Türk Devletleri - Eyyubîler Devleti (Eyyubiler)

Eyyubîler Devleti (1171 - 1252)



Ünlü kumandan ve siyaset adamı Selâhaddin Eyyûbî tarafından, Suriye, Filistin, Mısır ve Yemen’de kurulan devlet
Hânedânın kurucusu olan Selâhaddin Eyyubî, Hazbanî kabilesine mensuptu Ancak bu aile, uzun yıllar Türkler arasında bulunmuş ve tam manâsıyla Türkleşmişti Selâhaddin Eyyubî, 1138’de çok sayıda askeri ile birlikte Musul Türk kumandanı ZengîNureddin’in hizmetine girdi Şirkûh, bu hizmetteyken, 1169’da Mısır’ın kontrolünü ele geçirdi ise de, çok geçmeden öldü ve onun halefi olarak yerine Selâhaddin geçti bin Aksungur’un hizmetine girdi Bu durumun akabinde Selâhaddin’in kardeşi Şirkûh da Zengî’nin oğlu Böylece, hânedânın gerçek kurucusu olarak ortaya çıkan Selâhaddin Eyyûbî, 1171 yılında, Şiî Fâtımî idaresini tamamıyla ortadan kaldırdı 1175 yılında ise, İsmâil Zengî ile Böri Gâzi’nin kumanda ettiği orduyu Kurunhama’da bozguna uğrattı ve Eyyûbî Devletinin temellerini attı 1176 yılında kardeşi Turan Şahla beraber, Yemen’deki Abdün-nebi Fırkasını yıkan Selâhaddin Eyyûbî, Abbasî halifesi tarafından Suriye, Yemen, Filistin ve Kuzey Afrika’nın sultanı ilan edildi Bu durum, aynı zamanda, halife tarafından, devletinin kabul edilmesi demekti
Selâhaddin Eyyûbî, ilk iş olarak Mısır’daki Fâtımî idaresinin son izlerini de ortadan kaldırdı Onların eski toprakları üzerinde, din ve eğitimde kuvvetli bir siyasetin teşvik ve uygulayıcısı oldu Şiîliğin yerine Sünnî mezhebini yaymaya başladı Bunda başarılı olan Selâhaddin, Mısır ve Suriye’de Fâtımîlerin yaydığı yanlış itikadın önüne geçerek, Ehl-i sünnet itikadının yayılmasında önder oldu Selâhaddin Eyyûbî’nin takip ettiği siyasetin diğer bir yönü de, Haçlılara karşı mücadelenin başlatılması idi Bilindiği gibi bu yüzyılda Haçlılar, iki defa Anadolu’dan Kudüs’e kadar gitmişler ve geçtikleri yerlerde kan ve gözyaşından başka bir şey bırakmamışlardı Hattâ bu zalimler, kendi dindaşları ve ırkdaşlarının kalplerinde bile, derin bir nefret uyandırmışlardı Kutsal şehir Kudüs, yıllardır bu zalimlerin elinde bulunmaktaydı Nitekim, Selâhaddin’in Haçlılara karşı tesirli bir şekilde başlattığı cihad siyaseti, bütün İslâmî gayret ve heyecanı onun etrafında birleştirdi Türk ve Arap ordularının aynı gaye etrafında toplanmasını sağladı
Topladığı bu kuvvetlerle, 1187 yılında, Haçlıların karşısına çıkan Selâhaddin Eyyûbî, Hattin’de parlak bir zafer kazandı Perişan bir vaziyete düşen Haçlıların elindeki bütün kaleler, Kudüs dahil Eyyûbîlerin eline geçti 89 yıl düşman elinde kalan kutsal şehir Kudüs’ün de ele geçirildiği bu zaferle, bütün Müslümanların gönüllerinde taht kuran Selâhaddin Eyyûbî, büyük bir üne kavuştu Avrupa, bu hezimet karşısında birbirine girdi ve üçüncü Haçlı seferi için çalışmalara başladılar Ancak, bu yeni Haçlı ordusu, daha Akka’da iken hezimete uğratıldı ve yine onların aleyhine olarak bir antlaşma imzalandı
Hemen hemen bütün günleri harp meydanlarında geçen, Ortadoğu’daki Haçlı varlığının belini kıran ve onu asla eski gücüne kavuşamayacağı bir hale getiren, böylece Ortadoğu-İslâm dünyasının kudretini, bütün Avrupa’ya gösteren Mücâhid Sultan, 4 Mart 1193 Çarşamba günü Dımaşk’ta (Şam) vefat etti Aynı şehirde bulunan kabri, bugün, büyük ziyaretgâhlardandır
Selâhaddin Eyyûbî, ölmeden önce devletinin çeşitli bölgelerini oğullarına ıktâ olarak dağıtmıştı Bununla beraber merkezî kontrol, oğullarından El- Âdil’in elindeydi Bu sultan zamanında, daha önceki aktif politika terk edilerek yumuşak bir siyaset izlenmeye başlandı Frenklerle barış yapılarak, ilişkiler, normal bir duruma getirildi 1205 senesinde Samsat, Serve ve Ra’sul-ayn’ın şehirlerine hakim olan Melik el-Efdal, amcası El-Âdil’le ilişkisini keserek Anadolu Selçukluları Sultanı Keyhüsrev’e bağlandı Bu dönemde Eyyûbîler, 1208’de Ahlat’ı, 1215 senesinde ise Yemen’i hakimiyetleri altına aldılar Beşinci Haçlı seferi sırasında Dimyat’ın Haçlılar eline geçmesi ile üzüntüsünden hastalanan Sultan El-Âdil, çok geçmeden vefat etti (10 Eylül 1218) Yerine oğlu el-Kâmil geçti
El-Kâmil, kısa sürede orduyu toparlayarak, Haçlıları geri püskürtmeye muvaffak oldu Ancak, daha sonra, İmparator İkinci Frederik ile anlaşan El-Kâmil, anlaşılamayan bir tutumla, Kudüs’ü Haçlılara terk etti Böylece, İkinci Frederik ile başlayan sulh dönemi, Mısır ve Suriye’ye bazı iktisadî faydalar sağlarken, aynı zamanda Akdeniz Hıristiyan devletleri ile ticaretin yeniden canlanmasına yol açtı Sultan El-Kâmil’in devri, diğer taraftan iç çatışmalara ve çalkantılara sahne oldu Sultana karşı ülkede ittifaklar kuruldu Aynı zamanda sultanın kardeşi Muazzam ile Melik Eşref bile, bu ittifakın içinde yer aldı Hattâ, Melik Eşref, bir ordu ile sultanın karşısına çıktı ise de, aniden vefat ettiğinden kuvvetleri dağıldı
Eyyûbî Devleti son parlak devrini, Sultan El-Kâmil ile yaşadı Onun ölümüyle ülke parçalanmaya yüz tuttu El-Kâmil’in yerine geçen Es-Sâlih zamanında, ülke bir taraftan iç mücadelelere sahne olurken, diğer yandan altıncı Haçlı seferi başgösterdi Bu karışık vaziyete rağmen, Haçlılara karşı başarılar kazanıldı ve Fransa Kralı St Louis esir alındı Sultan Es-Sâlih’in kısa bir süre sonra ölümü üzerine, Mısır Eyyûbî ülkesi, 1250 yılında, Türk Bahri Memlûk birliklerinin eline geçti
Halep’te ise, 1236 senesinde ölen El-Azîz’in yerine geçen En-Nâsır Yûsuf, Mısır’daki Sultan Sâlih’in ölümü üzerine bütün Suriye’yi ele geçirdi Onun Suriye üzerindeki iddiaları, Mısır Memlûkları ile mücadelelere sebep oldu Bu sürekli mücadelelere, ancak Moğolların taarruzu son verdi Devamlı tâbi halde yaşayan Hama’daki şube ise, varlığını 1342 senesine kadar sürdürdü Bu tarihte, onlar da Moğollar tarafından ortadan kaldırıldı Sadece Diyarbekir ve Hısnıkeyfa civarında, mahallî bir beylik, Moğolların ve Timurlular'ın hücumlarından kurtulabildi Eyyûbîlerin bu kolu da Akkoyunlular tarafından ortadan kaldırıldı
Eyyûbîler Devleti, Zengîler'in bir devamıydı Eyyûbî devlet teşkilâtı, diğer İslâm devletlerindeki teşkilâtlardan farklı değildi Başta bir sultan ve onun hânedânı, sonra, idarî ve askerî yetkiye sahip emîrler, daha sonra bürokratlar ve ilmiye sınıfına mensup olanlar gelirdi
Devlet işlerini yürüten üç dîvân vardı Dîvân-ül-İnşâ; bürokrasinin idaresi ve diplomatik işlerin yürütülmesiyle uğraşırdı Dîvân-ül-Ceyş; ordu ve onun malî işlerinden sorumluydu Dîvân-ül-Mâl; bugünkü maliye bakanlığının görevini yapardı Dîvânlar arasında en geniş teşkilâta sahip olan bu dîvândı
Eyyûbîler Devletinin en önemli hedefi, Ortadoğu’da Haçlılar tarafından işgal edilen İslâm topraklarını kurtarmaktı Bu sebepten sultan, her zaman, savaşa hazır güçlü bir orduyu beslemek zorundaydı Ordunun temelini, toprağa bağlı süvariler meydana getiriyordu Bunların yanında, maaşlarını para olarak alan bir miktar piyade ve süvari vardı Piyadeler, kale savunma veya kuşatmalarında vazife alıyorlardı Diğer muharebelerde ise, timarlı süvariler savaşıyordu Süvarilerin en önemli kısmını, parayla satın alınarak veya devşirilerek yetiştirilen memlûklar teşkil ediyordu Bunların büyük çoğunluğu Türk'tü
Eyyûbîler Devletinde sağlık hizmetleri çok gelişmişti Birçok şehirde hastaneler yapılmıştı Bu hastaneler arasında Dımaşk’taki Nureddin ve Kahire’deki Selahaddin hastaneleri, mükemmel tıp merkezleriydi Buralarda erkekler, kadınlar ve sinir hastaları için ayrı kısımlar vardı Tarihte sinir ve ruh hastalıkları için ilk ilaçlar, bu hastanelerde hazırlanmıştır Hastanelerin yanında, kimsesiz, bakıma muhtaç çocukların ve fakirlerin korunması için birçok bakım evleri ve misafirhaneler açılmıştır
Eyyûbîler Devletinde, teknik ve sanat da gelişmişti Dımaşk ve Kahire’de dökümhaneler ve cam imalathaneleri vardı Bu şehirlerde ayrıca, su ile çalışan kâğıt değirmenleri de yer alıyordu Kâğıt; buğday, pirinç sapları ve pamuktan yapılıyordu Musul kumaşları, Mısır pamukluları ve Dar-ut-Tirâz’da imal edilen yünlü, ipekli ve pamuklu kumaşlar çok meşhurdu Bakır işlemeciliği gelişmişti Bugün, Eyyûbîler devrine ait şamdanlar, leğen ve tabaklar çeşitli ülkelerin müzelerinde bulunmaktadır Silâh imalatı da oldukça ileri seviyede idi Bilhassa Dımaşk’ın meşhur çelik kılıçları çok ünlüydü
Eyyûbîler devri, ilmî hayat bakımından İslâm tarihinin en canlı ve hareketli dönemlerinden biriydi Bozuk itikadlara karşı, Ehl-i sünnet itikadını yaymak gayesiyle, Kahire ve Dımaşk’ta birçok medreseler açıldı Burada tefsir, hadis, fıkıh ilimleri yanında, fen ilimleri de öğretiliyordu Ayrıca Kur’ân ilimlerini öğretmek için Dâr-ul-Kurrâlar, hadîs ilimlerini öğretmek için Dâr-ul-Hadîsler ve fen ilimlerini öğretmek için Dâr-ül-Hendeseler açıldı Medreselerin yanında camiler de önemli ilim merkezleriydi Camilerde çeşitli ilimlerin okutulduğu halkalar ve köşeler vardı
Tarihte çok önemli bir rol oynayan Eyyûbîler, Büyük Selçuklu Devleti'nin geleneklerini yeniden kurarken, Şiî Fâtımî Devletine en büyük darbeyi vurmuş ve İslâm'ın yeniden ihyasına canla başla çalışmışlardır Haçlılara karşı büyük bir devlet ve güç meydana getirmişler, nitekim geçici bir zaman için de olsa Kudüs’ü ele geçirebilmişlerdir Eyyûbîlerin devlet teşkilâtının izleri, daha sonra Memlûk ve Osmanlı devlet teşkilâtında tesirli olmuştur


Kaynak: Genel Türk Tarihi / dallog com

Eyyubi Devleti - Eyyubiler



Eyyübiler Suriye, el-Cezire, Mısır ve Yemen'de hüküm sürmüş bir hanedandır Adını Salâhaddin Eyyubî'nin babası Eyyub bin Şadi'den alır Eyyübîlerin asıl kurucusu Salahaddin Eyyubî'dir
Eyyub ve kardeşi Şirkuh, önce 17 yyda Ani'de hüküm süren Sadadât sülâlesinin hizmetinde iken sonradan Bağdat’a giderek Mücahiddin Behruz'un maiyetine girdiler Kendilerine Tekrit kalesi muhafızlığı verilir Ancak Bağdat Selçuklu ordusu, Musul atabeki Zengî'yi yenince, Eyyub, Zengi'nin kaçmasına yardım ettiğinden artık Tekrit'te oturmalarına imkân kalmamıştı Bu sebeple Musul'da Zengî'nin hizmetine girdiler Zengî'nin seferlerine katıldılar; Eyyub, Baalbek muhafızı oldu

Fakat Zengi'nin ölümü üzerine Börî'ler Baalbek'i geri alınca Eyyub da onların tarafına geçti, kısa zamanda kendini göstererek başkumandanlığa kadar yükseldi Şirkuh ise Nureddin Mahmud bin Zengî'nin hizmetine girdi, onun emriyle, Şam'ı müdafaa eden kardeşi Eyyub üzerine yürüdü iki kardeş anlaştılar, Şam Nureddin Mahmud bin Zengî'nin topraklarına katıldı Nureddin tarafından Eyyub'a Şam valiliği, Şirkuh'a da, Humus verildi Bundan sonra Nureddin, Mısır işlerine müdahale etmeyi kararlaştırınca, Şirkuh'u, Eyyub'un oğlu Salâhaddin ile beraber oraya gönderdi Mısırlılar ve Kudüs kralı ile birçok mücadeleden sonra Şirkuh, Mısır'a hâkim oldu Neticede Fatımî halifesi Azid, Şirkuh'u vezir tayin etti; Şirkuh'un ölümüyle de yerini Salâhaddin aldı Salâlında Fatımî halifesinin hal edilmiş olduğunu açıklayarak hutbeyi abbasî halifesi adına okuttu

Bundan sonra kendi başına hareket etmeğe başlaması üzerine Nureddin ile araları açıldıFakat bir siire sonra Nureddin öliince Salâhaddin Mısır'ın tek hâkimi oldu Daha önce de kacdeşi Turanşah'ı göndermek suretiyle Yemen'i işgal eden Salâhaddin kolaylıkla Suriye'yi elde etti ve hâkimiyetini Irak içlerine kadar ulaştırdı Suriye ve Filistin kıyılarına yerleşmiş olan haçlı kuvvetleriyle mücadele hazırlıklarına giriştiÖn Asya'daki Türk boylarının da kendisine katılmasıyle 1187 yılında, Hittin muharebesinde Haçlıları büyük bir yenilgiye uğrattı, Kudüs ile birlikte diğer birçok kıyı şehirlerini eline geçirdi Bunun üzerine Üçüncü Haçlı seferi düzenlendi (1189-1192) lngiltere kralı Arslan Yürekli Richard, Alman imparatoru Friedrich Barbarossa ve Fransız kralı Philippe-Auguste'nın kumandalarındaki haçlı ordusu Eyyubîlere karşı harekete geçtiler

Ingiliz ve Fransız kralları Salâhaddin'in savunduğu Akkâ kalesini kuşattılar Philippe- Auguste'un kuşatmadan çekilmesi üzerine, Richard kuşatmaya bir buçuk yıl daha devam etti Pakat hiç bir başarı elde edemeden üç yıllık barış imzalayarak ayrıldı Salâhaddin daha ölmeden önce, Ortaçağ’da kurulan diğer Türk devletleri geleneklerine uyarak ülkesini oğulları ve kardeşleri arasında paylaştırdı: oğuları EI-Efdal'e Şam [1260), El-Aziz'e Mısır (1252), EI-Zahir'e Halep, kardeşleri EIâdil'e El-Cezire, Tuğtekin'e de Yemen (1228) düştü Ayrıca Humus (1262), Hısn-ı Keyfa (1254), Meyyafarikin (1260), Baalbek (1229), Kerek (1263) gibi şubeler de meydana geldi Salâhaddin 1193'te ölünce oğulları arasında anlaşmazlık çıktı El-Âdil bu anlaşmazlıktan yararlanarak Salâhaddin'in oğullarinı ortadan kaldırdı ve bütün ülkeye sahip oldu El-Adil de kardeşi gibi ülkeyi oğulları arasında bölüştürdü Sadece Halep, Salâhaddin'in torunlarında kaldı

El-Adil'in 1218 yılında ölümünden hemen sonra Dördüncü ve Beşinci Haçlı seferleri başladı Kendisine Mısır ülkesi verilmiş olan El-Adil'in oğlu Kâmil, ordusunun itaatsizliği yüzünden Haçlılara karşı Dimyat’ı dahi koruyamadı ve şehit düştü Ancak Eyyubîlerin ortak çabaları sonunda, haçlı kuvvetleri durduruldu ve Dimyat geri alındıÖte yandan Şam'daki El-Muazzam'dan çekinen EI-Kâmil, imparator Friedrich II ile anlaşarak rakiplerini sindirmek istedi Muazzam'ın ölümüyle yerine gelen oğlu El-Nâsır'a itimat etmesine rağmen Kâmil yine de Friedrich II ile işbirliği yapmak istedi ve sonunda, hem Eyyubîler, hem de Hristiyanlar arasında nefret uyandıran anlaşmayı yaptı (1229) Buna göre Friedrich II, Kâmil'i düşmanlarına karşı korumayı vaat etti, buna karşılık Kudüs'ü, ve Kudüs ile deniz arasındaki toprak parçasını aldı

Kâmil, Eyyubîler arasındaki anlaşmazlıkları ortadan kaldırmağa çalıştı Ancak bu sıralarda Konya Selçukluları üzerine yaptığı birtakım başarılı seferler yeni anlaşmazlıkların ortaya çıkmasına sebep oldu Kâmil, kendisine karşı başkalarıyle birleşmiş olan Şam hâkimi El-Eşref'in üzerine yürüdü Şam yakınlarına geldiği sırada ölen El-Eşref'in yerine geçen kardeşi Salih İsmail, Şam'ı El-Kâmil'e teslim etmek zorunda kaldı Fakat bir süre sonra Kâmi1'in ölümüyle Eyyubîler'in çöküş devresi başladı Mısır'da babasının halefi ilân edilen Kâmil'in oğlu El-Adil yerini, ağabeyi El-Salih Eyyub'a bırakmak zorunda kaldı Salih İsmail ise tekrar Suriye'yi ele geçirdi ve Mısır'a karşı cephe aldı



Eyyübi Devleti

Memluklara dayanılarak ve şiddet göstermek suretiyle Eyyubî ülkesi yeniden merkeze bağlandıysa da, artık hanedan, tamamen kuvvetten düşmüşve emrindeki Türk boyları da ayrılmışlardı St Louis ile gelen altıncı haçlı kuvvetleri, Dimyat'ı zapdettilerse de perişan olmaktan kurtulamadılar EI-Salih Eyyub'un ölümünden sonra yerine geçen oğlu Turanşah, Memlûklar tarafından 1250'de öldürülünce, yerine annesi Şecerüddür ve ardından da Aybek geçti Hutbenin 1254 yılına kadar Eyyubî sultanı adına okunmuş olmasına rağmen Aybek'in sultanlığı ile beraber Mısır'da fiilen Memlük hâkimiyeti başlamış olduÖte yandan Halep'te 1236 yılında; babası El-Aziz'in yerine geçerek Suriye'yi zapteden E1-Nâsır Yusuf, Mısır Memlûkleri ile mücadeleye girişti
Fakat, bu sırada (1260) başlayan Moğol istilâsı bu mücadeleye son verdi Böylece, 1228 yılında Yemen, 1245'te de El-Cezire Eyyubîlerinden sonra, 1260 yılında Halep ve Şam, 1262'de Humus Eyyubîleri son buldu Moğol hâkimiyetini tanıyan Hama kolu ise Salâhaddin'in kardeşi Şehinşah sülâlesinden bir hanedan haline getirildi ve Mısır Memlûklarına bağlı valiler olarak 1241 yılına kadar varlıklarını korudular
Büyük Selçuklu İmparatorluğu'nun geleneklerine göre kurulan Eyyubî Devleti, Türk İslâm Medeniyeti tarihinde önemli bir bolümü meydana getirir Eyyubî devlet teşkilâtı sonradan Memlûklarca örnek olarak alındığı gibi Osmanlı devlet teşkilâtı üzerine de etkili oldu Haçlı seferleri sırasında Avrupa, Eyyubîler yoluyle Türk kültürüyle temasa girdi, bazı unsurları ; (Örn Arma sistemi, kıyafet); benimsediler Ayrıca Eyyubîler, Sünniliğin yerleşmesinde ve Türk örf ve geleneklerinin benimsenmesindeki hizmetleriyle de önem kazanmışlardır