Özne-Yüklem uyumu

2Özne-yüklem uyumu/ uyumsuzluğu

>>Türkçe'de bazı özneler olumlu, bazıları olumsuz anlamlar verir Buna göre yüklemlerin de olumlu, olumsuz çekimlenmesi gerekir

“Kimse gelmemiş, maça gitmiş”

cümlesinde “gelmemiş” olanlar ile “gitmiş” olanlar aynı ancak “kimse” olumsuz bir öznedir ve yüklemi daima olumsuz çekimlenir Oysa “gitmiş” olumlu bir çekimdir Yani ikinci cümle özneyle uyum sağlamamıştır Buna “hepsi” şeklinde bir özne getirilmelidir


>>Cümlede öznenin ifade ettiği şahıslarla yüklemin bildirdiği şahıs arasında bir uyum olmalıdır


“Bu soruyu ancak ben ve sen çözebiliriz” (biz)

“Ödülü sadece ben ve sınıf arkadaşım kazanmıştık” (biz)

“Sen ve kardeşin hangi okulda okuyorsunuz?” (siz)

“Sen hatta hepiniz bana yardım edin” (siz)

“Sen ve arkadaşların beni iyi dinleyin” (siz)

“Kardeşim ve annem okula gitti” (onlar)

cümleleri buna örnektir


>>Öznenin insan ya da başka varlıklar olması da yüklemin tekil veya çoğulluğunu etkiler Eğer özne bitkiler, hayvanlar, cansız varlıklar ya da soyut kavramlarsa, yüklem daima tekil olur İnsanlar çoğul özne olduğunda ise yüklem tekil veya çoğul olabilir


“Kuşlar ağaçlarda ötüyorlar”değil, “Kuşlar ağaçlarda ötüyor”olmalı

“Korkular üzerine gidildikçe azalırlar”değil “azalır” olacak“Öğrenciler öğretmeni dinliyor”şeklinde de doğrudur, “dinliyorlar” şeklinde de


>>Türkçe'de sıfatlar çoğul anlam verirse isimler çoğul eki almaz Bu özellik genellikle belgisiz sıfatlarda görülür


“Birçok insanlar bu kitabı beğendi”

cümlesinde “birçok” sıfatı çoğul bir anlam verdiği hâlde “insanlar” sözü de çoğul eki almıştır Cümleden çoğul eki çıkarılmalıdır

Herkes ondan nefret ediyor, yüzünü görmek istemiyordu

İkinci cümlenin öznesi eksik İlk özne yanlış anlam verecek şekilde ortak olarak kullanılmış

Hiçbiri anlatılanlara inanmıyor, kendi fikrinden ısrar ediyordu

İkinci cümlenin öznesi eksik İlk özne yanlış anlam verecek şekilde ortak olarak kullanılmış

Cümlede öznenin ifade ettiği şahıslarla yüklemin bildirdiği şahıs arasında bir uyum olmalıdır


Özne birinci tekil, ikinci tekil (ben, sen)

Özne birinci tekil, üçüncü tekil (ben, o);

Özne birinci tekil, ikinci çoğul, (ben, siz);

Özne birinci tekil, üçüncü çoğul (ben, onlar)


şahıslarından oluşuyorsa yüklem, daima birinci çoğul şahsa (biz) göre çekimlenir


"Bu işi ancak ben ve sen halledebiliriz"

"Dışarıda sadece ben ve o küçük çocuk kalmıştık"

"Ben ve siz yarışmada eşit durumda değildik"

"Ben ve birkaç yaşlı adam, kahvede uzun bir sohbete dalmıştık"


Eğer ;

Özne ikinci tekil ve üçüncü tekil (sen, o);

Özne ikinci tekil ve ikinci çoğul (sen, siz);

Özne ikinci tekil ve üçüncü çoğul (sen, onlar);


şahıslardan oluşuyorsa, yüklem ikinci çoğul şahsa (siz) göre çekimlenir; ancak İkinci tekil ve birinci çoğul (sen, biz) şahıslar özne olursa yüklem birinci çoğul şahsa (biz) göre çekimlenir


"Sen va annen burada ne yapıyordunuz?"

"Sen hatta hepiniz bu konuda suçlusunuz"

"Sen ve konukların, bize yarın gelebilirsiniz"

"Galiba sonunda senle biz aynı sonuca ulaştık"