Ali İmran Suresi Meali

Medine'de indirilmiş olup 200 âyettir 33 âyetinde geçen Âl-i İmran, sûreye adını vermiştir İmrân, Hz Meryem (as)'ın babasının adı olup peygamberlik ve hikmet ocaklarından olan bir ailenin esasıdır Bu sûrenin hâkim konusu bu ailenin temsil ettiği nübüvvet, Hz Îsâ (as) ve Hıristiyanlıktır Tevrat, İncîl ve Kur'ân'ın aynı ilâhî kaynaktan geldiği, bu kitapların müteşabih âyet'ler de ihtiva ettiği, fakat bunların din esaslarına zarar vermeyecek tarzda tefsir edilmesi gerektiği vurgulanır Özellikle Hıristiyanlığın, bazı müteşabih, mecazî, kelimelerin yanlış tefsirine dayandığına ima edilir Nübüvvetin esasının tevhid olduğu, bu esas üzere dinlerin şirk unsurlarından temizlenmesi gerektiği bildirilir Ehl-i kitap diyaloğa ve hakka dâvet edilir Daha sonra cihattan ve Uhud gazvesinden bahsedilerek bu vesile ile müminlere ebedî prensipler gösterilir Hakkı tebliğin, onun muvaffak ve muzaffer olmasının vesileleri hatırlatılarak sûre sona erer
Bismillâhirrahmânirrahîm
1 - Elif, Lâm, Mîm
2 - Allah o İlâhtır ki Kendinden başka tanrı yoktur Hay O'dur, kayyûm O'dur [2,255]
el-Hay: "Her zaman var olan, diri olan ezelî ve ebedî hayat sahibi" el-Kayyûm: "Kendi zâtı ile var olup, zevali olmaksızın kaim olan ve bütün kâinatı varlıkta tutup yöneten"
3 - Sana kitabı, gerçeğin ta kendisi ve daha önce indirilen kitapları tasdik edici olarak indiren O'dur Bundan önce de, insanlara doğru yolu göstermek için Tevrat ve İncîl'i indirmişti [2,41]
Âyetteki bi'l-hakk: Gerçeğin ta kendisi, gerçek ile, yani akıl, adalet, doğruluk gereklerine uygun, gerçeğe mutabık olarak, gerçek bir gaye ile gönderdi demektir Maksat şunu belirtmektir Kur'ân, hakikatin, aklın ve adaletin icaplarını, insanlığın ihtiyaçlarını karşılamak üzere gönderilmiştir
4 - Doğruyu eğriden, hakkı batıldan ayırd eden Furkanı da indirdi Allah'ın âyetlerini inkâr edenlere pek çetin bir azap vardır Öyle ya, Allah daima azîzdir (mutlak galiptir, mazlumların) intikamını alır [2,53; 5,95; 14,47; 39,37; 32,22; 43;41; 44,16] {KM, Tesniye 32,35; Mezmurlar 94,1; Yeremya 51,56}
Furkan: Hakkı batıldan, hayrı şerden, doğruyu eğriden ayıran anlamında olarak Kur'ân-ı Kerim'in isimlerinden biridir
5 - Ne yerde, ne de gökte hiçbir şey Allah'a gizli kalmaz
6 - O'dur ki annelerinizin rahimlerinde size dilediği şekli verir O'ndan başka tanrı yoktur azîzdir, hakîmdir (mutlak galip, tam hüküm ve hikmet sahibidir) [18,37; 22,9; 40,64; 95,4] {KM, Mezmurlar 33,15; Yeremya 1,5}
7 - Bu muazzam kitabı sana indiren O'dur Onun âyetlerinin bir kısmı muhkem olup bunlar Kitabın esasıdır Âyetlerin bir kısmı ise müteşabihtir Kalplerinde eğrilik olanlar sırf fitne çıkarmak, insanları saptırmak ve kendi arzularına göre yorumlamak için müteşabih kısmına tutunup onlarla uğraşır dururlar Halbuki onların hakikatini, gerçek yorumunu Allah'tan başkası bilemez İlimde ileri gidenler: "Biz ona olduğu gibi inandık Hepsi de Rabbimizin katından gelmiştir" derler Bunları ancak tam akıl sahipleri düşünüp anlar ve şöyle yalvarırlar: [13,39; 43,4; 85,22]
Muhkem: Anlamı açık, kesin, ifade ettiği mâna tek olup, açıklanması için başka delile ihtiyaç olmayan demektir Müteşabih: Birden fazla mâna ihtimali olduğundan, anlaşılması için başka delile ihtiyaç hissettiren, mânası hakkında kesin bir hüküm verilemeyen âyettir
Müteşabih, şibh (benzerlik) kökünden gelip mânalar birbirine benzeyip içiçe girdiğinden şüpheye yani değişik ihtimallere yol açmayı ifade eder İnsanın aklının, duyularının sınırlı olduğunu düşünürsek, bu konumda olan insana hitap eden ilâhî kelamın müteşabihler ihtiva etmesinin kaçınılmaz olduğu açıkça ortaya çıkar Müteşabih lafızlarla Yüce Allah, insanlara tamamını kavrayamayacakları meseleleri, teşbihlerle, muayyen bir nisbette, farklı seviyelere göre daha farklı şekilde anlaşılacak tarzda bildirir Müteşabihlerdeki bu izafî durum, dinin değişmez gerçeklerine zarar vermez Zira Allah sabit gerçekler olarak, biz yükümlü insanlardan istediği akaid, ibadet, ahlâk ve ahkâma dair esasları muhkem âyetlerde bildirmiştir Müteşabihlerle ise bazı "nisbi hakîkatleri" bildirmek istemiştir
Beşeriyetin konumu icabı, dünyada insan hayatında, nisbî hakikatler mutlak hakikatlerden daha fazladır Bir kristal âvizeyi gözönüne alalım Onun elektrik voltajı, ampullerinin gücü değişmediği halde, etrafında oturanlar, yerlerini hafifçe değiştirince, farklı renkler ve ışınlar alırlar Bu, âvizenin taşlarının farklı açılar verecek şekilde tıraşlanmasından ileri gelir İşte Allah Teâlâ, mahdut lafızlarla, tükenmek bilmeyen mânaları, farklı seviyelerde, kıyamete kadar gelecek bütün insanlığa anlatmak, onları kitabı üzerinde düşündürmek için birçok müteşabih âyet göndermiştir Bu kaçınılmaz durum, bir zaruretten ileri gelmiştir Fakat unutmamak gerekir ki teşabüh ve teşbih ile olan benzetmelerde, benzetilen ile kendisine benzetilen arasında bütün yönlerden bir benzerlik aranmaz Çeşitli yönlerden sadece biri ile olan bir benzerlik dahi, benzetmenin geçerli sayılması için yeterli sayılır Demek ki müteşabihler hakikî müteşabih ve izâfî müteşabih kısımlarına ayrılır Bütün çeşitlerinde, müteşabihler birçok mânalar ifade ederler Onun içindir ki tefsirlerde çok mânalar verilmiştir Fakat kesin mânası, Allah'ın ilmine havale edilir
8 - "Ey bizim kerîm Rabbimiz, bizi doğru yola ilettikten sonra kalplerimizi saptırma ve katından bize bir rahmet bağışla Şüphesiz bağışı bol olan vehhab Sensin Sen!"
9 - "Sen, geleceğinde hiç şüphe olmayan bir günde bütün insanları bir araya toplayacaksın Allah sözünden asla dönmez"
10 - Dini inkâr edenlerin ne malları ne de evlatları, müstahak olmaları sebebiyle Allah'ın vereceği cezayı önlemede, kendilerine asla fayda veremezler İşte onlar cehennemin yakıtıdırlar [2,24]
11 - Tıpkı Firavun taraftarlarının ve onlardan daha öncekilerin gidişi gibi Onlar, âyetlerimizi yalanladılar, Allah da kendilerini cürümleri sebebiyle kıskıvrak yakaladı Allah'ın cezası pek şiddetlidir
12 - İnkâr edenlere de ki: "Siz mağlup olacak, haşredilip toplanacak ve cehenneme sürüleceksiniz!" Orası ne fena bir yataktır!
13 - Birbiriyle karşılaşan iki toplulukta size büyük bir ibret vardı: Bunlardan biri Allah yolunda vuruşuyordu Diğeri ise kâfir idi O kâfirler Müslümanları, bizzat gözleriyle kendilerinin iki misli görüyorlardı Allah, dilediği kimseleri nusratıyla destekler Elbette bunda görecek gözleri olanlar için alınacak ibret vardır [8,43]
Burada iki ihtimal vardır: 1 Kâfirler, Müminleri kendilerinin iki misli görüyorlardı 2 Mü'minler kâfirleri, kendilerinin iki misli görüyorlardı Allah böyle yapmakla kâfirlerin müminlerle savaşmalarını önlemek istiyordu Meali, daha kuvvetli olan birinci tefsire göre verdik
14 - Kadınlar, oğullar, yığın yığın biriktirilmiş altın ve gümüş, güzel cins atlar, davarlar ve ekinler gibi nefsin hoşuna giden şeyler insanlara cazip gelmektedir Bunlar dünya hayatının geçici bir metaından ibarettir Asıl varılacak güzel yer ise, Allah'ın katındadır [13,29; 38,25 4049]
Bu âyette zikredilen sınıflar meşrû nimetlerdir Fakat gayr-i meşrû tarafa da sebep olma ihtimali vardır Meşrû durumda bunları süsleyip cazip gösteren Allah Teâlâdır Gayri meşrû olarak süsleyen ise, şeytan ve beşerin cehaletidir Fena sayıp kınama bu itibarladır Bu iştah çekici şeyler, dünya hayatını devam ettirmek ve geçip Allah'a gitmek için birer araç olarak verilmişken bunları amaç haline getirmek, Allah katındaki güzel mevkii kaybetmek, büyük ahmaklıktır Zira böyle yapanlar hayatlarının önemli bir kısmını o zevkleri elde etme hırsı ile yanıp tutuşarak geçirirler Sonra da onlardan ayrılıp mahrum kalmanın acısını çekerler
15 - De ki: "Size, ihtirasla istediğiniz o şeylerden çok daha iyisini bildireyim mi? İşte Allah'a karşı gelmekten sakınan müttakiler için Rab'leri nezdinde içinden ırmaklar akan cennetler olup, kendileri orada ebedî kalacaklardır Hem orada onlara tertemiz eşler ve hepsinin de üstünde Allah'ın rızası vardır Allah bütün kullarını hakkıyla görmektedir [9,72]
16 - O müttakiler: "Ey bizim kerim Rabbimiz, biz iman ettik, günahlarımızı bağışla ve bizi cehennem azabından koru!" diye yalvarırlar
17 - Onlar sabırlı, imanlarında sadık ve samimî, Allah'ın huzurunda itaatla divan duran, mallarını hayırda harcayan, seher vakitlerinde Allah'tan af dileyen müminlerdir
Bu din ve bu dindarlık, bu niyazlar, bu sığınmalar, boş bir iddia, şunun bunun karşı çıkmasıyla zayıf düşecek bir dâva değil, şahitli ve belgeli bir hakikattir İşte bunun en başta gelen dayanağı, en büyük şahidi ve en kuvvetli delili Allah'tır
18 - Allah'tan başka tanrı bulunmadığına şahid bizzat Allah'tır
Bütün melekler, hak ve adaletten ayrılmayan ilim adamları da bu gerçeğe, aziz ve hakîm (mutlak galip, tam hüküm ve hikmet sahibi) Allah'tan başka tanrı olmadığına şahittirler
Gerçek şahit, Allah'tır O'ndan başka hiçbir âlim, ne kendisine, ne de başka varlıklara tamamen şahit değildir İnsan bilgisinde varlıkların kendilerine uygunlukları izafî, eksik ve sadece muayyen bir yöndendir İnsanın gerek kendisinde, gerek diğer varlıklarda gerçekten bilebildiği şeyler, Hakk'ın şahitliğini, doğrudan doğruya veya dolaylı olarak sezebildiği yönlerdir Mesela: "Güneş vardır" diyen bir şahit bile, aslında, kendisi ile şahitlik ettiği güneş arasında Hak Teâlânın koyduğu ölçüye uymaktan başka bir şey yapmış değildir
19 - Allah katında hak din, İslâm'dır
O Ehl-i kitabın ihtilâfları, kendilerine gerçeği bildiren ilim geldikten sonra, sırf aralarındaki haset ve ihtiras yüzünden olmuştur Allah'ın âyetlerini inkâr edenler bilsinler ki,
Allah onların hesabını çabuk görür [2,112]
İslâm üç anlama gelir:
1 İtaat edip boyun eğmek 2 Silm' e, yani barışa girmek, selâmete kavuşmak 3 İbadette tam samimi olmak, ihlâs ile hareket etmek
20 - Buna karşı seninle münakaşaya kalkışanlara de ki:
"Ben yüzümü, özümü Allah'a teslim ettim Bana bağlı olanlar da O'na teslim oldular"
O Ehl-i kitapla, kitap ehli olmayan ümmîlere (müşriklere) de ki: "Siz de teslim olup müslüman olmaya var mısınız?"
Eğer hakka teslim olup İslâm'a girerlerse doğru yolu bulmuş olurlar
Yok, eğer yüz çevirirlerse, sana düşen görev, sadece hakkı tebliğdir Allah kullarını hakkıyla görür
Bu âyet, Kur'ân'ın bütün insanlığa hitap eden evrensel bir tebliğ olduğunu gösterir Zira buradaki tasnifin dışında insan topluluğu yoktur Ehl-i kitap: Hıristiyanlar, Yahudiler gibi kutsal semâvî kitapları olanlar; ümmîler ise: genel olarak müşrikler ve arap müşrikleri gibi kitapsız dinlere mensup olanlardır Ayırım Arap - Arap olmayan tarzında değil, böyle pek kapsamlı bir tasnif ile yapılmıştır
21 - Allah'ın âyetlerini inkâr edenleri, haksız yere peygamberleri öldürenleri, adaleti isteyip yaymak isteyenlerin canlarına kıyanları, can yakıcı bir ceza ile müjdele!
22 - İşte onların bütün yaptıkları, dünyada da, âhiret'te de boşa gitmiştir Kendilerini bu halden kurtaracak hiçbir yardımcıları da yoktur
23 - Baksana o kendilerine kitaptan bir pay verilenlere!
Aralarında hakem olması için Allah'ın kitabına dâvet ediliyorlar da, sonra onlardan bir grup yüz çevirerek dönüp gidiyorlar
Burada şu hâdiseye işaret edilmektedir: Yahudilerden, soylu aileye mensup bir erkekle bir kadın zina etmişlerdi Kendi şeriatlarına göre recmetmeleri gerekiyordu Onları kurtarma ümidiyle, daha hafif bir ceza verir düşüncesiyle dâvayı Hz Peygamber (as)'a getirince o da recim hükmünü verdi Kabul etmeyip "Bize göre cezaları yüzlerine kara çalıp dolaştırmaktır" dediler Hz Peygamber Tevrat'ı getirip okumalarını istedi Gerçek ortaya çıkınca Tevrat'a göre recmedildiler
24 - Bunun sebebi onların: "Cehennem ateşi bize sayılı günler dışında asla dokunmayacaktır" iddialarıdır
Uydurdukları bu gibi şeyler, dinleri hakkında kendilerini aldatmıştır [2,80]
25 - Gerçekleşeceğinden hiçbir şüphe bulunmayan o kıyamet gününde, kendilerini bir araya topladığımız
ve her şahsa, yaptığının karşılığının tam verilip, asla haksızlığa uğratılmadığı o gün gelince halleri ne olacak? [2,279]
26 - De ki: "Ey mülk ve hakimiyet sahibi Allah'ım!" Sen mülkü dilediğine verir, dilediğinden onu çeker alırsın!
Dilediğini aziz, dilediğini zelil kılarsın!
Her türlü hayır yalnız Sen'in elindedir!
Sen elbette her şeye kadirsin!
27 - Geceyi gündüze katar günü uzatırsın, gündüzü geceye katar geceyi uzatırsın
Ölüden diri, diriden ölü çıkarırsın
Sen dilediğin kimseye sayısız rızıklar verirsin!" [6,95; 10,31; 30,19]
28 - Müminler, müminleri bırakıp, kâfirleri velî edinmesinler!
Kim böyle yaparsa, Allah ile ilişiğini kesmiş olur
Ancak onlar tarafından gelebilecek bir tehlike olursa başka!
Allah sizi, Kendisine isyan etmekten sakındırır
Dönüş yalnız Allah'adır
Velî: Hâmi, koruyucu, dost, yönetici, bir kimsenin işlerini deruhde eden, destekleyip yardım eden anlamlarına gelir Yasaklanan dostluk, kâfirlere gönülden bağlanmak, müminleri bırakıp onlara sevgi beslemektir Bu, Müslüman yöneticilerin, diğer Müslümanların aleyhine olmamak şartıyla, kâfirlerle anlaşma imzalamalarına ve meşrû maksadlarda işbirliği yapmalarına mani değildir
29 - De ki: "İçinizdekini gizleseniz de, açıklasanız da mutlaka Allah onu bilir
Bütün göklerde ve yerde olanları da bilir Allah, her şeye kadirdir" {KM, Vahiy 2,23}
30 - Gün gelecek, her kişi gerek hayır olarak, gerek kötülük olarak ne işlemişse, hepsini önünde bulacak
Yaptığı kötülükten bucak bucak kaçmak isteyecek
Allah sizi, Zatına karşı gelmekten sakındırır
Doğrusu Allah kullarına karşı pek şefkatlidir
31 - Ey Resulüm, de ki: "Ey insanlar, eğer Allah'ı seviyorsanız, gelin bana uyun ki Allah da sizi sevsin ve günahlarınızı bağışlasın Allah gafurdur, rahimdir! (çok affedicidir, engin merhamet ve ihsan sahibidir)
Allah'ı sevmek, insanın yaratılışının en yüce hedefidir Dolayısıyla İslâm'ın insanları kendisine doğru sevk ettiği en yüksek gayedir Bu âyet şu kesin kıyası içeriyor: "Eğer Allah'ı seviyorsanız, Habîbullaha uyacaksınız Ona uyulmazsa demek ki Allah'ı sevmiyorsunuz" Bunun zıddı şudur: "Ben Allah'ı severim, ama emrini dinlemem, O'nun sevdiğini sevmem O'nu sevenleri, O'nun yolunu gösterenleri, O'nun seçip gönderdiklerini sevmem" demektir ki, bu da: "Ben, kendimden başka hiçbir şeyi sevmem; tevhid yolunda yürümek istemem" demektir
Bu kâinatı kudret, kemâl ve cemâlinin tecellileriyle böylesine güzel yaratan, bunca nimetleriyle kullarına lütuflarda bulunan Allah, elbette onlardan bir teşekkür bekler Elbette, insanlar içinde en seçkin birini onlara rehber ve mükemmel bir örnek yapar Böylece ondaki güzelliklerin, öbür insanlara da yansımasını ister
32 - De ki: "Allah'a ve Resulullaha itaat ediniz
Şayet yüz çevirirlerse, bilsinler ki Allah kâfirleri sevmez" [3,132; 8,12046; 58,13] {KM, Luka 10,16}
33-34 - Gerçek şu ki Allah Âdem'i, Nûh'u, İbrâhim ailesi ile İmran ailesini, birbirinden gelen tek zürriyet halinde bütün insanlardan süzüp onlara üstün kılmıştır
Allah semî'dir, alîmdir (her şeyi hakkıyla işitir, mükemmel tarzda bilir) [2,47; 66,12] {KM, Çıkış 2,1; 6,20; 15,20}
Bu ailelerden maksat, onların neslinden gelen peygamberlerdir
Âl: yakınlıkta ve tutulan yolda herhangi bir insana mensup olan kimseler, "âile, hanedan" demektir Âl-i İbrâhim, 2,124 gereğince ilâhî ahdin içinde olanlar, onun zalim olmayan nesli ve özellikle Hz Muhammed Mustafa (asm)'dır İmran ise: Hz Îsâ'nın anne tarafından dedesi, yani Hz Meryem'in babasıdır
35 - Hani bir vakit İmran'ın hanımı şöyle demişti: "Ya Rabbi, karnımda taşıdığım çocuğumu sana adadım, her türlü bağdan âzade olarak senin yoluna hizmet edecektir
Adağımı lütfen kabul buyur Şüphesiz (duaları işiten, niyetleri bilen) semî ve alîm yalnız Sen'sin!"
36 - Derken onu doğurunca da: "Ya Rabbi, dedi, ben bir kız doğurdum
-Zaten Allah ne doğurduğunu pek iyi biliyordu-, erkek evlat, elbette kız gibi değildir
Ben onun adını Meryem koydum Onu da, onun neslinden gelecekleri de o mel'un şeytanın şerrinden korumanı niyaz ediyorum"
37 - Rabbi onu güzellikle kabul buyurdu ve pek güzel bir tarzda yetiştirdi
Onu Zekeriyya'nın eğitim ve himayesine verdi
Zekeriyya onun yanına Mâbede ne zaman girse beraberinde yiyecekler bulurdu
"Meryem! Bu yiyecekleri nereden buluyorsun?" deyince de o: "Bunlar Allah tarafından gönderiliyor Muhakkak ki Allah dilediğine sayısız rızıklar verir" derdi
Mâbed: Âyette mihrab diye geçer Mâbedin ön tarafında ibadet esnasında imamın durduğu yere denir Zikr-i cüz irade-i kül (bir bütünün, parçasını söyleyerek tamamını kasdetme) kabilinden mescid ve mabed hakkında da kullanılabilir Burada maksat, mâbedde merdivenle çıkılan bir mahfel olmalıdır Hz Meryem'e rızık geldiğini bildiren bu âyet, kerâmetin hak olduğuna delil teşkil etmektedir Hz Zekeriyya (as), Meryem'in teyzesinin kocası, yani eniştesidir
38 - İşte o sırada Zekeriyya Rabbine niyaz edip "Ya Rabbî, dedi, bana Senin tarafından tertemiz, hayırlı zürriyet ihsan eyle!
Şüphesiz ki Sen duaları işitip icabet edersin"
Bu Zekeriyya (as) ile, Tevrat ekinde (Eski Ahid Kitapları arasında) kendisine bu isimde Zekarya kitabı atfedilen zat arasında hiçbir ilişki yoktur
39 - Zekeriyya mihrapta namaz kılmakta iken melekler kendisine seslenip: "Allah sana, Allah'tan bir kelimeyi tasdik edecek, hem efendi, hem gayet zahid, hem peygamber olacak olan Yahya'yı müjdeler" dediler [3,45; 4,171]
Müfessirlerin ekseriyetine göre kelimeden maksat, Hz Îsâ (as)'dır Kün (ol) emri ve kelimesiyle, babasız olarak yaratıldığı için böyle denilmiştir Bununla beraber başka yorumlar da vardır
40 - O: "Ya Rabbi, dedi, nasıl benim çocuğum olabilir ki ihtiyarlık başıma çökmüş, hanımım ise kısır hale gelmiştir?"
Allah: "Böyle de olsa, Allah dilediğini yapar" buyurdu
41 - O: "Ya Rabbi, bana oğlum olacağına dair bir alâmet bildirir misin?" deyince, Allah: "Senin işaretin şudur:
"Üç gün müddetle halkla işaretleşme dışında konuşmayacaksın! Rabbini çok zikret, sabah akşam onu tesbih ve tenzih et!" buyurdu {KM, Luka 1,20}
42 - Hani Melekler dediler ki: "Meryem! Muhakkak ki Allah seni seçti Seni tertemiz kıldı hatta seni dünyadaki bütün kadınlara üstün kıldı [7,144] {KM, Hakimler 5,24 Luka 1,4228}
Âyet; Onun, devrindeki kadınlardan üstün olduğunu gösterir
43 - "Meryem! Saygı dolu bir gönülle huzurunda durup Rabbine ibadet et, secdeye kapan ve rükû edenlerle beraber rükû et"
44 - İşte bunlar gayb kabîlinden haberler olup onları Biz sana vahyediyoruz
Yoksa onlar Meryem'i kimin himaye edeceğine dair kur'a çekerlerken ve birbirleriyle tartışırlarken sen yanlarında bulunmuyordun [11,49; 12,102]
Bu âyet, Kur'ân'ın vahyedilmesinden önce, bu hâdiselerin Hz Peygamber (as) ve kavmi tarafından bilinmediğini açıkça göstermektedir
45 - Gün geldi, melekler ona: "Meryem! Allah, Kendisi tarafından bir kelime vereceğini sana müjdeliyor
Adı Îsâ, lakabı Mesih, sıfatı Meryem oğludur
Dünyada da âhirette de itibarlı, Allah'a en yakın kullardan olacaktır [19,21] {KM, Luka 1,26-38; Matta 1,16; Yuhanna 1,41}
Ağızdan çıkan mânalı bir ses veya kitapta yazılı mânalı yazı kelime olduğu gibi, âleme bakıldığı zaman, bakışta seçkinleşen ve gözden gönüle geçip duygu tesiri altında az çok bir mâna telkin eden varlıklar ve görünen yaratıklar da birer kelimedirler ki Hz Îsâ (as) bunlardan biri idi ve Meryem'e böyle bir te'sir ile gelmişti Îsâ, Allah'tan bir kelimedir, fakat kelimelerin tümü değildir Allah'tan bir kelimeye, "Allah'ın bir kelimesi" denebilirse de "Allah" denemez
46 - Beşiğinde de, yetişkinliğinde de insanlara hitap edip onlarla konuşacak, salih insanlardan olacaktır [5,110; 19,29] {KM, Matta 21, 16}
47 - Meryem: "Ya Rabbi, bana hiçbir erkek eli değmediği halde nasıl olur da çocuğum olabilir?" deyince, Allah şöyle buyurdu:
"Öyle de olsa, Allah dilediğini yaratır Zira O, bir şeyin var olmasına hüküm verince sadece "ol" der, o da derhal oluverir" [2,117; 3,59; 19,35] {KM, Luka 1,34}
48-49 - (Melekler Hz Îsâ hakkında Meryem ile konuşurken onun şu sıfatlarını da ilâve ettiler
"Allah ona kitabı (yazmayı), hikmeti, Tevrat ve İncîl'i öğretecektir
Onu İsrailoğullarına resul olarak gönderecek, o da onlara şöyle diyecektir: "Size Rabbiniz tarafından bir mûcizeyle gönderildim:
Ben size çamurdan kuş şekline benzer bir şey yapar içine üflerim, o da Allah'ın izniyle hemen kuş oluverir
Keza ben anadan doğma körü ve abraşı iyileştirir, hatta Allah'ın izniyle ölüleri diriltirim
Evlerinizde ne yediğinizi ve biriktirip sakladıklarınızı da bilirim
Eğer inanmaya niyetiniz varsa, elbette bunlarda sizin için alacak dersler vardır" [5,110; 19,2130] {KM, Markos 7,32-35; Matta 15,30; 8,1-3; Luka 17,12-14}
Burada kitab, "kitabet, yazı yazmak" anlamında masdardır Demek ki Hz Îsâ yazı yazmasını bilirdi
50 - Keza ben, benden önceki Tevrat'ı tasdik etmek ve size (Mûsâ şerîatinde) haram kılınan bazı şeyleri mübah kılmak için geldim
Doğrusu ben size Rabbiniz tarafından bir mûcize getirdim
Öyleyse Allah'a karşı gelmekten sakının da bana itaat edin" [43,63] {KM, Matta 5,17; 15,20}
Hz Mûsâ (as)'dan sonra gelen Benî İsrail peygamberleri, esas itibariyle onun şeriatını uyguladılar Ancak tâli meselelerde, zamanın ihtiyaçlarını gözönünde bulundururlardı Hz Îsâ da böyle yapmıştı
51 - Şüphe yok ki Allah hem sizin, hem de benim Rabbimdir Öyleyse, yalnız O'na ibadet edin İşte doğru yol budur {KM, Yuhanna 20,17; 4,23-24}
52 - Ne zaman ki Îsâ onların inkârlarında ısrar ettiklerini hissetti, "Allah'a giden yolda bana yardım edecek kim var?" dedi
Havâriler: "Allah yolunda yardımcılar biziz Biz Allah'a iman ettik Ey Îsâ, bizim Müslüman olup Allah'a itaat ettiğimize sen de şahid ol!" diye cevap verdiler [5, 111-112; 61,14] {KM, Yuhanna 6,66-71}
Havâri: İnsanın en seçkin, en has dostu, yardımcısı mânasına gelir
53 - "Ya Rabbenâ! İndirdiğin kitaba iman edip Elçinin yolunu tuttuk "Sen de bizi, birliğini ve nebîlerini tanıyan şahitlerle birlikte yaz!" dediler {KM, Luka 24,48; Yuhanna 15,27; Resullerin işleri 1,8}
54 - Öbürleri ise hileler yaptılar
Allah da onların hilelerini boşa çıkardı
Allah, hileleri boşa çıkarmakta pek güçlüdür [8,30; 13,42; 27,50; 86,16]
55 - O zaman Allah şöyle buyurmuştu: "Îsâ! seni öldürecek olan, onlar değil Ben'im
Seni Kendi nezdime yükseltecek, seni inkârcıların içinden kurtarıp temize çıkaracak ve sana tâbi olanları ta kıyamete kadar kâfirlere üstün kılacak olan da Ben'im
Sonra hepinizin dönüşü Bana olacak
Ben de aranızda ihtilâf ettiğiniz konularda hükmümü vereceğim [4,158; 19,56-57]
56 - Hasılı, inkâr edenleri hem dünyada, hem âhirette şiddetli bir azap ile cezalandıracağım
Onları bu azaptan kurtarabilecek yardımcılar da bulunmayacaktır
57 - İman edip makbul ve güzel işler yapanların ise mükâfatlarını tam tamına ödeyecektir Allah zalimleri sevmez
58 - Ey Resulüm! İşte bunlar, bu vak'alar, sana bildirdiğimiz âyetlerden ve hikmet dolu Kur'ân'dandır
59 - Allah yanında Îsâ'nın durumu, aynen Âdem'in durumu gibidir
Allah Âdem'i topraktan yaratıp "ol" dedi, o da derhal oluverdi
60 - Hakikat, Rabbinin tarafından gelir Bunda hiçbir tereddüdün olmasın!
61 - Artık sana bu ilim geldikten sonra, kim seninle Îsâ hakkında tartışmaya girerse de ki:
"Haydi gelin oğullarımızı ve oğullarınızı, hanımlarımızı ve hanımlarınızı ve bizzat kendimizi ve kendinizi çağırıp, sonra da gönülden Allah'a yalvaralım da bu konuda kim yalancı ise Allah'ın lânetinin onların üzerine inmesini dileyelim!"
Bu âyete "mübahele" âyeti denir Mübahele: "Hangi taraf yalancı ise Allah'ın ona lânet etmesini bütün kalbiyle istemek" demektir Hicri 9 yılda Necran Hıristiyanlarını temsil eden 70 kişilik heyet, başlarında dinî ve dünyevî liderleri olarak Medine'ye gelip tartışmıştı Delilden anlamamaları karşısında Hz Peygamber (as) mübaheleyi teklif edince, düşünmek için mühlet istediler Bunu kendileri için tehlikeli bulup kabul etmediklerini bildirmek üzere Hz Peygamberin yanına geldiklerinde baktılar ki O Hüseyin'i kucağına almış, Hasan'ın elinden tutmuş, Hz Fatıma ile Hz Ali'yi arkasına almış "Ben dua edince siz de 'âmin' dersiniz" diyor Hey'et başkanı mübaheleyi kabul etmeyip cizye vererek İslâm hâkimiyeti altında yaşamayı benimsediklerini bildirdi Hz Peygamber de onlara, kendilerine verilen hakları ve yükümlülükleri bildiren bir emanname yazdı
62 - İşte işin gerçeği budur
Doğrusu Allah'tan başka hiçbir ilâh yoktur
Allah hiç şüphesiz azîzdir, hakîmdir (mutlak galip, tam hüküm ve hikmet sahibidir)
63 - Eğer yüz çevirirlerse, muhakkak ki Allah o fesatçıları hakkıyla bilir
64 - De ki: "Ey Ehl-i kitap! Bizimle sizin aramızda birleşeceğimiz, müşterek ve âdil şu sözde karar kılalım:
"Allah'tan başkasına ibadet etmeyelim
O'na hiçbir şeyi şerik koşmayalım, kimimiz kimimizi Allah'tan başka rab edinmesin"
Eğer bu dâveti reddederlerse: "Bizim, Allah'ın emirlerine itaat eden müminler olduğumuza şahid olun!" deyin
Bu dâvet, Kur'ân'ın, Hıristiyanlar başta olarak bütün dinlere yönelttiği evrensel bir çağrıdır Bunda muhtelif milletlerin, farklı dinlerin, çeşitli kitapların temelli bir vicdanda, hak bir sözde nasıl birleşebilecekleri ve İslâm'ın insanlık âlemine ne kadar geniş, ne kadar açık bir hidâyet yolu, bir hürriyet kanunu öğrettiği görülmektedir
65 - Ey Ehl-i kitap! Tevrat da, İncîl de kendisinden çok sonra gönderildikleri halde, ne diye İbrâhim hakkında iddialaşıyorsunuz?
Buna da mı akıl erdiremiyorsunuz?
66 - Haydi diyelim ki az çok bildiğiniz konularda tartışıyorsunuz
Peki ne diye hakkında bilginiz olmayan hususlarda tartışıyorsunuz!
Halbuki işin doğrusunu Allah bilir, siz bilemezsiniz
67 - İşte bu konudaki gerçek şudur: İbrâhim Yahudi de değildi, Hıristiyan da değildi,
Lâkin o batıl dinlerden uzaklaşmış, tertemiz halis bir Müslüman idi,
Ve asla müşriklerden de olmamıştı
68 - İnsanlar içinde İbrâhim'e en yakın olanlar, ona tâbi olanlar,
bu Peygamber ve bu Peygambere iman edenlerdir
Allah müminlerin dostudur
69 - Ehl-i kitaptan bir kısmı, sizi inancınızdan saptırmak isterler
Halbuki onlar sadece kendilerini saptırırlar da bunun farkına bile varmazlar
70 - Ey Ehl-i kitap! Siz de yanınızdaki kitaplarda doğruluğuna tanık olup dururken, Allah'ın âyetlerini ne diye inkâr ediyorsunuz?
71 - Ey Ehl-i kitap! Niçin bile bile batılı hakka karıştırıyor,
niçin bile bile hakikati gizliyorsunuz?
72-73 - Ehl-i kitaptan bir güruh birbirlerine, şöyle dediler:
"Şu Müslümanlara indirilen kitaba günün başlangıcında (zahiren) iman edin, sonunda da inkâr edin,
olur ki onlar da şüpheye düşüp dinlerinden dönerler
Ve bir de kendi dininize tâbi olandan başkasına sakın ha güvenmeyin!"
Ey Resulüm, de ki: "Doğru yol, Allah'ın yoludur,"
Yine onlar kendi aralarında: "Size verilen vahyin, başkalarına da verildiğine
veya Rabbinizin huzurunda Müslümanların karşı delil getirip sizi mağlup edeceklerine inanmayın!" derler
De ki: "Lütuf Allah'ın elindedir, dilediğine ihsan eder
Allah vâsi ve alîmdir (lütfu boldur, her şeyi hakkıyla bilir) [57,29]
74 - Rahmetini, nübüvvetini dilediği kuluna has kılar Allah büyük lütuf ve inâyet sahibidir"
75 - Ehl-i kitaptan öylesi vardır ki kendisine yüklerle altın emanet bıraksan onları sana öder
Ama öylesi de vardır ki, bir altın bile versen başında dikilip durmadıkça onu sana geri vermez
Bunun sebebi, onların: "Ümmîler hakkında ne yaparsak mübahtır, ondan dolayı sorumlu olmayız" demeleridir
Onlar bile bile, Allah hakkında yalan uydururlar [3,14]
"Ümmîler" kelimesi ile onlar burada, Yahudi olmayan ve kendi çevrelerinde bulunan "Araplar"ı kasdediyorlardı
76 - Hakikat öyle değil, kim ahdini yerine getirir ve haramlardan sakınırsa, bilsin ki Allah da o sakınanları sever
77 - Önemsiz bir menfaat karşılığında,
Allah'a verdikleri ahdi ve yeminlerini bozanların âhirette hiçbir nasipleri yoktur
Kıyamet günü Allah onlarla konuşmayacak
Onların yüzlerine bakmayacak ve onları temize çıkarmayacaktır
Onların hakkı çok acı bir azaptır
78 - Ehl-i kitaptan bir kısmı da, aslında kitaptan olmadığı halde,
Sizin kitaptan zannetmeniz için,
Okurken ağızlarını dillerini eğip bükerler (bazı kelimelerin telaffuzunu değiştirirler)
Bir şeyler söyleyip, "Bu Allah tarafındandır" derler Halbuki o, Allah tarafından değildir
Bile bile Allah adına yalan uydururlar [2,75]
79 - Allah'ın kendisine kitap, hüküm ve nübüvvet verdiği hiçbir insanın kalkıp da halka: "Allah'a ibadetiniz yanı sıra banada ibadet edin!" demesi olacak şey değildir
Lâkin o insanlara: "Öğretmekte ve okuyup okutmakta olduğunuz kitap sayesinde rabbânî olun" der
Hüküm: İlim, anlayış gücü, Allah'ın hükmünü infaz etme yetkisi;
Rabbânî: Fakih, âlim, muallim, eğitimci, ilmi ile âmil olan kimse demektir
80 - Ve o size: "Melekleri ve peygamberleri rab edinin" diye bir emir de vermez
Siz Allah'a boyun eğen Müslüman olduktan sonra,
Hiç kalkıp sizin küfre sapmanızı emreder mi?
81 - Hem Allah, vaktiyle peygamberlerden
"Size kitap ve hikmet vermemden sonra,
Sizin yanınızda bulunan kitabı tasdik edici bir peygamber geldiğinde, mutlaka ona inanıp yardımcı olacaksınız"
diye söz almıştır
Allah: "Bunu kabul ettiniz, bu ağır yükümü sırtınıza aldınız mı?" dediğinde onlar: "Kabul ettik" diye kesin söz verince,
Allah Teâlâ: "Siz de şahit olun, zaten Ben de sizinle beraber şahitlik edeceğim" buyurdu [33,7; 7,172]
Yüce Allah bu mîsakı vahiy ile almıştır O, gönderdiği her peygambere, Hz Muhammed (as)'ın vasıflarını bildirmiş ve ona ulaştığı takdirde destek verme sözü almıştır Ayrıca onların da kendi ümmetlerine bu gerçeği bildirmelerini istemiştir "Sonra size () peygamber geldiğinde" hitabının asıl muhatapları Hz Peygamberin çağdaşı olan Ehl-i kitaptır
82 - Artık kim bundan sonra haktan yüz çevirirse, işte onlar dinden çıkmış fâsıklardır
83 - Göklerde ve yerde bulunan kim varsa, gerek isteyerek, gerek istemeyerek Allah'a itaat ederken,
Hepsi döndürülüp O'na götürülürken,
Onlar kalkıp Allah'ın dininden başka bir din mi arıyorlar?
84 - De ki: "Biz Allah'a iman ettik
Bize indirilen vahye, İbrâhim'e, İsmâil'e İshak'a, Yâkub'a ve torunlarına indirilen
keza Mûsâ'ya, Îsâ'ya, hasılı bütün peygamberlere Rab'leri tarafından verilen vahiylere de iman ettik
(Peygamberlikleri noktasında) onlar arasında hiçbir ayrım yapmayız ve biz yalnız Allah'a teslim oluruz [2,136]
85 - Kim İslâm'dan başka bir din ararsa,
Bilsin ki bu din asla ondan kabul edilmeyecek
Ve o âhirette ziyan edenlerden olacaktır
86 - Kendilerine kesin ve açık deliller gelmiş ve Resulün hak peygamber olduğuna şehadet etmiş iken,
imanlarından sonra küfre sapan bir topluluğu hiç Allah hidâyete erdirir mi?
Yok, yok! Allah, zalimler güruhunu cennete giden yola koymaz, emellerine kavuşturmaz
Zalimler, iradeleriyle küfrü tercih ettikleri müddetçe, Allah onlara hidâyet vermez Yahut "Onlar kâfir olarak ölürlerse Allah onları, cennete giden yola koymaz" demektir (Nesefî)
87 - Böylelerinin cezası, Allah'ın, meleklerinin ve bütün insanların lânetine uğramaktır
88 - Onlar bu lânetin içinde ebedî kalacaklardır
Ne cezaları hafifletilecek, ne de yüzlerine bakılacaktır
89 - Ancak daha sonra tövbe edip nefislerini ıslah edenler, bu hükmün dışındadır Çünkü Allah gafurdur, rahîmdir (çok affedicidir, merhamet ve ihsanı boldur)
90 - İmanlarından sonra küfre sapanların, sonra inkârda daha da ileri gidenlerin
tövbeleri asla kabul edilmez
İşte asıl sapıklar bunlardır [4,18]
91 - İnkâr yoluna sapan ve kâfir olarak can veren kimseler, kurtuluş fidyesi olarak dünya dolusunca altın verseler de,
mümkün değil, hiçbirinden kabul edilmeyecektir
Bunların hakkı, çok acı bir azaptır ve kendilerini bundan kurtaracak olan da yoktur [2,123; 5,36]
92 - Sevdiğiniz mallarınızdan Allah yolunda harcamadıkça "fazilet" mertebesine ulaşamazsınız
Bununla beraber her ne infak ederseniz, Allah mutlaka onu bilir
Birr: "fazilet, iyilik, hayır" demektirBu vasfı haiz olan kimseye berr (çoğulu: ebrar) denir Müminin ibadetinin özünde Allah sevgisi olup O'nun rızasını her şeyden üstün tutmalıdır Ebrar defterine kaydedilmek için, kişinin sevdiği şeyleri Allah yolunda harcaması gerekir Yoksa takvâ, bazı şeklî tarafları tamamlamakla elde edilmez
93 - Tevrat indirilmeden önce, İsrail'in (yani Yâkub'un) kendi nefsine haram kıldığı hariç, diğer bütün yiyecekler İsrailoğullarına helâl idi
De ki: İşte meydan! İddianızda tutarlı iseniz Tevrat'ı getirip okuyun!
94 - Artık kim bundan sonra Allah adına yalan söylerse, işte onlar zalimlerin tâ kendileridir
95 - Sen: "Sadakallah: Allah sözün doğrusunu söyledi" de!
Haydi bakalım Allah'ı bir tanıyarak İbrâhim'in dinine uyun!
Pek iyi bilirsiniz ki o, asla müşriklerden olmamıştı
96 - İnsanlar için İbadet yeri olarak yeryüzünde yapılan ilk bina Mekke'deki Kâbe olup, pek feyizlidir, insanlar için hidâyet rehberidir [2,125]
Kıble ilkin Mescid-i Aksa iken, hicretten bir buçuk yıl sonra Kâbe olarak değiştirilmişti Yahudiler "Peygamberlerin kıblesi değiştirildi" diye itiraz ettiler Bu âyet Hz İbrâhim tarafından Mekke'de bina edilen Kâbenin daha kıdemli bir kıble olduğunu hatırlatarak itirazlarını cevaplandırmaktadır Hz Süleyman tarafından, M Ö 1000 yıllarında yaptırılan Mescid-i Aksa ile Kâbe arasında yaklaşık bin yıl kadar bir zaman vardır
97 - Orada apaçık alâmetler ve deliller, İbrâhimin makamı vardır Kim Beytullaha girerse korkudan emin olur
Ziyarete gücü yeten herkese Beytullahı ziyaret etmek, Allah'ın onun üzerindeki hakkıdır
Nankörlük edip bu hakkı tanımayana Allah'ın hiçbir ihtiyacı yoktur, o bütün âlemlerden müstağnidir [29,67; 106,3-4]
Kâbe'de karşılaşılan birçok işaret ve makbuliyet delili vardır Verimsiz bir yerde olmasına rağmen, orada rızık sıkıntısı çekilmemesi, her taraftan ziyaretçi gelmesi, bütün Arap yarımadasında M Ö 2500 yıl kadar öncesinden beri etrafta anarşi sürerken yılda dört ay Kâbe ve çevresinde tam güvenliğin hakim olması, MS 571 yılında Kâbe'yi yıkmaya gelen Ebrehe ordusunun perişan olması gibi mûcizevi durumlar hatırlatılıyor
98 - De ki: Ey Ehl-i kitap, niçin Allah'ın âyetlerini inkâr ediyorsunuz? Halbuki Allah yaptığınız her şeyi görmektedir {KM, Yeremya 29,23}
99 - De ki: Ey Ehl-i kitap! Siz gerçeği görüp bildiğiniz halde, niçin Allah'ın yolunu eğri göstermeye yeltenerek iman edenleri Allah yolundan men ediyorsunuz? Allah yaptıklarınızdan habersiz değildir
100 - Ey iman edenler! Eğer Ehl-i kitaptan bir kısmına uyacak olursanız, iyi bilin ki onlar sizi imanınızdan sonra küfre çevirmek isterler [2, 109; 4,89; 3,72]
101 - Sizler nasıl küfre dönebilirsiniz ki, önünüzde Allah'ın âyetleri okunuyor, aranızda Allah'ın Resulü bulunuyor?
Kim Allah'a gönülden sımsıkı bağlanırsa muhakkak ki o doğru yola konulmuştur [57,8-9]
102 - Ey iman edenler! Allah'a karşı gelmekten nasıl sakınmak gerekirse öylece sakının!
Ona lâyık olduğu tazimi gösterin ve ancak O'na teslim olan Müslüman olarak can verin!
103 - Hepiniz toptan, Allah'ın ipine (dinine) sımsıkı sarılın, bölünüp ayrılmayın
Allah'ın sizin üzerinizdeki nimetini hatırlayın:
Hani siz birbirinize düşman idiniz de Allah kalplerinizi birbirine ısındırmış ve onun lütfu ile kardeş oluvermiştiniz
Siz bir ateş çukurunun tam kenarında iken oraya düşmekten de sizi O kurtarmıştı
Allah size âyetlerini böylece açıklıyor, ta ki doğru yola eresiniz [8,63]
İslâm'dan önce Arabistan'da insan hayatının hiç değeri kalmamıştı En ufak sebeple insanlar vicdansızca öldürülüyordu Kabîle savaşlarının, kan dâvalarının sonu gelmiyordu Meselâ Medine'deki Evs ve Hazrec kabileleri 120 yıldan beri sürekli savaş halinde idiler İslâm sayesinde birbirlerinin kardeşi oldular
104 - Ey müminler! İçinizden hayra çağıran, iyilikleri yayıp kötülükleri önleyen bir topluluk bulunsun
İşte selâmet ve felâhı bulanlar bunlar olacaklardır [3,110114; 7,157; 9,71112; 22,41; 31,17]
105 - Kendilerine kesin delillerin gelmesinden sonra bölünüp ihtilâfa düşenler gibi olmayın Onlar için büyük bir azap vardır
106 - Gün gelecek, birtakım yüzler ağaracak, birtakım yüzler ise kararacak
Yüzleri kararanlara: "Siz misiniz denecek, imanınızdan sonra inkâra sapanlar? Tadın bakalım inkârınız sebebiyle bu acı azabı!" [75,22-25; 80,38-41; 88,2-8]
107 - Yüzü ak olanlar ise Allah'ın rahmetindedirler Hem de orada ebedî kalacaklardır
108 - İşte bunlar Allah'ın âyetleridir ki hakkı gerçekleştirmen için Biz onları sana okuyoruz
Çünkü şu kesindir ki, Allah insanlara zulmetmek istemez
109 - Göklerde ve yerde olan her şey Allah'ındır, ve bütün işler sonunda O'na raci olur, bütün işleri O hükme bağlar
110 - (Ey Ümmet-i Muhammed!) Siz insanların iyiliği için meydana çıkarılmış en hayırlı ümmetsiniz:
İyilikleri yayar, kötülükleri önlersiniz, çünkü Allah'a inanırsınız
Ehl-i kitap da bu imana gelseydi, elbette kendileri için iyi olurdu
İçlerinden iman edenler varsa da ekserisi dinden çıkmış fâsıklardır [2,143]
Hz Muhammed ümmetinin ayırıcı özelliği: Tevhid, iyiliği yayma ve kötülüğü önleme olarak bildirilip bu itibarla en hayırlı ümmet vasfını kazandığı vurgulanıyor İyilik diye çevirdiğimiz ma'ruf İslâm'ın ve aklın meşrû ve makbul saydığı şeydir Kötülük, yani münker ise İslâm'ın ve aklın gayri meşrû, kötü saydığı şeydir Bu görev, yalnız yöneticilerin değil, imkânlarına göre bütün müminlerindir Hayırlı ümmet olmak için, çoğunluğun bu vasfı taşıması gerekir Ehl-i kitabın kınanmasının sebebi, çoğunluğun kötü tarafta yer alıp, az olan iyilerin de bu görevi terk etmeleri idi
111 - Onlar size hiçbir zarar veremezler, olsa olsa incitirler
Sizinle savaşacak olurlarsa, arkalarını dönüp kaçarlar
Kendilerine yardım eden de bulunmaz
112 - Allah'tan gelmiş olan bir ipe ve insanlar tarafından uzatılan bir ipe (sisteme) tutunmaları müstesna,
onlar nerede bulunurlarsa bulunsunlar, üzerlerine zillet damgası vurulmuştur
Allah'ın gazabına uğramış, meskenete mahkûm edilmişlerdir
Bu, onların Allah'ın âyetlerini inkâr etmeleri ve haksız yere peygamberleri öldürmeleri sebebiyle olmuştur
Çünkü âsi olmuşlar ve haddi aşmışlardır
Yani: Onların dünyada elde ettikleri güvenlik, kendileri tarafından kazanılmış değil, başkalarının yardımı sayesinde olmuştur Onlar bu güvenliği ya Allah'ın hükmüne göre Müslümanlardan veya başka sebeplerle gayri müslim devletlerden almaktadırlar
113 - Ehl-i kitabın hepsi bir değildir
Onların içinde öyle dosdoğru bir cemaat vardır ki,
Gece saatlerinde Allah'ın âyetlerini okuyarak secdelere kapanırlar {KM, Mezmurlar 42,9; 77,3; 134,2 Resullerin işleri 16,25}
Müfessirlerin ekserisi bundan maksatın Abdullah İbn Selam, Salebe İbn Said gibi İslama giren Ehl-i kitap olduğunu söylerler Fakat Kâtade, Taberî, Razî, MReşid Rıza, Kur'an Yolu (Diyanet İşleri Başkanlığı) gibi tefsirler bu ayetten maksadın, Ehl-i kitabın hepsinin bir olmayıp 110 ayette bildirildiği üzere çoğunun dinden sapmakla beraber, az bir kısmının bu ayette zikredilen makbul sıfatları taşıyabileceklerini düşünürler Şu yönlerden bu yorum daha isabetli görünüyor: 1- 110 ayette Ehl-i kitabın fasıklarından bahsedildiğine göre ayrıca makbul olanlarından da bahsedilmesi adaletin gereğidir 2- Kur'an istılahında İslam'a girenlere Müslüman denir Önceki durumlarına bakılarak "Ehl-i kitap" denilmez 3- Yaşanan bir vakıa olarak Hıristiyan ve Yahudilerin hepsi aynı durumda değildir
Fakat makbul hasletlerinin olması, mükemmel iman sahibi sayılmalarını zorunlu olarak gerektirmez Vallahu A'lem
114 - Bunlar Allah'ı ve âhireti tasdik eder, iyilikleri yayar, kötülükleri önler ve hayırlı işlere yarışırcasına koşarlar
İşte onlar salihlerdendirler [3,110; 5,66]
115 - Yaptıkları hayır ve iyiliklerden, mükâfatsız kalan bir tek iyilik bile bulunmayacaktır
Allah günahlardan korunan takvâ ehlini pek iyi bilir
116 - Kâfir olanların ne malları ne de evlatları, kendilerini Allah'ın cezasından asla kurtaramaz
Onlar cehennemlik olup orada ebediyyen kalacaklardır
117 - O batıl yollarda olanların bu dünya hayatında harcadıkları malların durumu,
Kendi öz canlarına zulmeden kimselerin ekinine isabet eden
Ve o mahsulü kasıp kavuran bir rüzgarın durumuna benzer
Doğrusu Allah onlara zulmetmedi, ama onlar kendi kendilerine zulmettiler
Hak dini inkâr eden akımlar değişik de olsalar, batıl olmakta müşterektirler Bunlar servetlerini sırf dünya için değerlendirirler Fakat sırf dünyaya yöneldikleri halde dünyayı da doğru dürüst yönetemezler Zira dünya - âhiret dengesi üzerinde duran fıtrata karşı çıkarlar Bu sebeple harcamalar dengesiz olur Tahrib edici silâhlanma uğruna milyarlar seferber olur Yüz milyonlar aç iken böylesi harcamalar yapılır Fakat sonunda, dünya hayatı bile perişan olur
118 - Ey iman edenler! Siz Müslümanlardan başkasını sırdaş edinmeyin
Çünkü onlar size şer ve fesat çıkarmada ellerinden geleni bırakmazlar
Dâima sizin sıkıntıya düşmenizi isterler
Size olan düşmanlıkları, zaten ağızlarından taşıp meydana çıkmıştır
Kalplerinin gizlediği düşmanlık ise daha fazladır
Âyetlerimizi size iyice açıkladık Eğer akıllarınızı kullanırsanız, (onlardan yararlanırsınız)
119 - İşte siz o kimselersiniz ki o düşmanlarınızı seversiniz,
Halbuki siz bütün kitaplara iman ettiğiniz halde, onlar sizi sevmezler
Hem huzurunuza geldiler mi "âmenna!" biz de "inandık!" derler Aralarında başbaşa kaldıkları vakit de, size duydukları kin ve düşmanlık sebebiyle, parmaklarını ısırırlar
De ki: "Geberin kininizle!" Allah bütün kalplerin künhünü bilir
120 - Size bir ferahlığın, bir nimetin ulaşması onları üzer
Bir fenalığın gelmesine ise, âdeta bayılırlar
Şayet siz sabreder ve Allah'a karşı gelmekten sakınırsanız, onların tuzakları size hiçbir zarar veremez
Çünkü Allah, elbette onların yaptıklarını (ilmiyle, kudretiyle) kuşatmıştır
121 - Hani bir vakit, ey Resulüm, sen ailenden sabah erken ayrılmış, müminlere savaş mevzileri hazırlamak için yola çıkmıştın
Allah, semî ve alîmdir (hakkıyla işitir ve bilir) [4,71]
Buradan itibaren Uhud savaşı vesilesi ile birtakım ilâhî buyruklar, müminlere ebediyyen ders vermek üzere tescil ediliyor Hicretin 3 yılında Kureyş, Müslümanlara göre çok daha üstün bir kuvvetle Medine'ye saldırdı Savaş pek zorlu geçti Müslümanlar galip gelmişlerdi ki Hz Peygamber (as)'ın talimatını unutma ve ganimet peşine düşme sonucu, durum değişti Müslümanlar yetmiş kadar şehit verdiler Gâlibiyet ortada kaldı Bir başka ifade ile yarı mağlubiyet oldu Allah'ın hikmeti, müminlere çeşitli dersler vermek istedi
122 - Ve hani sizden iki bölük, Allah da kendilerinin yardımcıları olduğu halde, korkarak geri çekilmeye yeltenmişlerdi
Halbuki müminlere düşen, yalnız Allah'a dayanıp güvenmeleridir
Bunlar Beni Selime ile Beni Hârise olup münafıkların başkanı İbn Übey 300 adamı ile ayrıldığında onlar da tereddüde düşmüşlerdi İbn Übey, istişare sırasında Medine dışına çıkmamayı önermişti Hz Peygamber'in de şahsî görüşü bu şekilde idi Onun için, gönülsüz olarak Uhud'a çıkmıştı
123 - Gerçekten, sizler birkaç biçare iken, Bedir'de Allah size yardım etmişti
O halde Allah'a karşı gelmekten sakının ki şükretmiş olasınız!
Bedir, Medine'nin 120 km güneybatısında, Kızıldeniz sahiline 20 km uzaklıkta, Mekke-Suriye yolu üzerinde bir köydür Hicrî 2 yıl Ramazan ayında vuku bulan savaş Müslümanların kesin zaferiyle sonuçlanmıştı
124 - O vakit sen müminlere: "Rabbinizin, indirdiği üç bin melek ile size imdad göndermesi yetmez mi?" diyordun [8,9-10; 9,2640; 33,9] {KM, II Samuel 5,24; II Makkabe 5,2-4; Matta 26,53}
125 - Evet, eğer sabreder ve itaatsizlikten sakınırsanız, -düşmanlarınız da hemen üzerinize geliverirlerse-
Rabbiniz, formalı formalı tam beş bin melek göndererek size yardım edecektir
126 - Allah bu imdadı sırf size müjde olsun ve kalpleriniz bununla müsterih olsun diye yaptı
Nusret ve zafer, ancak (mutlak galip, tam hüküm ve hikmet sahibi), azîz ve hakîm olan Allah tarafından gelir [9,25-27; 47,4; 3,160]
127 - Evet, Allah Teâlâ kâfirlerden ileri gelenleri imha etmek
Veya onları başaşağı ederek ümitsiz bir hale düşürmek için size bu imdadı gönderdi
128 - Bu hususta sana ait bir iş yoktur:
Allah ister onlara tövbe nasib edip bağışlar, ister nefislerine zulmettikleri için onları cezalandırır [13,40; 28,56]
129 - Göklerde ne var, yerde ne varsa hepsi Allah'ındır
O dilediğini affeder, dilediğini cezalandırır Allah gafurdur, rahimdir (çok affedicidir, merhamet ve ihsanı boldur)
130 - Ey iman edenler! Kat kat faiz yemeyin Allah'a karşı gelmekten sakının ki felâh bulasınız [2,275]
Cahiliye döneminde faizli borçlar vâdesinde ödenmez ve borçlu sürenin uzatılmasını isterse, tefeci borcun miktarını artırır, böylece zamanla faiz, anaparayı geçerdi Âyet faizi mutlak olarak yasaklamakta olup, kat kat olma şartı o zaman carî olan durumu bildirmektedir (Bkz 2,275-276, 278)
131 - Hem kâfirler için hazırlanmış bulunan o ateşten korunun!
132 - Allah'a ve Resulüne itaat edin ki merhamete nail olasınız!
133 - Rabbiniz tarafından mağfirete,
genişliği göklerle yer kadar ve
müttakiler için hazırlanmış bir cennete doğru yarışırcasına koşuşun! [57,21]
134 - O müttakîler ki bollukta da darlıkta da Allah yolunda harcarlar,
kızdıklarında öfkelerini yutar, insanların kusurlarını affederler
Allah da böyle iyi davrananları sever
135 - O müttakiler ki çirkin bir iş yaptıklarında veya kendi nefislerine zulmettiklerinde, peşinden hemen Allah'ı anar, günahlarının affedilmesini dilerler
Zaten günahları Allah'tan başka kim affeder ki?
Bir de onlar, bile bile işledikleri günahlarda ısrar etmez, o günahları sürdürmezler [9,104; 4,110]
136 - İşte onların mükâfatları, Rab'leri tarafından büyük bir af ile, kendilerinin ebedî olarak kalacakları, içinden ırmaklar akan cennetler olacaktır
Güzel iş yapanların mükâfatı ne de güzel!
137 - Sizden önce, Allah'ın koymuş olduğu hayat kanunlarına uygun olarak, nice olaylar, ümmetler geçti
İsterseniz dünyayı gezip dolaşın da dîni yalan sayanların âkıbetlerini görün!
138 - İşte bu, bütün insanlara yöneltilen bir açıklamadır,
Haramlardan korunacak müttakiler için bir hidâyet ve öğüttür
139 - Sakın yılmayın, üzüntüye kapılmayın, eğer iman ediyorsanız mutlaka üstün gelirsiniz!
Muhtemel başka mânalar:
"Eğer mümin iseniz, yılmayınız, üzüntüye kapılmayınız! Çünkü siz hep üstünsünüz"
Şu mâna da mümkündür:
"Siz, konum bakımından daha üstün iken yılmayın, üzüntüye kapılmayın! Zira siz, Allah rızası gibi yüce bir gaye ile, O'nun dinini yüceltmek için savaşıyorsunuz Onlar ise şeytan yolunda savaşıyorlar Hem sizden olanlar cennette, onlardan olanlar cehennemdedirler" (Nesefî)
140-141 - Şayet siz yara aldı iseniz, karşınızdaki düşman topluluğu da benzeri bir yara aldı
İşte Biz, Allah'ın gerçek müminleri ortaya çıkarması,
sizden şehitler edinmesi, müminleri tertemiz yapıp kâfirleri imhâ etmesi için, zafer günlerini insanlar arasında nöbetleşe döndürür dururuz
Allah zalimleri sevmez
142 - Allah, sizin içinizden cihad edenlerle sabır gösterenleri ortaya çıkarmadan, kolayca cennete girivereceğinizi mi zannettiniz? [2,214; 29,2]
143 - Siz ölümle yüzyüze gelmeden önce, şehid olmayı temenni etmiştiniz
İşte şimdi onu ayan beyan gördünüz
144 - Muhammed, sadece resuldür, elçidir
Nitekim ondan önce de nice resuller gelip geçmiştir Şayet o ölür veya öldürülürse,
Siz hemen gerisin geriye dinden mi döneceksiniz?
Kim geri döner, dinden çıkarsa, bilsin ki Allah'a asla zarar veremez
Ama Allah hidâyetin kadrini bilip şükredenleri bol bol mükâfatlandıracaktır [33,40; 57,2; 58,29; 61,6]
Bu âyet Uhud savaşında münâfıkların yıkıcı dedikodularına cevap mahiyetindedir Savaşta Hz Peygamber (as)'ın öldürüldüğü haberi yayılınca müminler üzüldü, münâfıklar ise çeşitli plânlar, dinden dönme vs düşüncelerine girdiler Cenab-ı Allah ebedî dâvanın fanî şahıslar üzerine bina edilmediğini hatırlatmak üzere böyle buyurmuştur
Hz Peygamber (as)'ın vefat ettiği gün, o müthiş üzüntü sırasında Hz Ebû Bekir (ra) mescide gelerek ashaba şöyle hitap etti: "Bakın! Kim Muhammed'e tapıyor idiyse, bilsin ki Muhammed öldü Kim Allah'a tapıyorsa, Allah diridir, asla ölmez!" deyip peşinden bu âyeti okuyunca, ashab (ra) bu âyeti âdeta tamamen unutmuş olduklarını hayretle görmüşlerdi
145 - Allah izin vermedikçe hiç bir kişi ölemez
Bu, belli bir vakte bağlanmış, takdir edilmiştir
Her kim dünya mükâfatını isterse, kendisine dünyalık birşeyler veririz
Kim âhiret mükâfatı isterse ona da bundan veririz
Biz, şükredenleri elbette ödüllendireceğiz [35,11; 6,2; 42,20; 17,18-19]
146 - Nice peygamberler gelip geçti ki onlarla beraber,
kendisini Allah'a adamış birçok rabbanîler savaştı
Onlar, Allah yolunda başlarına gelen zorluklar sebebiyle asla yılmadılar,
zayıflık göstermediler, düşmanlarına boyun da eğmediler
Allah böyle sabırlı insanları sever
147 - Evet onların bu durumda dedikleri sadece şu oldu:
"Ey bizim kerîm Rabbimiz, günahlarımızı ve işlerimizdeki aşırılıklarımızı affet!
Ayaklarımızı hak yolda sabit kıl ve kâfirler gürûhuna karşı bize yardım eyle!"
148 - Allah da onlara hem dünya mükâfatını, hem de o güzelim âhiret mükâfatını verdi
Allah elbette muhsinleri, hep iyi davrananları sever
149 - Ey iman edenler! Şayet siz kâfirlere itaat ederseniz, onlar sizi, dininizden döndürürler
Siz de ziyana uğrayanlardan olursunuz
150 - Bilakis sizin mevlânız Allah'tır, ve O yardım edenlerin en hayırlısıdır
151 - O kâfirler, Allah'ın, tanrılıklarını kabul ettiğine dair hiç bir delil indirmediği birtakım nesneleri Allah'a ortak saydıkları için,
Onların kalplerine korku salacağız
Onların gidecekleri yer cehennemdir
Zalimlerin varacağı yer ne kötüdür!
152 - Allah size yaptığı yardım vaadini gerçekleştirdi:
O'nun izni ile o düşmanlarınızı kırıp geçiriyordunuz
Allah'ın, size arzuladığınız galibiyeti göstermesine kadar, böylece bu vaad yerine geldi
Ama sonra siz isyan ettiniz, verilen emir hakkında çekiştiniz, yılgınlık gösterdiniz
O esnada kiminiz dünya menfaatini istiyordu, kiminiz âhiret mükâfatını
Sonra Allah sizi denemek için, onlara karşı size verdiği desteği geri çekti, bozguna uğradınız
Bununla beraber sizin kusurlarınızı bağışladı da!
Zaten Allah müminlere bol lütuf ve inayet sahibidir
Okçuların Hz Peygamberin talimatını unutarak yerlerinden ayrılmalarındaki hataya işaret edilmektedir
153 - O vakit siz savaş meydanından hızla uzaklaşıyor,
Dönüp hiç kimseye bakmıyordunuz
Peygamber ise peşinizden sizi çağırıp duruyordu
Bunun üzerine Allah, keder üzerine keder vererek sizi cezalandırdı
Allah'ın sizi affetmesi, ne elinizden gidene, ne de başınıza gelen felâkete esef etmemeniz içindir
Allah bütün yaptıklarınızdan haberdardır
154 - Sonra o kederin peşinden üzerinize bir güven duygusu indirdi
Sizden bir kısmını bürüyen tatlı bir uyku hali verdi
Bir kısmınız ise can derdine düşmüş,
Allah hakkında Cahiliye devrindekine benzer, gerçek dışı şeyler düşünüyorlar:
"Bu işin kararlaştırılmasında bizim yetkimiz mi var? Ne gezer!" diye söyleniyorlardı
De ki: "Bütün yetki ve karar Allah'ındır"
Onlar aslında içlerinde, sana karşı açığa vuramadıkları birşeyler saklıyor ve kendi aralarında:
"Bu emir ve komuta işinde bir payımız olsaydı, şimdi burada olmaz, öldürülmezdik" diyorlardı
De ki: Siz evlerinizde dahi olsaydınız, haklarında ölüm takdir edilenler, mutlaka düşüp ölecekleri yerlere doğru çıkacaklardı
Allah, sizin içinizde olanı sınamak
ve kalplerinizi her türlü vesvese ve kirden arındırıp
pırıl pırıl yapmak içindir ki bunu başınıza getirdi
Allah sinelerin özünü dahi bilir [48,12]
Bazı münâfıklar, müminlerle birlikte savaşa katıldıklarına pişman olmuşlardı Aralarında konuşurken: "Yönetimde rolümüz olsaydı, fikrimizle hareket edilseydi, böyle perişan olmaz, bu kadar ölü vermezdik" diyorlardı Böylece Peygamberimizi itham ediyor, müminlerin de maneviyatlarını bozuyorlardı
155 - İki ordunun karşılaştığı gün içinizden arkasına dönüp kaçanlar var ya,
işte onları, işlemiş oldukları birtakım hataları sebebiyle şeytan kaydırmak istemişti
Allah yine de onları affetti Çünkü Allah gafurdur, halimdir (çok affedici ve müsamahalıdır)
156 - Ey iman edenler! Dini inkâr edip de Allah için seferde ölen veya gazalarda öldürülen arkadaşları hakkında:
"Bizim yanımızda olsalardı, ne ölürler ne de öldürülürlerdi" diyenler gibi olmayın!
Allah bunu, onların gönüllerinde bir hasret, bir yürek yarası olarak bıraksın diye yaptı
Hayatı veren de, alan da Allah'tır Allah bütün yaptıklarınızı görür
157 - Eğer Allah yolunda öldürülür veya ölürseniz,
Bilin ki, Allah tarafından mağfiret ve rahmet, insanların topladıkları bütün mallardan daha hayırlıdır
158 - Sizler ölseniz de, öldürülseniz de, sonunda Allah'ın huzurunda toplanacaksınız
159 - İnsanlara yumuşak davranman da Allah'ın merhametinin eseridir
Eğer kaba, katı yürekli biri olsaydın, insanlar senin etrafından dağılıverirlerdi
Öyleyse onların kusurlarını affet, onlar için mağfiret dile,
ve işleri onlarla müşavere et!
Bir kere de azmettin mi, yalnız Allah'a tevekkül et! Allah muhakkak ki Kendisine dayanıp güvenenleri sever [9,128]
Bu âyet istişarenin ne derece önemli olduğunu gösterir Şöyle ki: Düşman saldırısı karşısında Hz Peygamber (as) savaş stratejisi konusunda ashabını toplayıp danıştı Şahsî fikrine göre, şehir dışına çıkmak yerine Medine'de kalarak savunma savaşı yapılmalıydı Karşı görüş taraftarları fazla olunca onların fikrine uyup Uhud'a çıktı Savaş neticesinde bunun iyi sonuç vermediği anlaşıldı Buna rağmen hemen bu savaş akabinde gelen bu âyet istişareyi emrediyor Demek ki danışmada büyük bir hayır ve bereket vardır
160 - Eğer Allah size yardım ederse, size üstün gelecek hiç kimse olamaz
Şayet o sizi yardımsız bırakırsa, artık O'ndan sonra kim size yardım edebilir ki?
Öyleyse müminler yalnız Allah'a güvenmelidirler
161 - Emanete hıyanet etmek, bir peygamberin yapacağı iş değildir
Her kim hıyanet edip de ganimetten veya kamuya ait hasılattan bir şey aşırır, bunu da gizlerse, kıyamet gününe o vebâlini aldığı şeyler, boynuna asılı olarak gelir
Sonra her kişiye kazandığı şeylerin mükâfat veya cezası eksiksiz verilir
Ve onlar asla haksızlığa uğratılmazlar
162 - Allah'ın rıza yolunu tutmuş, o yolda koşan kimse, hiç Allah'ın hışmına uğrayan ve son durağı cehennem olan kimse gibi olur mu?
Ne kötü bir yerdir o cehennem! [13,19; 28,61]
163 - Rıza yolunu tutanlar Allah'ın huzurunda derece derecedirler Allah insanların yaptığı her şeyi görür
164 - Gerçekten Allah, kendi içlerinden birini, onlara âyetlerini okuması,
Onları her türlü kötülüklerden arındırması,
Kendilerine kitap ve hikmeti öğretmesi için resul yapmakla,
müminlere büyük bir lütuf ve inâyette bulunmuştur
Halbuki daha önce onlar besbelli bir sapıklık içinde idiler [2,129151; 16,72; 41,6; 25,20; 12, 109]
165 - Hâl böyle iken, düşmanlarınızın başına iki mislini getirdiğiniz bir bela sizin başınıza gelince: "Bu nereden geldi?" mi diyorsunuz?
De ki: "Bu felâket sizin yüzünüzdendir" Muhakkak ki Allah her şeye kadirdir
Uhud'da Müslümanlar yetmiş şehit verdiler Oysa Bedir'de müşrikler 70 ölü, 70 de esir vermişlerdi Böylece onların kaybı, Müslümanlarınkinin iki misli olmuştu
166-167 - İki ordunun karşılaştığı gün başınıza gelen musîbet Allah'ın izniyle olmuştu
Bu da O'nun müminleri ayırd etmesi, münafıklık yapanları da meydana çıkarması için idi
O münafıklara: "Gelin, Allah yolunda savaşın veya hiç olmazsa düşmanınızın size ve ailelerinize saldırmasını önleyin!" denildiğinde:
"Biz savaş olacağını bilseydik size katılırdık" dediler
Doğrusu o gün onlar imandan ziyade küfre yakın idiler Onlar, ağızlarıyla, kalplerinde olmayan şeyleri söylüyorlardı Ama Allah onların gizlediklerini pek iyi bilir
Kureyş ordusunun saldırısı sebebiyle Uhud savaşı öncesinde Hz Peygamber, ashabı ile istişare etti Şahsî görüşü, şehir dışına çıkmaksızın savunma yapmaktı İbn Übeyy de bu görüşte idi Gençler meydan savaşı isteyip ağır basınca, Hz Peygamber de ordusunu gönülsüz olarak çıkardı Onun bu halini ve şahsî fikrini bahane ederek, İbn Übey üç yüz kadar adamı ile ayrılıp Medineye döndüler Müslümanlar yedi yüz kişi olarak Medine'yi savunmada yalnız kaldılar Antlaşma gereği savaşa katılması gereken Yahudiler de, Cumartesine rastlamasını bahane ederek katılmadılar İbn Übeyy grubuna: "Ahdiniz gereği, gelin Medineyi beraberce savunalım" denilince onlar: "Savaş olacağını sanmıyoruz Bugün savaşacağınızı bilseydik biz de sizinle savaşırdık!" diyerek çekip gittiler
Münafıklar bu sözleriyle şunu da kasdetmiş olabilirler: "Harp işinde mahir olanlar, sizin yaptığınıza "savaş" demezler Sizin yaptığınız, kendinizi tehlikeye atmaktır" (Nesefî)
168 - Onlar o münafıklardır ki kendileri savaşa çıkmayıp evde oturmaları yetmiyor gibi, bir de kalkıp (bilgiçlik taslayarak) savaşta şehid olan arkadaşları hakkında: "Sözümüze kulak verselerdi böyle öldürülmezlerdi" derler De ki: "Eğer, iddianızda tutarlı iseniz, haydi elinizden geliyorsa kendinizi ölümün elinden kurtarın bakalım!"
169 - Allah yolunda öldürülenleri sakın ölü zannetme! Bilakis onlar hayatta olup, Rab'lerinin katında yaşarlar, rızıklanırlar [2,154]
170 - Allah'ın lütfundan ihsan ettiği nimetlere kavuşmaktan dolayı sevinç içindedirler Arkalarından henüz kendilerine kavuşmayan müstakbel şehitlere, "kendilerine hiçbir korku olmayacağına ve üzüntü hissetmeyeceklerine" dair de müjde vermek isterler
Hz Peygamber (as), Uhud şehitlerinin ruhlarının, yeşil kuşların içinde cennette aldıkları zevkleri nakleder ve sonunda: "Keşke Allah'ın bize neler verdiğini kardeşlerimiz bilse de cihattan çekinmeselerdi" demelerine karşılık, Cenab-ı Allah'ın "Sizden taraf Ben onlara bunu tebliğ ederim" buyurup bu âyeti gönderdiğini bildirir
171 - Onlar Allah'ın nimeti ve lütfu ile ve Allah'ın müminlere olan mükâfatını zayi etmeyeceği müjdesiyle de sevinirler
172 - Hele o yara aldıktan sonra Allah'ın ve Resulünün çağrısına uyup gönül verenlere, hele onlar gibi ihsan ve takvâ sahiplerine pek büyük mükâfatlar vardır
Uhud savaşının ardından Kureyş ordusu Mekke'ye doğru bir miktar yol aldıktan sonra, Müslümanları yerle bir etme fırsatı ellerine geçmişken neden yapmadıklarına esef edip harp konseyi topladılar Fakat sonuçta Medine'ye hücum kuvvetini kendilerinde bulamayıp Mekke'ye doğru devam ettiler O sırada Hz Peygamber de bir saldırı ihtimalini düşünerek Uhud'un ertesi günü "Kureyşi kovalayalım!" emrini verdi Müminler bitkin, durum kritik olmasına rağmen çağrıya uydular ve Medine'den 15 km kadar uzakta olan Hamrau'l-esed'e kadar gidip düşmâna göründüler Üç gün orada kaldılar Kureyş hücuma cesaret edemedi Müslümanlar da bir nevi rövanş alarak maneviyatlarını kazandılar Ayrılırken Ebû Süfyan: "Gelecek sene Bedir panayırında karşılaşalım" diye bağırınca Hz Peygamber (asm): "Öyle olsun!" dedi
173 - Onlar öyle kimselerdir ki halk kendilerine: "Düşmanlarınız olan insanlar size karşı ordu hazırladılar, aman onlardan kendinizi koruyun" dediklerinde, bu tehdit onların imanlarını artırmış ve "Hasbunallah ve ni'me'l-vekil" "Allah bize yeter O ne güzel vekildir!" demişlerdir [6,102; 11,12; 39,62]
174 - Sonra da kendilerine hiç bir fenalık dokunmadan,
Allah'tan bir âfiyet, selâmet ve lütuf ile geri döndüler ve Allah'ın rızasına uydular
Allah çok büyük lütuf ve inâyet sahibidir
175 - Size o haberi getiren adam şeytanın tekidir
O sizi kendi dostları ile korkutmak ister
Fakat siz mümin iseniz onlardan korkmayın, Ben'den korkun! [39,36-38; 58,21; 22,40; 47-7; 40,51-52; 4,76; 58,19]
Razî'ye ve birçok müfessire göre bu şeytandan maksat, Mekkeli müşriklerin Medine'deki Müslümanlar arasında aleyhte propaganda yapmak üzere gönderdikleri Nuaym İbn Mes'ud Eşceî'dir Demek burada, cin şeytanının insan kılığına girmiş şekli olan bir insî şeytan söz konusudur
Uhud savaşı sonunda galip mağlup belli olmadı Mekkelilerin komutanı Ebû Süfyan ayrılırken: "Rövanşımız gelecek sene Bedir panayırında olsun!" diye bağırınca Peygamberimiz: "Öyle olsun!" dedi Vakit gelince Mekkeliler korktular Durumu kurtarmak için Nuaym'ı propaganda için gönderdiler Fakat Hz Peygamber yılmayıp oraya gitti Sekiz gün kalıp galibiyetini tescil etti Mekkeliler ise gelmediler Nuaym, daha sonra müslüman olup bu kusurunu telafi etmiştir
İkinci tefsire göre: Cinnî şeytan, vesvesesi ile ancak dostları olan kâfir ve münâfıkları etkiler, yoksa Allah'ın dostları olan müminleri korkutamaz
176 - İnkâra koşuşanlar sana kaygı vermesin, Onlar Allah'ın dînine asla zarar veremezler
Allah onlara âhirette nasip vermemek istiyor Onlara büyük bir azap vardır
177 - İmana bedel inkârı tercih edenler Allah'ın dînine hiç bir zarar veremezler ve onlar için gayet acı bir azap vardır
178 - O kâfirler kendilerine mühlet vermemizin kendileri hakkında hayır olduğunu sanmasınlar
Onlara mühlet vermemiz, günahlarının artması içindir Onlara zelil ve perişan eden bir azap vardır [23,55-56; 68,44; 9,55]
179 - Allah müminleri içinde bulunduğunuz şu halde bırakacak değildir
Sonunda temiz ile murdarı ayıracaktır
Allah sizin hepinizi gayba vakıf kılacak da değildir
Fakat Allah, resullerinden dilediğini seçer (onu gayba vakıf kılar)
O halde Allah'a ve resullerine iman edin Eğer iman eder ve Allah'a karşı gelmekten sakınırsanız size büyük mükâfat vardır [72,26-27]
180 - Allah'ın kendilerine lütfu ile bol bol verdiği nimetlerde cimrilik edip harcamayanlar, sakın bu hali kendileri için hayırlı sanmasınlar Hayır! Bu, onların hakkında şerdir
Cimrilik edip vermedikleri malları kıyamet günü boyunlarına dolanacaktır
Kaldı ki göklerin ve yerin mirası Allah'ındır
Allah ne yaparsanız hepsinden haberdardır
Mal mülk sahipleri, mallarını bırakacak, toprağa yalnız gireceklerdir Mal mülk asıl sahibine dönecektir
181 - "Allah fakirdir biz ise zenginiz" diyenlerin sözlerini Allah elbette işitmiştir Ama Biz onların dedikleri bu sözü
ve peygamberleri haksız yere öldürmelerini yazacağız
Ve "Tadın bakalım o yakıcı cezayı!" diyeceğiz [2,245]
182 - İşte bu, sizin ellerinizle işlediğiniz günahların karşılığıdır Çünkü Allah kullarına haksızlık edecek değildir [2,95]
183 - Onlar dediler ki: "Allah, ateşin yakıp kor haline getireceği bir kurban getirmedikçe hiçbir peygambere inanmamamızı emretti"
Onlara cevaben de ki: "Benden önce birçok peygamber açık delillerin (mûcizelerin) yanında, sizin öne sürdüğünüz kurbanı da getirdiler Peki sözünüzde tutarlı iseniz, onları niçin öldürdünüz?" [5,27; 2,91] {KM, Levililer 9,23-24; I Kırallar 18,38}
Bu, o Yahudiler tarafından Allah'a iftiradır Tevrat'ta yakılmış kurbanlardan bahsedilmekle beraber (Hakimler, 6,20-21; Levililer 9,24; II Tarihler 7,1-2) bunlar peygamberliğin asıl işaretlerinden sayılmazlar Bunlar sadece Allah'ın yapılan takdimeyi kabul ettiğini gösteren alâmetlerdir Onlar güya Hz Muhammed'in nübüvvetini reddetmek için bu bahaneyi ileri sürdüler Kur'ân, itirazlarını ağızlarına tıkadı, dürüst olmadıklarını şöyle ispatladı: "Söyleyin bakalım bu şartınıza uyan peygamberlerinizi neden öldürdünüz?" (Mesela İlyas (as)'a yaptıkları: I Krallar, 18 ve 19)
184 - Eğer onlar senin nübüvvetini yalan saydılarsa, üzülme!
Zaten senden önce açık deliller, mûcizeler, sahîfeler ve nurlu kitaplar getiren nice resullere de yalancı denilmişti [16,44; 26,196; 35,25; 54,43]
185 - Her canlı ölümü tadacaktır
Siz ey insanlar, çalışmalarınızın ücretini ancak kıyamet günü tam bir şekilde alacaksınız
O vakit, kim ateşten uzaklaştırılıp cennete yerleştirilirse, işte o muradına ermiştir
Yoksa bu dünya hayatı, aldatıcı ve geçici bir zevkten başka bir şey değildir [87,16-17; 28,60; 55,26-27]
186 - Şu muhakkak ki gerek mallarınızda, gerek canlarınızda imtihana tâbi tutulacaksınız
Sizden önce kendilerine kitap verilen Yahudi ve Hıristiyanlardan ve bir de müşriklerden sizi inciten birçok söz işiteceksiniz
Ama siz sabreder ve günahlardan korunursanız, muhakkak ki bu davranış, yapılacak işlerin en değerlisidir [2,155-156; 2,109]
187 - Vaktiyle Allah, Ehl-i kitaptan "Kitabı mutlaka insanlara açıklayıp anlatacaksınız,
Onu asla gizlemeyeceksiniz!" diye teminat almıştı
Fakat onlar bu ahdi önemsemeyerek kulak ardı ettiler, onu az bir bahaya sattılar
Bakın ne kötü bir alış veriş!
188 - Yaptıklarından ötürü sevinen,
öbür taraftan yapmadıkları işlerden dolayı övülmek isteyen kimselerin
sakın azaptan yakayı kurtaracaklarını sanma! Çünkü onlara o can yakıcı azap vardır
Siyak itibariyle bu vasıflar, bir önceki âyette bildirildiği üzere, o zamanki Ehl-i kitap bilginlerinin vasıflarıdır Zira İbn Abbas (ra)'ın dediği gibi "Hz Peygamber (as) bir defasında onlara bir şey sormuştu Onlar da gerçeği gizleyip, ona başka bir şey söylediler Yaptıkları bu iş hoşlarına gitti, üstelik verdikleri bu yanlış bilgiden ötürü bir de teşekkür beklediler" Âyet onların içyüzlerini ortaya koydu
Demek ki bu âyet birinci derecede Yahudi bilginleri, ikinci derecede münafıklar, üçüncü derecede de müminler hakkında indirilmiş sayılır Zira müminler, nefis ve şeytanın tesiriyle bu zaafa düşmesinler diye, onların durumlarından ders almalıdırlar
189 - Göklerin ve yerin hakimiyeti Allah'ındır ve Allah her şeye kadirdir
190 - Muhakkak göklerin ve yerin yaratılışında, gece ile gündüzün birbiri ardınca gelip sürelerinin uzayıp kısalmasında düşünen insanlar için elbette birçok dersler vardır [12,105-106]
Allah Teâlâ kullarını; gökleri ve yeri, zaman ve mekânı dolduran kudret, san'at, hikmet harikası sayısız eserlerini tefekküre ve bu şuurla olan ibadete yöneltiyor Hz Peygamber bu âyet hakkında şöyle buyurmuştur: "Yazıklar olsun bunu çeneleri arasında çiğneyip de bunun hakkında düşünmeyenlere!"
191 - Onlar ki Allah'ı gâh ayakta divan durarak,
gâh oturarak, gâh yanları üzere zikreder,
göklerin ve yerin yaratılışı hakkında düşünürler ve derler ki:
"Ey Yüce Rabbimiz! Sen bunları gayesiz, boşuna yaratmadın
Seni bu gibi noksanlardan tenzih ederiz
Sen bizi o ateş azabından koru!" [4,103; 38,27] {KM, Tesniye 6,7; 11,19}
192 - "Ey Yüce Rabbimiz! Sen kimi ateşe koyarsan, muhakkak onu rezil edersin Zalimlerin hiç bir yardımcısı yoktur!"
193 - "Rabbena! Biz, imana çağıran ve "Rabbinize inanın!" diye tevhide dâvet eden bir zatı duyduk ve icabet ettik
Artık Sen bizi affet, kusurlarımızı bağışla ve iyilerin ölümünü bize nasip eyle!" [3,198]
194 - "Rabbena! Resullerin vasıtasıyla bize vaad ettiğin mükâfatları bize lütfet, bizi kıyamet günü rezil ve perişan eyleme Sen asla sözünden dönmezsin!"
195 - Onların Rabbi de dualarına şöyle icabet buyurdu:
"Sizden gerek erkek, gerek kadın, hayır işleyen hiçbir kimsenin çalışmasını zayi etmem Çünkü siz birbirinizdensiniz, birbirinizden farkınız yoktur
Benim rızam için hicret edenlerin, vatanlarından sürülenlerin,
Benim yolumda işkenceye, zarara uğrayanların,
Benim yolumda savaşanların ve öldürülenlerin,
Elbette kusurlarını örtecek ve elbette onları Allah tarafından mükâfat olarak içinden ırmaklar akan cenetlere yerleştireceğim En güzel ödüller Allah'ın yanındadır [2,186; 60,1; 85,8]
196 - Hakkı inkâr edenlerin diyar diyar, refah içinde gezip durmaları sakın seni aldatmasın
197 - Pek kısa bir zevk ve eğlenme!
Sonra varacakları yer ise cehennem! Orası ne fena bir yataktır! [40,4; 10,69-70; 31,24; 86,17; 28,61]
198 - Lâkin Rabbine karşı gelmekten sakınanlara
Allah tarafından bir ikram olarak
İçinden ırmaklar akan cennetler var Onlar orada ebedî kalacaklardır
Allah'ın yanında olan mükâfatlar, elbette o hayırlı ve iyi insanlar için daha hayırlıdır
199 - Ehl-i kitap içinde, Allah'a iman ettikleri gibi, Hakkı tazim ederek hem size hem de kendilerine indirilen kitaba inananlar da vardır
Onlar Allah'ın âyetlerini, değersiz bir menfaat karşılığında satmazlar
İşte Rabbi nezdinde mükâfatları olanlar onlardır
Muhakkak ki Allah hesabı pek çabuk görür [28,52-54; 2,121; 7,159; 3,113]
200 - Ey iman edenler! Sabredin!
Sabır yarışında düşmanlarınızı geçin!
Cihad için daima hazırlıklı ve uyanık bulunun!
Ve Allah'a karşı gelmekten sakının ki felâh bulup başarıya eresiniz [22,77]
Allah Teâlâ bu âyette felâh (başarı) sırrını özetlemiştir 1 Sabır (musîbete karşı sabır, taate devamda sabır ve günahlardan uzak durmada sabır) 2 Sabır yarışında düşmanları geçmek 3 Cihad için devamlı uyanıklık (cemaatle namaz vesilesiyle birbirine bağlanma, Allah'ın dinini koruma ve yayma konusunda daimî gayret, uyanıklık ve İslâm hudutlarını korumada nöbet tutma) 4 Allah'ın emirlerine karşı gelmekten sakınmak