Geleneksel Tiyatro - Köy Seyirlik Oyunu

Geleneksel Türk tiyatrosunun kaynakları içerisinde köy seyirlik oyunların özel bir önemi vardır Halen özellikle Anadolu da ki pek çok köyde devam ettirilen köy seyirlik oyun geleneğinin tarihi binlerce yıl öncesine dayanmaktadır


Geçmişin tiyatrosundan geleceğin tiyatrosuna önemli bir kaynaktır bu oyunlar Binlerce yıl önce Anadolu insanları, toplayıcılık kültüründen tarım kültürüne geçtiği dönemlerden itibaren günümüze kadar mevsim dönüşümlerine, ekim-dikim ve hasat zamanlarına özel bir önem vermiş, bu zamanları oruç, ritüel ve şenliklerle kutsamıştır Binlerce yıl önce Anadolu insanları, geçimlerini günümüzde de olduğu gibi tarımdan sağlıyorlardı Ekim yapılmadığı kış ayları onlar için kıtlık zamanlarıydı Yaz ayları ise tam bolluk ve bereket dönemleri idi Kıtlık, karanlıkla özdeşti, kara ile simgeleniyordu Bolluk ise beyazla özdeşti, beyaz ile simgeleniyordu Mevsimler arasındaki bu ak-kara çatışması köy seyirlik oyunların temel yapısını belirliyordu


Günümüze kadar gelen köy seyirlik oyunların büyük bölümü işte bu ak-kara çatışması üzerine kuruludur Özellikle Sivas köylerinde karşılaştığımız "saya gezme" adı verilen ritüelde, yazı ve kışı simgeleyen aklar giyinmiş genç kız ile yüzü karaya boyanmışa "Arap" ve onların peşine takılan çoluk çocukla dolu bir alay, köyde kapı kapı dolaşır, her evden geçen hasattan kalma hububatı toplar, köy meydanında bu hububat pişirilerek tüm köylülerce yenir Hemen arkasından oynanan köy seyirlik oyunun da Arap, genç kızı kaçırır Sonra da kızın yakınlarının genç kızı yeniden bulmasıyla şenlik yapılır Arap kovalanır, böylece kış ayı kovulur, yazın gelmesi coşkuyla kutlanır, genç kız evlendirilerek düğünü yapılır Az önce genç kızın kaçırılmasına üzülen, yas tutan seyirciler, az sonra, genç kızın Arapın elinden kurtulmasıyla sevinir, hep birlikte halay çekerek, dans ederek bu olayı kutlar


Köy seyirlik oyunlar, adı üzerinde seyirlik oyunlardır Tıpkı ortaoyunumuzda olduğu gibi bu oyunlar da genellikle köyün ortasında, köy meydanında oynanır Seyirciler çepeçevre oyuncuları çevreler


Oyuncu - seyirci ayrılığı hem vardır hem yoktur Oyuncuları oyuna seyirciler hep beraber hazırlar Bir tas, bir şapka, bir baston, bir deve, bir sopa, bir tüfek olabilir Sırası gelen oyuncu seyirci içinden çıkarak oyuna katılır, oyundaki görevi bittikten sonra yeniden seyircilerin arasına karışır


Köy seyirlik oyunlarda da ortaoyununda ve meddahta olduğu gibi doğaçlamaya büyük önem verilir Genellikle yönetmenin görevini üstlenen tecrübeli oyuncu kendi yaratıcılığını da katarak, o yıl ki oyunu, geçen yıl aklında kalan kanava üzerinden yeniden yaratır Yine de temel izlek olan ak - kara çatışması, mevsim dönüşümünü simgeleyen kız kaçırma ve kızın kurtarılması öğeleri olduğu gibi kalır Köy seyirlik oyunlar da ortaoyunları gibi benzetmeci değil göstermeci, özdeşleşmeci tiyatro gibi kapalı değil, epik tiyatro gibi açık biçemdedir Açık biçem, yani anti illüzyonist bir üsluptur Açık biçemde illüzyon yaratılmaz, diğer bir deyişle seyirciye yalan söylenmez, seyirci kandırılmaz, konvansiyon anlamında da olsa seyircide bir büyü yaratılmaz Tam tersi, açık biçemde, her şey seyircinin gözü önünde cereyan eder, oyuncular gizlenme gereği duymadan seyircinin gözü önünde rollerine (kılığına) girerler


Aksesuar çok önemlidir Köy yerinde çokça bulunan nesneler oyun içerisinde oyuncunun kullanımıyla bir başka anlam kazanırlar Örneğin kadın kılığına giren erkeklerin kadın giysisi içine yerleştirdiği iki balkabağı, kadın göğüsleri oluverir seyircinin gözü önünde


Köy seyirlik oyunlar konusunda bilimsel araştırma ve yayınlar için Prof Dr Metin And' ın ve Nurhan Karadağ' ın eserlerine bakılabilir Köy seyirlik oyunları temel alan, esinlenen yerli yazarlar için Haşmet Zeybek' in, Bilgesu Erenus' un oyunlarına, Nurhan Karadağ' ın reji çalışmalarına bakılabilir Örnek olarak, Haşmet Zeybek' in "Düğün ya da Davul", Bilgesu Erenus' un "Misafir", Nurhan Karadağ' ın "Yazı Bağında Şenlik", "Memiş Dayı" rejileri verilebilir
Açıklama-2

"Köylü Tiyatrosu" adı ile de bilinen köy seyirlik oyunları düğünlerde, bayramlarda ya da yılın belirli günlerinde köylülerimizin genellikle "oyun yapma","oyun çıkarma" adı altında bereket bolluk, sağlık ve yeni yılı karşılamak amacıyla oynadığı törensel içerikli oyunlardır
Bu oyunlar meydanlarda oynandığı gibi kışın oda içerisinde de oynanmaktadırİlkel toplumlardan günümüze değişim göstererek ulaşan bu oyunlar önceleri yaşantının daha verimli olabilmesi için doğaüstü güçlere, tanrılara ya da tanrıya şükran belirten bilinçli olarak gerçekleştirilen törenlerdir


Çeşitli inanış ve mitlerin kaynaklık ettiği bu oyunlar, eski Anadolu uygarlıklarının,Anadolu toprakları üzerinde yaşayan halkımızın Orta Asya'dan getirdiği kültürel öğeler ve islamiyeti kabulünden sonraki islami öğelerle birleşen bir kültürel sentezin izlerini taşır


Seyirlik oyunlar ilkel bir tiyatro örneğidirSanat kaygısından çok toplumsal ve dinsel açıdan işlevseldirSeyirlik oyunları günlük yaşamı taklit eden (kalaycı, berber, çift sürme vb),hayvanları taklit eden (deve, ayı, tilki, kartal vb),mevsim değişiklikleri,yıl değişimleri amacıyla oynanan oyunlar (köse gelin) bolluk ve berekete dönük oynanan oyunlar (saya gezme, koç katımı törenleri, cemal oyunu vb) yağmur yağdırmak için oynanan oyunlar (çömçe gelin vb) oluşturur


Cemal Oyunu:Tohumun toprağa atıldığı ilk gün veya hasat sonunda oynanır
Koç Katımı:Hayvan yavrularının,kışın soğuğa ve açlığa dayanıksız oluşlarından dolayı yavrulama zamanlarının kontrol altına alınmasıdırBir tür mevsimlik bayram niteliğindedir
Deve yüzü, Koyun Yüzü:Hayvanın anne karnında tüylenmeye başladığı gün oynanır