Antik Efes İzmir -Türkiye'deki Antik Kentler - Efes

Efes, kuruluşu Cilalı Taş Devri MÖ 6000 yıllarına dayanan, İzmir'in Selçuk ilçesinin 3 km uzağında bulunan antik kent


Antik Efes


İzmir ili Selçuk ilçesi sınırları içindeki Efes Antik Kenti'nin ilk kuruluşu MÖ 6000 yıllarına, Neolitik Döneme (Cilalı Taş Devri) kadar inmektedir Son yıllarda yapılan araştırmalar ve kazılarda Efes çevresindeki höyükler ve kalenin bulunduğu Ayasuluk Tepesi'nde Tunç çağları ve Hititler'e ait yerleşimler saptanmıştır Hititler Dönemi'nde kentin adı Apasas'tır



Karte_Ephesos_Mappng
Antik Efes haritası




Helenistik Efes



MÖ 1050 yıllarında Yunanistan'dan gelen göçmenlerin de yaşamaya başladığı liman kenti Efes, MÖ 560 yılında Artemis Tapınağı çevresine taşınmıştır Bugün gezilen Efes ise Büyük İskender'in generallerinden Lysimakhos tarafından MÖ 300 yıllarında kurulmuştur Şehir Romadan özerk bir şekilde Apameia Kibotos şehri ile ortak para bastırmıştır Bu şehirler klasik dönemdeki Küçük Asya'da çok parlak yarı özerk davranmaya başlamışlardı Lysimakhos, kenti Miletli Hippodamos'un bulduğu "Izgara Plan"a göre yeniden kurar Bu plana göre, kentteki bütün cadde ve sokaklar birbirini dik olarak keser

Roma Dönemi Efes



Hellenistik ve Roma çağlarında en görkemli dönemlerini yaşayan Efes, Roma İmparatoru Augustus zamanında, Asya Eyaleti'nin başkenti olmuş ve nüfusu o dönem (MÖ 1-2 yüzyıl) 200000 kişiyi aşmıştır Bu dönemde her yer mermerden yapılmış anıtsal yapılarla donatılır MÖ 4 yüzyılda limanın dolmasıyla Efes'te ticaret geriler İmparator Hadrian limanı birkaç kez temizletir Liman kuzeyden gelen Marnas Çayı ve Küçük Menderes nehrinin getirdiği alüvyonlarla dolar Efes denizden uzaklaşır 7 yüzyılda Araplar bu kıyılara saldırır Bizans döneminde tekrar yer değiştiren ve ilk kez kurulduğu Selçuk'taki Ayasuluk Tepesi'ne gelen Efes, 1330 yılında Türkler tarafından alınır Aydınoğulları'nın merkezi olan Ayasuluk, 16 yüzyıldan itibaren giderek küçülmeye başlamıştır Günümüzde bölgede, 30000 nüfuslu turistik Selçuk ilçesi bulunmaktadır



Hadrian Tapınağı




Efes ören yerinde, Hadrianus Tapınağı girişindeki frizde Efes'in 3 bin yıllık kuruluş efsanesi şu cümlelerle yer alır:
Atina kralı Kodros'un cesur oğlu Androklos, Ege'nin karşı yakasını keşfetmek ister Önce, Delfi kentindeki Apollon Tapınağı'nın kahinlerine danışır Kahinler ona, balık ve domuzun işaret ettiği yerde bir kent kuracağını söyler Androklos bu sözlerin anlamını düşünürken Ege'nin lacivert sularına yelken açar Kaystros (Küçük Menderes) Nehri'nin ağzındaki körfeze geldiklerinde karaya çıkmaya karar verirler Ateş yakarak tuttukları balıkları pişirirlerken çalıların arasından çıkan bir yabandomuzu, balığı kaparak kaçar İşte kehanet gerçekleşmiştir Burada bir kent kurmaya karar verirler


Doğu ile Batı arasında başlıca kapı durumunda olan Efes önemli bir liman kenti idi Bu konumu Efes'in çağının en önemli politik ve ticaret merkezi olarak gelişmesini ve Roma Devrinde Asia eyaletinin başkenti olmasını sağlamıştır Efes, antik çağdaki önemini yalnızca buna borçlu değildir Anadolu'nun eski anatanrıça (Kybele) geleneğine dayalı Artemis kültünün en büyük tapınağı da Efes'te yer alır Efes'teki Artemis Tapınağı dünyanın yedi harikasından biri olarak kabul edilir
MÖ 6 yüzyılda bilim, sanat ve kültürde Milet ile birlikte en ön sırada yer alan Efes, bilge Herakleitos, rüya tabircisi Artemidoros, şair Callinos ve Hipponaks, gramer bilgini Zenodotos,
hekim Soranos ve Rufus gibi ünlü kişileri yetiştirmiştir

Mimari Eserler




Efes, tarihi boyunca birçok kez yer değiştirdiğinden kalıntıları yaklaşık 8 kilometrelik geniş bir alana yayılır Ayasuluk Tepesi, Artemision, Efes ve Selçuk olarak dört ana bölgedeki harabeler yılda ortalama 1,5 milyon turist tarafından ziyaret edilmektedir Tümüyle mermerden yapılmış ilk kent olan Efes'teki başlıca yapılar ve eserler aşağıda açıklanmıştır:
Artemis Tapınağı: Dünyanın yedi harikasından biridir Antik dünyanın mermerden inşa edilmiş ilk tapınağıdır Büyüklüğü 130 x 68 metre ve ön cephesi diğer Artemis (Ana Tanrıça) tapınakları gibi batıya dönüktür
Magnesia Kapısı (Üst Kapı) ve Doğu Gymnasiumu: Efes'in iki girişi vardır Bunlardan biri kentin çevresindeki sur duvarlarının doğu kapısı olan, Meryemana Evi Yolu üzerindeki Magnesia Kapısı'dır Doğu Gymnasiumu, Panayır Dağı eteğindeki Magnesia Kapısı'nın hemen yanındadır Gymnasion, Roma Çağı'nın okuludur
Odeion: Efes'in iki meclisli bir yönetimi vardı Bunlardan biri olan Danışma Meclisi toplantıları zamanında üzeri kapalı olan bu yapıda yapılmış ve konserler verilmiştir 1400 kişilik kapasiteye sahiptir Bu nedenle yapı "Bouleterion" olarak da adlandırılır
Yukarı Agora ve Bazilika: İmparator Augustus tarafından inşa ettirilmiş, resmi toplantıların ve borsa işlemlerinin yapıldığı yerdir Odeion'un önündedir
Prytaneion (Belediye Sarayı): Prytan kentin belediye başkanı gibi görev yapardı En büyük görevi kalın sütunları bulunan bu yapının içindeki kentin ölümsüzlüğünü simgeleyen kent ateşinin sönmemesini sağlamaktı Prytan, Kent Tanrıçası Hestia adına bu görevi üstlenmişti Salonun çevresinde tanrı ve imparator heykelleri sıralanmıştı Efes müzesindeki Artemis heykelleri burada bulunmuş ve daha sonra müzeye getirilmiştir Yanındaki yapılar kentin resmi misafirlerine ayrılmıştı
Domitianus Meydanı: Meydanın güneyinde, teras üzerinde İmparator Domitianus adına Efesliler tarafından yaptırılmış büyük bir tapınak ve altında Efes yazıtlar galerisi vardır Doğuda Pollio Çeşmesi ve olasılıkla hastane yapısı, kuzeyinde cadde üzerinde Memnius Anıtı yer alır
Herakles Kapısı: Roma Çağı sonlarında yaptırılmış olan bu kapı Kuretler Caddesi'ni yaya yolu haline getirmiştir Ön cephesindeki Kuvvet Tanrısı Herakles kabartmaları dolayısıyla bu ismi almıştır
Traianus Çeşmesi: Cadde üzerindeki iki katlı anıtlardan biridir Ortada duran İmparator Trainus'un heykelinin ayağı altında görülen küre dünyayı simgeler
Yamaç Evler: Teraslar üzerine inşa edilmiş olan çok katlı evlerde kentin zenginleri oturuyordu Peristilli ev tipinin en güzelleri olan bu evler modern evlerin konforunda idi Duvarlar mermer kaplama ve fresklerle, taban ise mozaiklerle kaplıdır Evlerin hepsinde kalorifer sistemi ve hamam bulunmaktadır
Hamam ve Umumi Tuvalet: Romalıların en önemli sosyal yapılarındandır Soğuk, ılık ve sıcak kısımlar vardır Bizans döneminde tamir görmüştür Ortasında havuz olan umumi tuvalet yapısı, aynı zamanda toplanma yeri olarak da kullanılmıştır
Hadrianus Tapınağı: İmparator Hadrianus adına, anıt tapınak olarak inşa ettirilmiştir Korinth düzenlidir ve frizlerinde Efes'in kuruluş efsanesi işlenmiştir
Oktagon: Kleopatra'nın kız kardeşine ait anıtsal bir mezardır
Heroon: Efes'in efsanevi kurucusu Androklos adına yaptırılmış bir çeşme yapısıdır Ön kısmı Bizans döneminde değiştirilmiştir



Celcius Kütüphanesi






Celcus Kütüphanesi: Roma dönemi yapılarının en güzellerinden birisi olan yapı hem kütüphane, hem de mezar anıtı görevini üstlenmiştir MS106 yılında Efes valisi olan Celsus ölünce, oğlu kütüphaneyi babasının adına mezar anıtı olarak yaptırmıştır Celsus'un lahdi kütüphanenin batı duvarı altındadır Cephesi 1970-1980 yılları arasında restore edilmiştir Kütüphanede kitap ruloları, duvarlardaki nişlerde saklanıyordu
Serapis Tapınağı: Efes'in en ilginç yapılarından biri olan Serapis Tapınağı, Celsus Kütüphanesi'nin hemen arkasındadır
Anıtsal Çeşme: Odeion'un önündeki meydan kentin "Devlet Agorası" (Yukarı Agora)'dır Tam ortasında Mısır tanrıları tapınağı (İsis) bulunuyordu MÖ 80 yıllarında Laecanus Bassus tarafından yaptırılan Anıtsal Çeşme, Devlet Agorası'nın güneybatı köşesinde yer alır Buradan Domitian Meydanı'na ve bu meydan etrafında kümelenmiş bulunan Pollio Çeşmesi, Domitian Tapınağı, Memmius Anıtı ve Herakles Kapısı gibi yapılara ulaşılır
Mazeus Mithridates (Agora Güney) Kapısı: Kütüphaneden önce, İmparator Augustus zamanında inşa edilmiştir Kapıdan Ticaret Agorası'na (Aşağı Agora) geçilir





Mermerli yol






Mermer Cadde: Kütüphane meydanından tiyatroya kadar uzanan caddedir
Agora: 110 x 110 metre boyutlarında ortası açık, çevresi portikler ve dükkanlarla çevrili bir alandır Agora, kentin ticari ve kültürel merkeziydi Agora Mermer Cadde'nin başlangıç noktasıdır
Büyük Tiyatro: Mermer Cadde'nin sonunda bulunan yapı, 24000 kişilik kapasiteyle antik dünyanın en büyük tiyatrosudur Çok süslü ve üç katlı sahne binası tamamen yıkılmıştır Oturma basamakları üç bölümlüdür Tiyatro, St Paul'ün vaazlarına mekan olmuştur



Efes_tiyatrojpg
Büyük Tiyatro





Tiyatro Gymnasiumu: Hem okul, hem de hamam işlevine sahip büyük yapının avlu kısmı açıktadır Burada tiyatroya ait mermer parçalar restorasyon amacıyla sıralanmıştır
Liman Caddesi: Büyük Tiyatro'dan, bugün tamamen dolmuş olan Antik Liman'a uzanan, iki yanı sütunlu ve mermer döşeli Liman Caddesi (Arcadiane Caddesi), Efes'in en uzun caddesidir 600 metre uzunluktaki cadde üzerine kentin Hıristiyanlık döneminde anıtlar yapılmıştır Her birinde havarilerden birinin heykeli olan dört sütunlu Dört Havari Anıtı, caddenin hemen hemen ortasındadır
Liman Gymnasiumu ve Liman Hamamı: Liman Caddesi'nin sonundaki büyük yapılar grubudur Bir bölümü kazılmıştır
Saray Yapısı, Stadyum Caddesi, Stadyum ve Gymnasium: Bizans sarayı ve caddenin bir bölümü restore edilmiştir At nalı biçimindeki Stadyum, antik devirde sportif oyunların ve yarışmaların yapıldığı yerdir Geç Roma döneminde gladyatör oyunları da yapılmıştır Stadyumun yanındaki Vedius Gymnasiumu ise hamam-okul kompleksidir Vedius Gymnasiumu kentin kuzey ucunda, Bizans dönemi surlarının hemen yanında yer almaktadır
Meryem Kilisesi: 431 Konsül Toplantısı'nın yapıldığı yer olan Meryem Kilisesi (Konsül Kilisesi), Meryem adına inşa edilmiş ilk kilisedir Liman Hamamı'nın kuzeyinde yer almaktadır
Meryemana Evi: İsa'nın annesi Meryemana, İsa öldükten sonra St Jean ile birlikte Efes'e gelmiş ve hayatının son yıllarını burada yaşamıştır Ancak Kitab-ı Mukaddes'te de anlatıldığı gibi Meryem'in mezarı dönemin selefkosunda bugünün Silifke'sinde olduğu rivayet edilmektedir
Yedi Uyuyanlar: Bizans döneminde mezar kilisesi haline getirilmiş olan bu yer, Geç Roma imparatorlarından Decius zamanında putperestlerin zulmünden kaçan yedi Hristiyan gencin Panayır Dağı eteklerinde sığındıkları rivayet edilen mağara olduğuna inanılır ancak tüm araştırmalarda gerçek mağaranın dönemin en büyük merkezi ve St Paul'ün doğum yeri olan Tarsus'tadır
St Jean Kilisesi: Bizans İmparatoru Büyük Iustinianus tarafından yaptırılan ve o dönemin en büyük yapılarından bir olan 6 kubbeli kilisenin merkezi kısmında, altta, İsa'nın en sevdiği havarisi St Jean'ın mezarının bulunduğu iddia edilmektedir ancak henüz herhangi bir bulguya rastlanamamıştır Kilisenin kuzeyinde hazine binası ve vaftizhane vardır
Kale: Kale içinde cam ve su sarnıçları vardır
İsabey Camii: 1375 yılında Aydınoğulları'ndan İsa Bey tarafından Şam'lı Mimar Ali'ye inşa ettirilmiştir