Buhara Emiri Alimhan'ın Kaftanı - Nazan Bekiroğlu

Nazan Bekiroğlu Yazıları - Nazan Bekiroğlu'nun Son Yazısı - Buhara Emiri Alimhan'ın kaftanı İle İlgili Hikaye
Her şey Dağıstan hakkında küçük bir arama yapmamla başladı Sayfa sayfayı, site siteyi açtı Kongre Kütüphanesi'nin online kataloglarından birinde bir hazineye rastladım


Sergey Prokudin-Gorski'nin 1909-1915 tarihleri arasında çektiği 2606 fotoğraf Fotoğraf dediysem sadece siyah-beyaz olarak tanıdığımız bir dünyaya dair renkli fotoğraflar bunlar


Gorski henüz renkli filmin icat edilmediği dönemde aynı objenin ardı ardına çektiği üç fotoğrafını cam tabletler üzerine kaydetmişti ve bunların her birinde kırmızı, mavi ve yeşil filtreler kullanmıştı Negatifleri projeksiyon sistemiyle üst üste gelecek şekilde yansıtınca ortaya ilk renkli görüntüler çıkmıştı Fakat baskı zordu, renkli dünya cam tabletler üzerinde kalmıştı Kongre Kütüphanesi işte bu cam tabletleri dijital resimler haline getirmişti ve gökkuşağıyla karşılaştırınca, sahtekârlık yoktu ortada, belli ki renkler gerçek renklerin ta kendisiydi


Çarın fotoğrafçısı olarak kendisine sağlanan her türlü kolaylıkla Gorski, Rusya İmparatorluğunun Kafkaslar'dan Sibirya'ya, Urallar'dan Pamir'e kadar uzanan coğrafyasında, bu koca ve hantal devin içinde ne kadar manzara, insan ve hayat varsa bıkıp usanmaksızın fotoğraflamıştı Yaklaşan devrimin ve kesin bir modernleşmenin az öncesinde, sanayileşme telâşında gözüne ilişen her şeyi tesbit etmişti Uçsuz bucaksız stepler, nehirler, şimdi yerinde yeller esen manastırlar, kiliseler, kulübeler, barakalar, kubbeler, minareler, eski zaman sokakları, ırmak ulaşımı, Trans-Sibirya demiryolu, baraj inşaatları, fabrika bacaları, jeneratörler, hidroelektrik santraller, eninde sonunda çarın başını yiyen ve devrimi besleyen olağanüstü insanlık dışı ekonomik koşullar Hepsini renkli olarak kayda geçmişti 150 milyonluk Rusya imparatorluğunun ancak yarısı Ruslardan ibaretti Gorski'nin objektifi bu dil, din, ırk, kültür farklılığını da özenle yakaladı Rum çay işçileri, Ermeni kadınlar, Gürcü damat, Dağıstanlı çift, Taşkentli medrese öğrencileri, Buharalı müezzin, Semerkantlı gözlemeci, Kırgız atlılar Bu insanların yaşamları ve giyimleri


2606 fotoğrafı manzaradan çok hayata, en küçük insana ve harekete dikkat kesilerek üç gün boyunca tek tek açtım, inceledim, büyüttüm, detay aldım, kaydettim Aynı resmin siyah-beyazı ile renklisini yan yana tuttum, mukayese ettim Kimine uzun uzun baktım kimini tez geçtim Hepsinde de renklere dikkat kesildim Modernizasyon ve Sovyet Rusifikasyonu öncesi Semerkant, Taşkent ve Buhara resimlerinin renklerine bakarkense neredeyse bir eşikten geçtim


Bu fotoğraflar renkli olmasalardı Rus işgaline uğramadan önce göçebe hayatı benimseyen fakat işgalden sonra yerleşik hayata geçmeye zorlanan Özbeklerden bir kadının yurt önünde verdiği hülyalı pozda giysisinin ve halısının renklerinin gülkurusu olduğunu, aslında yer altına doğru kazılmış bir çukur olan Özbek zindanının parmaklıkları arasından sabit nazarlarla dışarı doğru bakan mahkûmların giysilerinin pembe, eflatun ve kurşunisini, gardiyanın pantolonunun kıpkırmızısını, Dağıstanlı çiftin arkasında uzanan Kafkas dağlarının ferah yeşilliğini, Registan meydanında Şirdar medresesinin çinilerinin o vakit de aynı mavilikte parladığını, Semerkantlı kumaş tacirinin ipeklilerinin, yünlülerinin, pamuklularının renklerinde baskın olanın tıpkı önündeki birkaç kıymetli halı gibi mercan kırmızısı olduğunu bilemezdim


Fotoğraf zamana dair bir belge Ama siyah-beyaz fotoğraf zamanı donduruyor, renkli olan ise eşik atlatıyor Siyah-beyaz nostalji ama renk hayat demek çünkü Renk an demek, an da zaman demek Zaman ise her şey


Gorski bu fotoğrafları cam tabletler üzerinde bile olsa 2000'li yıllara bir armağan gibi göndermeseydi Volga üzerinde 84 yaşında hâlâ emekçilik eden liman görevlisinin belindeki kemerin çimen yeşili olduğunu ve Buhara'nın son emiri, yüzü minyatür bakışları kederkeş Alimhan'ın 1910 yılında giydiği türkuaz renkli kaftanın üzerindeki lâlelerden bir kısmının mor bir kısmının peygamber çiçeği mavisi renginde olduğunu, nerden bilebilirdim?