm, özellikle dipsomani (bkz)biçiminde de belirebilir

Son yıllarda depresyonun biokimyası artan bir ilgi toplamaya başlamıştır; ve araştırmalar çoğunlukla nispeten daha iyi belirlenebilen psikotik yahut manik-depressif depresyonlar üzerinde yoğunlaşmıştır Çeşitli endokrin bozukluklarının çok kere depresyonla ilgili olduğunu gösteren klinik gözlemler, hormon anomalilerinin araştırılmasına yol açmıştır Bugün en şiddetli depresyonlarda serum kortizol seviyelerinin yükseldiği ve depresyon iyileştiğinde bunların normale döndüğü ispatlanmıştır Oysa bu kortizol oluşumu artışının etyolojik bakımdan önemli olup olmadığı, yahut yalnızca emosyonel uyarıma karşı spesifik olmayan bir tepki mi olduğu hususu henüz belli değildir: ikincisi daha muhtemeldir, çünkü tipik endojen depresyonlar adrenalektomiden sonra da görülebilir ve terapötik steroid Uygulaması depresyondan ziyade öfori durumunu etkiler

Depresyonda serebral amin ****bolizması anomalileriyle ilgili raporların gerçek aşamalara yol açması daha muhtemeldir Şiddetli depresyonun, hipotalamus ve beyin sapında lokal amin konsantrasyonlarındaki tükenmeyle ilgili olduğu ispatlanmıştır ve bunun dolaylı yahut dolaysız olarak ruhsal durum değişimlerine yol açtığına işaret eden birçok bulgu mevcuttur Bir Rauwolfia alkaloidi olan reserpin beyin sapı aminlerinde benzer bir tükenme yaratmaktadır ve depresyonu presipite etme özelliğiyle tanınır Oysa her iki antidepresan ilaç grubu trisiklik grup ve monoamin oksidaz inhibitörleri kokain, amfetaminler ve elektrokonvülsif terapi, bu lokal amin konsantrasyonlarını arttırıcı etki göstermektedirler Son zamanlarda, intihar ederek ölenlerdeki beyin sapı amin konsantrasyonlarının, başka nedenlerle ani ölenlere kıyasla, daha düşük olduğu ileri sürülmüştür Hangi amin grubunun, yani katekolaminlerin (noradrenalin ve dopamin) mi, yoksa indolaminlerin (5-hiroksi-triptamin) mi daha önemli olduğu henüz belli değildir ve depresyona yatkın bir deney hayvanı bulunamaması, ayrıca insandaki beyin sapında deney yapmanın anatomik ve ahlaksal açıdan imkansız olması dolayısıyla, araştırma yapılamamaktadır; ama görünüşe bakılırsa, sonunda ruhsal durumun kimyasal temelini anlamaya yaklaşılmaktadır, endojen depresyonlarda (ayrıca manik hastalıklarda) da anormal yükseklikte intrasellüler sodium seviyeleri görüldüğünü ve bunların iyileşmeyle birlikte normale döndüğünü belirten raporlar da vardır Bu elektrolit anomalileriyle yukarıda anlatılan amin bozuklukları arasında bir ilişki varsa, bunun ne gibi bir ilişki olduğu belli değildir, ama manik depressif hastalığın tedavisinde lityum tuzlarının etkinliği, bu elektrolit bozukluklarının, yalnızca mineral-kortikoid artışının sekonder bir sonucu değil, aynı zamanda etyolojik bakımdan da önemli olduğuna işaret etmektedir

Depresyon, fizikokimyasal terimlerle olduğu kadar psikolojik terimlerle de «anlaşılabilir» yahut «açıklanabilir» Gerçekten de, bu iki yaklaşım birbirini tamamlar En yaygın benimsenen psikolojik açıklama, klasik bir Freudiyen görüş olan, depresyonun daha önce dışa yönelen saldırganlık impuls'larının içe doğru yönelmesi sonucunda oluştuğu görüşüdür Depresyonun klinik belirtilerini tanıyan birisinin, depresyonla düşmanlık duyguları arasındaki yakın ilişki dikkatini çekecektir; ayrıca depresyonla dışa yönelen saldırganlık davranışının, birbirlerinin alternatifi olduğuna dair bazı epidemiyolojik deliller vardır Oysa bugün bazı psikoterapistler, depressif hastalardaki saldırganlık duygularını yalnızca depresyona sekonder bir reaksiyon olarak görmekte ve ruhsal değişimi presipite edici başlıca faktörün hastanın kendine duyduğu saygıyı kaybetmesi olduğunu kabul etmektedirler

Etkin antidepresan ilaçların bulunmasıyla, özellikle genel tababette depresyon tedavisi bir değişime uğramıştır Bunların en önemlisi trisiklik antidepresanlar (bkz j grubudur; bu gruptaki en yaygın kullanılan bileşikler amitriptilin ve imipramindir Bütün bu ilaçların karakteristiği, düzenli olarak yeterli dozajda en az iki hafta süreyle uygulanmadan önce antidepresan etkilerini göstermemeleridir Sonuç olarak, hastanın ilaca cevap verip vermediğine karar verebilmek için en az üç, tercihen dört haftalık tedavi gerekmektedir Bu ilaçlar ayrıca dozaja bağımlı oiarak atropin etkisine benzer belirgin etkiler göstermektedirler (ağız kurumasına, konstipasyona, terlemede artışa, vs Yol açarlar) Bu yan etkileri asgariye düşürmek için düşük dozda (günde üç kere 25 mg) amitriptilin veya imipramin tedavisine başlamak, bir hafta sonra bu dozu arttırmak ve hazan depresyon cevap vermediği ve yan etki sorunlarıyla k arşılaşılmadığı takdirde günde 200 mg'a çıkarmak âdettir Hekim bu ilaçları verirken, hastaya uzun bir tedavi süresinden önce kendisini daha iyi hissetmeyeceğini ve şikâyet edeceği yan etkilerin zamanla azalacağını belirtmelidir

Bu trisiklik ilaçlar nörotik depresyonlardan çok psikotik depresyonlarda etkindir; ama bu ilaçlar nörotik depresyonlarda bile yararlı olmaktadır Aslında her iki tip depresyonda da, ilk başvurulacak tedavi budur Antidepresan grubundaki bileşikler arasında çok az fark vardır; ancak, özellikle ajite depresyonlarda amitriptilin, imipramin'den biraz daha fazla etkin olabilir Depresyonun yanısıra sık sık anksiete görüldüğü için, depresyona cevap alınıncaya kadar günde üçer kere 10 mg klordiazepoksid, veya 5 mg diazepam tavsiye edilmelidir, fakat şiddetli ajitasyon mevcutsa, bir fenotiazin (örneğin, günde 3 kere 100 mg tioridazin) tercih edilir Depresyona cevap alındığı takdirde, trisiklik ilaç tedavisi, muhtemelen azaltılan dozlarda iki üç ay süreyle, sürdürüldükten sonra kesilmelidir Çok kere, nüksetmeleri önlemek için, uygulama yıllarca sürdürülür, ama bunun başarılı olduğu vakalara, ender rastlanmaktadır Diğer antidepresan grubu olan MAO inhibitörlerinin durumu daha da belirsizdir Kontrollü birçok denemelerde bunların az yarar sağladığı ortaya çıkmıştır Başka araştırmacılar ise MAO inhibitörlerinin, trisiklik grup kadar etkin olduğunu ileri sürmüşlerdir Bu bileşiklerin çok muhtemelen nörotik depresyonlarda, özellikle belirgin fobik anksiete vakalarında etkinlik gösterecekleri konusunda şimdiye kadar fikir birliğine varılmıştır Trisiklik antidepresanlar gibi, bunların da antidepresan etkileri 10-14 günlük bir gecikmeyle belirir Oysa,başka her bakımdan, öbür gruptan farklıdırlar Yan etkileri ise, imipramin ve amitriptilin gibi önemsiz ve sık görülen çeşitten olmayıp ender görülür ve potansiyel olarak ciddidir Hastanın aldığı aminlerin normal ayrışımını bloke ederek, peynir ve maya ekstreleri gibi, amin ihtiva eden besinlerin şiddetli baş ağrıları ve tehlikeli hipertansiyon krizleri yaratacakları bir duruma yol açarlar; dolayısıyla bu ilaçlarla tedavi sırasında bu tür yiyeceklerden mutlaka kaçınılmalıdır MAO inhibitörleri aynı gekilde amin grupları ihtiva eden ilaçların ayrışımına da müdahale eder; yani, adrenalin ve isoprenalin amin grubundan olduğu için, astımlı hastalara MAO inhibitörleri uygulanmazMorfin türevleri ve petidine karşı beklenmeyen ve bazan tehlikeli olan reaksiyonlara da yol açabilirler

Kısmen bu yan etkiler nedeniyle ve kısmen etkinlikleri kısıtlı olduğundan, MAO inhibitörleri trisiklik gruba kıyasla daha az kullanılmaktadır; ama trisiklik bir ilaca cevap veremeyen nörotik depresyonların tedavisinde mutlaka denenmelidirler Bu grubun en yaygın kullanılan bileşikleri izokarboksazid, fenelzin ve tranilsipromindir

Amfetaminler ve türevleri, birçok psikiyatrist tarafından olumsuz sayılmakla birlikte, nispeten hafif nörotik depresyonların tedavisinde yaygın olarak kullanılmaktadırAmfetamin savunucuları, genel tababette rastlanan depresyon vakalarının psikiyatristlere ulaşan depresyon vakalarından çok farklı olduğunu ileri sürmektedirler; bu iddia şüphesiz doğrudur, ama genel pratisyenler koleji tarafından yürütülen kontrollü denemelerde de amfetamin müstahzarlarının plasebodan daha etkin olmadığı bulunmuştur Amfetaminlerin iptilâ yaratma tehlikeleri ve yaygın kullanımları dolayısıyla belki de yaşlı depressifler dışındaki hastalara uygulanmamaları gerekir; yaşlılarda, dikkatli kullanım şartıyla, yararlı oldukları görülmüştür

Etkin antidepresan ilaçların bulunmasıyla elektrokonvülsif terapi endikasyonları epeyce azalmıştır; ama bu terapi, yeterli bir trisiklik terapiye cevap vermeyen yahut daha önce kullanılan ilaçların etkisiz kaldığı psikotik depresyon hastalarının tedavisinde hâlâ önemli bir rol oynamaktadır Elektrokonvülsif terapi, stupora yaklaşan şiddetli retardasyon veya yaygın delüzyon vakalarının tedavisinde de hâla en etkin tedavidir Bazan «intractable» depresyondan mustarip hastalara değişik bir lökotomi yöntemi uygulanmaktadır Ama buna son çare olarak başvurulmalıdır, çünkü sonuçlar hem reversibl'dir, hem de önceden belirlenemez; ama bu terapinin dramatik bir etkinlik göstereceğine kuşku yoktur

Hastalık ne semptomatoloji gösterirse göstersin, hastalığın ortaya çıktığı sosyal ve psikolojik durumu mümkün olduğu kadar iyi anlamak gerekir; çünkü yerinde bir müdahaleyle durum çok kere az da olsa önemli bakımlardan değiştirilebilir Hastanın yakınları yahut işverenine durumu anlamaları ve davranışlarını buna göre değiştirmeleri için yardımcı olunabilir; sosyal kurumlar da olumsuz ev koşullan, yalnızlık, borç gibi durumlarda kolaylıklar sağlayabilirler ve hastaya önemli bir adım atması için yardım edilebilir; örneğin, daha önce cesaret gösteremediği halde alkolik kocasından ayrılması sağlanabilir, iyi ve güvenli bir destek, hiçbir vakada, depresyon tedavisinde olduğu kadar önemli değildir; çünkü hasta çok kere kendine güvenini yitirmiştir ve artık tedavi çaresi kalmadığından endişelenmektedir Hastanın kendisine verilen tabletleri kullanıp kullanmaması doktorun davranışına göre değişir Çok kere müdahale edilemeyeceğine inanılan yahut hiçbir psikoterapi biçiminin yararlı olmayacağı şiddetli endojen depresyonlarda bile, hastayı sürekli olarak iyileşeceğine ikna etmek yararlı olur Hasta o anda buna inanmayabilir, ama iyileşebileceğini işitmek onu rahatlatır Nörotik depresyonlar muhtemelen tedaviye daha yatkındır ve yorumsal psikoterapi gerektirir; bu yoldan bazan dramatik bir iyileşme kaydedilebilir Ama sırf ekonomik nedenlerle bile olsa, önce yalnızca ilaç tedavisi ve genel destekleyici tedbirlerle başlamak ve ancak bu basit tedaviler işe yaramadığı takdirde daha zaman alıcı terapilere başvurmak doğru olur Şiddetli kişilik bozukluklarından ileri gelen kronik depresyon hastalarında ne ilaçlar, ne de yorumsal psikoterapi fazla bir yarar sağlamaz, ama sabırla sürdürülen bir destek yavaş bile olsa kesin değişimler sağlar ve hasta gittikçe dünyada evrensel bir düşmanlığın hüküm sürmediğini ve hiç değilse hekim hasta ilişkisinin güvenilir ve sürekli olduğunu öğrenmeye başlar Bkz Duygu (affekt) bozuklukları




Depresyon ve manide elektrolit dağılımı

Son zamanlarda radyoaktif sodyumla yapılan çalışmalar, intrasellüler sodyumun depresyon (bkz) sırasında arttığına ve klinik iyileşme üzerine normale döndüğüne işaret etmektedir Bu etkilerin primer mi olduğu, yoksa depresyon sırasında adrenokortikal aktivitedeki değişimlerden mi ileri geldiği henüz tartışılmaktadır Manide bu seviyeler yükselir İntrasellüler sodyum düşük olduğu zaman nöron aktivitesi de deprese olur ve nöronlara aminoasit iletimi etkilenir; böylece beyindeki amin seviyeleri düşebilir


Depresyonda adrenokortikal fonksiyon


Bazı depresyon hastalarında, özellikle şiddetli endojen depresyon (bkz) Hastalarında, kortizol salgısı hafifçe artar Plazma kortizol seviyesi ve üriner kortikosteroid salgısı da artar Nekahat döneminde adrenokortikal faaliyet, ya kendiliğinden, ya da tedavi sonucunda, normale döner Adrenokortikal faaliyet artışı muhtemelen, ruhsal durum değişiminin nedenine değil, bu değişime sekonderdir Cushing sendromu özelliklerine yol açacak derecede büyük bir artış değildir, ama hafif biokimyasal değişimler yaratabilirSon zamanlarda yapılan çalışmalar deksa****zona ve insulinin harekete geçirdiği hipoglisemiye karşı pituiter- adrenal cevabın, bazı depressiflerde çok azaldığını göstermiştir, iyileşmeden sonra bu değişimler de kaybolmakta, ama bunlara Cushing sendromunda da rastlanmaktadır


Dereistik Düşünce


Dış gerçeklikler yerine kişisel gereksinme ve fantazilere yöneltilen düşünce anlamında kullanıldığında, dereistik terimi otistik (bkz) Teriminin bir alternatifidir Bleuler (bkz) (1921) ilk olarak bu terimi kullanmış ve şizofrenikierle normal kişilerde bu tür düşünceyi tanımlamıştır Daha sonraları, N Cameron (1938) şizofrenik düşünce bozukluğundaki üç tip organizasyon bozukluğu arasında, gerçeklikle ve fantaziyle ilgili fikirlerin birbirlerine etkileri veya karışımım tanımlamıştır

Bkz Kavramsal düşünce, şizofreni, düşünce, düşünme


Dermatitis Artefacta


Kişinin kendi cildinde, çok kere başkalarının anlıyamadığı yollarla, yara veya sivilce yaratması Dermatitis artefacta olumsuz bir durumdan kaçmak isteyen kişilerde görülür yahut adolesant genç kızlardaki kendine-zarar eğilimine benzer mazohistik bir fenomen olarak belirir Ciltteki kimyasal yahut fizik zararın sonuçları; doku lezyonları, cerahatli enfeksiyon veya hattâ lokal gangren olabilir