Atatürk'ün Anne Ve Babasının Trajik Öyküsü

Mustafa Kemal’in hayatını doğduğu günden itibaren biliyoruz
Peki, Atatürk doğmadan önce, babası ve annesi nasıl bir hayat yaşadı? Nasıl evlendiler? Kaç çocukları oldu ve neden öldüler? Ağabeyi Ahmed’in cesedinin başına gelenler neden yıllarca unutulamadı? Dedesi Kızıl Hafız Ahmed hangi olay nedeniyle Makedonya dağlarına kaçmak zorunda kaldı? İşte Mustafa Kemal Atatürk’ün yoksul ailesinin pek bilinmeyen dönemi…
Zübeyde Hanım, oğlu Ahmed’in mezarının açılıp, cesedinin aç çakal sürüsü tarafından parçalanıp yenildiğini görünce olduğu yere yığılıp kaldı…
Ahmed dedesinin adını taşıyordu…
Tarih 6 Mayıs 1876
Yer Selanik
Bir Bulgar kızı, seviştiği tahsildar Emin Efendi ile evlenebilmek için Müslümanlığı kabul etti Bulgarlar bu durumu kabul edemedi Tesettüre girmiş kızı, jandarmaların elinden zorla alıp, kendilerine karşı koymaya çalışan 10 kadar Türk’ü de döverek, Amerika Konsolosluğu’na ***ürdüler

Olayı duyan Selanikli Müslümanlar, “kızın dini ve ırkı ne olursa olsun, mademki çarşaf giymiştir, bu kıyafette bir kadının çarşafını yırtılarak ***ürülmesi dine, millete, devlete hakarettir Biz bunu hazmedemeyiz” diyerek Saatli Cami’de toplandılar
Kızın ABD Konsolosluğu’nda olduğunu öğrenince yabancı görevlilere saldırdılar Alman konsolosu M Abot ile Fransız Konsolosu M Mulin’in öldürülmesi olayı bir anda uluslararası siyasal krize dönüştürdü
Başkent İstanbul, Avrupa’nın büyük devletleri savaş gemilerinin Selanik limanına gelip gözdağı vermesiyle, olayda adı geçen 53 Müslüman’ı ağır hapse, 6 kişiyi de idama mahkûm etti
Olayda elebaşı olduğu iddia edilenlerden biri de kızıl sakallarından dolayı “Kızıl Hafız” diye bilinen Hafız Ahmed’di Kızıl Hafız Ahmed, yedi yıl boyunca saklanacağı ve orada öleceği Makedonya dağlarına kaçmıştı
Selanik Evkaf (Vakıflar) Dairesi’nde memur olan Ali Rıza Efendi, babası Kızıl Hafız Ahmed’i arayan jandarmalar tarafından birkaç kez karakola ***ürüldü
Zübeyde Hanım kayınpederinin dağa kaçması ve kocasının sürekli gözaltına alınmasını hep korkuyla izledi Daha çok gençti; yirmisinde yoktu…
Sarışın bir kız
Ali Rıza Efendi ile Zübeyde Hanım’ın ne zaman evlendikleri tam olarak bilinmiyor Tahmini olarak 1870’lerin başı deniliyor
Rivayet odur ki:
Ali Rıza Efendi bir gün rüyasında ak sakallı, nur yüzlü bir pir ve yanında sarışın bir kız gördü Pir, kızı göstererek, “Bu senin kısmetindir” diye müjde verip ortadan kayboldu
Ali Rıza Efendi rüyasının etkisiyle ablası Nimeti’nin kızı Hatice’ye gidip, “Bana evlenmek için sarışın bir kız bulun” dedi
O devirde bütün Müslüman çevrelerinde adet olduğu gibi görücüler sokağa düştü
Sonunda Sarıgüllü Hacı Sofulardan Feyzullah Ağa’nın kızı; kumrala çalan sarışın, beyaz tenli, orta boylu, mavi gözlü, dalgalı kıvırcık saçlı Zübeyde bulundu
Annesi Ayşe Hanım kızının evlenmesine karşıydı ama ikna edildi Zübeyde Hanım, Ali Rıza Efendi’nin ailesinin Yenikapı Mahallesi’ndeki evine gelin gitti
Ali Rıza Efendi, “Gülzar-ı Cennetim Zübeydem” diye hitap ettiği karısını çok sevdi Zübeyde Hanım Yenikapı’daki evde üç çocuk dünya getirdi:
Ahmed, Ömer ve Fatma
Fatma daha yaşını dolduramadan öldü
Asker baba
Babası Hafız Ahmed’in Makedonya dağlarına gitmesinin birkaç ay sonra, Ali Rıza Efendi, Osmanlı-Rusya savaşı nedeniyle Selanik’te kurulan Asakir-i Mülkiye’ye, yani yardımcı askerler birliğine katıldı
35 yaşındaydı; okuryazar olduğu için geçici olarak üsteğmen rütbesi verildi Askerliği yaklaşık iki yıl sürdü; Ayastefanos Anlaşması’ndan sonra askerliğe veda etti
Askerlikten sonra Ali Rıza Efendi, Osmanlı-Yunanistan sınırındaki Olimpos Dağı’nın ormanlarla kaplı eteklerinde bulunan gümrük kontrol noktasına gümrük muhafaza memuru olarak tayin edildi
Ege denizi kıyısında Paşaköprüsü denilen bu ıssız yer, Selanik’e 120 km uzaklıktaydı ama karayolu yoktu Yaşamak için uygun bir yer değildi; ne kasaba ne köydü; sadece görevlilerin ailelerinin kaldığı derme çatma birkaç ev ve gümrük kontrol binasından ibaretti Üstelik Olimpos Dağı Rum eşkıyalarla doluydu ve etrafı haraca kesmişlerdi
Zübeyde Hanım iki çocuğuyla bu ıssız ve kasvetli yere gelmekten hiç hoşnut olmadı İkinci çocuğu Ömer’i ilaçsızlık ve bakımsızlıktan burada kaybetti Fatma’dan sonra Ömer’i de kaybeden Zübeyde Hanım’ı bir korku saldı; “Ya Ahmed’ime de bir şey olursa?”
Hep Selanik’e dönmek istedi
Ali Rıza Efendi’nin görev yaptığı gümrüğün bütün işleri kereste ihracatı üzerineydi Ali Rıza Efendi, görevi sırasında kereste tüccarıyla tanışıp arkadaş oldu Bu arkadaşlık ona yeni bir iş kapısı açtı; memurluktan ayrılıp, kereste tüccarları Cafer Efendi ile ortaklık kurup ticarete atıldı 3 lira maaş aldığı devlet memurluğundan sonra bu ticaret Ali Rıza Efendi’ye para kazandırmaya başladı Yoksulluk günleri geri de kalmıştı işte; bu nedenle Selanik’e dönmek isteyen eşinden hep sabır istedi
Zübeyde Hanım dindar bir kadındı Beş vakit namaz kılıyordu Yaşam gücünü hep dualardan alıyordu Ancak korktuğu oldu; son çocuğu Ahmed de öldü Küçük çocuk sahil kenarındaki kumlukta açılan bir mezara defnedildi
O gece çıkan fırtına denizde dev dalgalara neden oldu Kıyıları döven dalgalar Ahmed’in minik cesedini yerinden çıkardı
Dağlardan inen aç çakallar kefen içindeki ufacık bedeni paramparça etti
Sabah haberi öğrenip olay yerine koşan Zübeyde Hanım bu acılı manzarayı görünce şoke olup oracıkta bayıldı
Paşaköprüsü’nde yaşayan bir avuç insan Zübeyde Hanım’ı teselli etmek için ellerinden geleni yaptılar Ancak…
Ahmed’in ölümü sonrası yaşananlar Zübeyde Hanım’ın ruhsal dünyasında derin yaralar açtı Günler geçti; Zübeyde Hanım’ın gözünün önünden o korkunç manzara gitmedi bir türlü Geceleri kabus gördü sürekli
Üstelik hamileydi…
Ahmed’in ölümünden sonra Ali Rıza Efendi yine işinin başına döndü
Eve pek az uğruyor; günlerini işi nedeniyle ormanda geçiriyordu Bir an önce para biriktirip bu kasvetli yerden kendini ve karısını kurtarmak istiyordu Bu nedenle haraç isteyen Rum eşkıyaların tehditlerine bile aldırmıyordu
Kendi başına bir şey geleceğinden korkmuyordu ama eşi için kaygılanmaya başladı
Eşini güvenlikli bir yerde rahat doğum yapması için Selanik’e ***ürdü
Artık ellerine iyi para geçiyordu; Ali Rıza Efendi, Ahmed Subaşı Mahallesi’nde üç katlı, pembe boyalı bir ev kiraladı Üftade isimli siyahi bir kadını da yardımcı tuttu Ve tekrar işinin başına döndü
Kardeşinin adı
Zübeyde Hanım daha otuzuna gelmemişti Ruhsal dünyası evlat acısı yaşayan tüm anneler gibi altüst olmuştu Yetmezmiş gibi, birkaç hafta sonra kocası Ali Rıza Efendi’yi Rum eşkıyalar kaçırdı
Ali Rıza Efendi yüksek bir fidye karşılığı özgürlüğüne kavuşabildi Kereste ticaretini bıraktı Zaten Osmanlı jandarması da, “Rum eşkıyalar barınmasın” diye ormanı yakmıştı!
Tüm bu olaylar doğum tarihi yaklaşan Zübeyde Hanım’ın sinirlerini allak bullak etti
İyi annelik yapamayacağından, yeni doğacak bebeğinin de öleceğinden korkuyordu Elinden tespih, dudaklarından dua eksik olmadı o gergin günlerde Bütün duaları doğacak bebeğinin sağlığı içindi
Bebeğinin kendisi gibi sarışın ve mavi gözlü olmasını istiyordu Soranlara kız çocuğu istediğini söylüyordu ama içten içe erkek evlat arzuluyordu
Ve isteği oldu; tıpkı kendisi gibi sarışın, mavi gözlü bir oğlu oldu…
Ancak korkuları ve kapıldığı vehimler sonucu oğlunu emziremedi; sütü kesilmişti
Yeni doğan bebeğin yüz hatları tıpkı babasıydı Ali Rıza Efendi oğlunun kulağına eğilip adını fısıldadı: Mustafa
Mustafa; Ali Rıza Efendi’nin daha minik bir bebek iken kaza sonucu beşikten düşüp ölen kardeşinin adıydı
Evet, “ölüler evine” benzeyen bu ailenin yaşamında ruhsal travmalar hiç eksik olmadı Mustafa Kemal’in çocukluğu da mutsuzluk içinde; ruhsal yaralanmalarla geçti
Ama o, görkemli benliğiyle mutsuzlukların üstesinden tek başına gelmeyi başardı
Çağdaş Türkiye’nin kurtuluşu/kuruluşu bu zaferin sonucudur işte
Ve bu ancak karizmatik liderliğe özgü güçlü bir kişilik yapısıyla mümkündür
Atatürk’ün doğumuna ilişkin belirsizlikler
Hangi tarihte doğdu?
Doğum tarihi, gün, ay ve yıl olarak tam bilinmemektedir Osmanlı bürokratik yapısında bebeklerin doğum tarihleri sistematik olarak resmi kayıtlara geçirilmiyordu Bu nedenle Mustafa Kemal’in doğumuyla ilgili olarak hiçbir resmi belge yoktu
Müslüman aileler doğumları Kuran-ı Kerim ya da bir başka değerli kitapların arkasına not ediyorlardı Atatürk’ün de doğumu evdeki iki Kuran-ı Kerim’den birinin arkasına yazılmış ancak bu kutsal kitap başkasına verildiği için kaybolmuştu
Zübeyde Hanım, yaşamının son yıllarında verdiği bir röportajda oğlunu Selanik’te “dondurucu kırklar” olarak anılan ve kışın en soğuk kırk gününü ifade eden dönemde doğurduğunu söyledi
Atatürk çıkardığı ilk resmi kimlik kartında doğum tarihi olarak Rumi takvime göre, 1296 yazılıydı Bu 13 Mart 1880 ile 12 Mart 1881 arasına karşılık geliyordu
Atatürk muhtemelen 1880 ya da 1881 kışında doğdu
Doğum günü olarak “19 Mayıs 1881″ tarihinin belirlenmesi nereden çıktı?
Bir gün Cumhurbaşkanlığı Özel Kalem Müdürü Hasan Rıza Soyak Atatürk’e bir evrak getirdi Belge, İngiltere’nin Ankara Büyükelçiliği’nden geliyordu Bir ansiklopedide yer alacak biyografisi için Cumhurbaşkanı Atatürk’ün tam doğum tarihinin bildirilmesi rica ediliyordu
Atatürk düşündü fakat doğum gününü tam olarak bilmiyordu Aklında mayıs ayı kalmıştı
Özel Kalem Müdürü Soyak’a döndü, “Bu bir 19 Mayıs günü neden olmasın” dedi Yani ulusal kurtuluş savaşının miladı olan tarih
İlginçtir, Atatürk’ün doğum tarihinin yazıldığı resmi evrak İngiliz büyükelçiliğine 10 Kasım 1936 tarihinde gönderildi Yani Atatürk’ün ölümünden tam iki yıl önce: “Reisi Cumhur Atatürk 19 Mayıs 1881 tarihinde doğmuştur”
Bu tarihten önce Atatürk’ün doğum tarihi konusunda bir kesinlik yoktu Örneğin, Çankaya Köşkü yaverlik dairesi Atatürk’ün doğum tarihi hakkında sorulan bir soruyu 1880 olarak yanıtlamıştı Halkevlerinin çalışmalarında da bu tarih kabul görmüştü
Bazı kaynaklara göre ise doğum tarihi 13 Mart 1881 idi Bu karışıklığı Atatürk ölümünden iki yıl önce kendisi düzeltti
Pembe Ev’de mi doğdu?
Burada da çelişkili bilgiler var Genel kabul gören görüşe göre bu evde doğdu Ancak kız kardeşi Makbule’ye göre, ağabeyi Pembe Ev’de değil; babası Ali Rıza Efendi’nin ailesinin oturduğu Yenikapı’daki evde doğdu
Bu biraz daha akla yakın geliyor Zübeyde Hanım rahat doğum yapması ve bebeğin bakımı için geçici olarak Ali Rıza Efendi’nin ailesinin yanına taşınmış olabilir
Ancak Atatürk annesinden dinlediklerine dayanarak kendisinin Pembe Ev’de doğduğu kanısına varmıştı
Pembe Ev’in sahibi kim?
Pembe Ev’i kimin aldığı da muammaydı Ali Rıza Efendi’nin aldığı şeklinde bilgiler olsa da bu pek doğru değildir
Pembe Ev 1870 yılında Rodoslu bir müderris tarafından yaptırıldı Sonra mülkiyeti iki kez el değiştirdikten sonra Ali Rıza Efendi’ye kiralandı
Ali Rıza Efendi vefat edince Zübeyde Hanım geçim sıkıntısına düştü Üç çocuğu; Mustafa, Makbule ve Naciye’yi alıp üvey dayısı Hüseyin Ağa’nın çalıştığı Katipzadeler’in çiftliğine taşındı Burada beş ay kaldılar
Zübeyde Hanım, Selanik Gümrükler Başmüdürü Ragıp Efendi’yle ikinci evliliğini yapınca tekrar Pembe Ev’e taşındılar Herhalde Zübeyde Hanım bu evi çok sevmişti
Selanik Belediyesi 1933 yılında aldığı kararla evi Atatürk’e hediye etti
1953 yılında Cumhurbaşkanı Celal Bayar’ın emriyle Pembe Ev müze haline getirildi
Sonuçta:
Osmanlı döneminde doğmuş her halk çocuğu gibi Atatürk’ün biyografisinde de belirsizlikler vardır Bu bilinemezlikler, yaşamı boyunca bütün gücünü ve emeğini Türkiye için harcayan Atatürk’ü tanımamız için belirleyici/ tayin edici faktörler midir? Hayır
Not:
Yeri geldi, bu notu eklemeliyim:
Bugünlerde bazı siyasetçiler Cumhuriyet ideolojisini eleştirmek için sürekli küfür gibi “seçkinci/elitist zümre” lafını kullanıyorlar İsim vermeseler de sözleri hep Atatürk’ü hedef alıyor
Hürriyet Gazetesinden alınmadır