Ali Bekraki

HAKKINDA YAZILANLAR


Lübnan'daki Giritli Türkler

Haşim Söylemez – Aksiyon Sayı: 722 - 06102008


Sultan II Abdülhamit tarafından Lübnan’a yerleştirilen Giritli Müslümanlar tam bir kimlik savaşı veriyor Trablus şehrinde yaşayan Giritliler ‘öz kimliklerini’ yitirmemek için Türkiye’den yardım istiyor



‘1977’de bir grup Yunanlı turist, Hamidiye köyünü gezerken orada Girit lehçesiyle Yunanca konuşulduğunu fark eder Aralarında Atina’da yayımlanan Tachidromos gazetesinin muhabiri Yannis Georgakaki de vardır Bu gazetecinin aracılığıyla rahmetli babama (İbrahim Bekraki) ulaşılıyor Babama ‘Hıristiyan olursanız Yunanistan’a dönersiniz, her türlü maddi yardımı da alırsınız Çocuklarınız iyi okullarda okur, sizler ekonomik ve ticari anlamda ihya olursunuz’ deniliyor Rahmetli babam ‘Yunan ve Hıristiyan olsaydık memleketimiz Girit’ten kovulmazdık Babamın ve dedemin kabul etmediği şeyi ben de kabul etmem Onların verdikleri kutsal mücadeleyi para uğruna satmam’ diyor” Lübnan’ın Trablus (Tripoli) kentinde yaşayan Dr Ali Bekraki, Yunan hükûmeti tarafından babasına yapılan teklifi bu şeklide aktarıyor Aynı teklif, 1988’de tekrarlanıyor: “Hıristiyan olursanız Girit’teki evlerinize dönebilirsiniz” Bekraki ailesi, Girit göçmenlerinin önde gelenlerinden


Aslında bu ikinci teklifle Suriye’nin yanı sıra Lübnan’da da Giritlilerin yaşadığı fark edilir Zira bu olaydan sonra yabancılar ve Yunanlar, Giritlilerle ilgilenmeye başlar Hatta bundan birkaç yıl önce İngiliz BBC televizyonu Lübnan’da ‘bilinmeyen Giritliler’le ilgili bir araştırma dosyası hazırlar Sadece bu değil, yıllar önce İbrahim Bekraki’ye yapılan ‘Hıristiyan olun’ teklifi bugünlerde yeni kuşak Giritli göçmenlere dolaylı yoldan yapılıyor Lübnan’daki Yunanistan Büyükelçiliği, Girit kökenlilere Yunanistan’a gidiş vizesi vermiyor Ancak din değiştiren Giritli Müslüman’a vize sözü veriliyor Ali Hasan Basalaki, Müslüman oldukları için vize alamadıklarını söylüyor: “Hıristiyan olursak vize vereceklerini söylediler Dedelerimizden kalan tapu ve gayrimenkullerimiz var Ata yerimizi görmek istiyoruz”


TRABLUS’TA 3 BİN GİRİTLİ


Lübnan’da hâlen 3 bin Giritli göçmen yaşıyor Trablus şehrindeki Giritliler Mahallesi onların yeni vatanı konumunda Girit göçmenleri kendilerini ‘Türk’ olarak tanımlıyor Ancak Türkçe bilenlerin sayısı bir elin parmaklarını geçmiyor Sadece Bekraki ailesi mensupları Türkiye ile olan irtibatlarından dolayı Türkçe konuşabiliyor Göçmenlerde Giritli kimliği de giderek yok oluyor Burada yaşayan Giritliler, Araplarla evlenerek ‘öz kimliklerini’ yitirmiş Arapça çoktan ana dilleri olmuş Oysa adadan sürgün edildiklerinde sadece Türkçe ve Yunanca biliyorlardı Şimdilerde Giritli olduğunu unutanlar bile var Velid Bermaki, tam olarak ne olduklarını bilmediğini söylüyor Kendisi ikinci kuşaktan olmasına rağmen bu duruma geldiğini aktarıyor: “Ciddi bir asimilasyon geçirdik Yeni kuşakta Giritli bilinci yok artık Bizler artık Arapça konuşuyoruz ve bilenler varsa Fransızca”


Giritliler, zorunlu göçle geldikleri Lübnan topraklarında kalıcı olmadıklarını söylemişler hep Bir gün geri döneceklerini hesap ederek tapu kayıtlarını ve Osmanlı paralarını muhafaza etmişler Hatta Lübnan’da 1932’de yapılan nüfus sayımına bile katılmamışlar Osmanlı’nın kendilerini tekrar Girit’e götüreceğini ümit etmişler Nüfus sayımına katılmak istemeyen Giritliler, Osmanlı’nın 1923’te resmen sona erdiğini çok sonra öğrenir Osmanlı’ya olan sevgi ve alakaları daha sonra Türkiye’ye yönelir Yavaş yavaş Türkiye’ye gelirler Bekraki ailesi bunların önde gelenlerinden Ali Bekraki ve kardeşi Vasim Türkiye’de tıp eğitimi alan Giritlilerden Bu eğitim sıradan değildir; Ali Bekraki, ailesini tam bir Türkiye hayranı olarak yetiştirir Annesi, diğer kardeşleri bir ‘Türkiye sevdalısı’ olarak hayatlarını sürdürüyor Evlerinde Lübnan bayraklarının yanında duran Türk bayrağı ile teselli buluyorlar Küçük kardeşleri Nuha Bekraki bile Türkiye’yi çok yakından tanıyor Tarkan, Ebru Gündeş gibi sanatçıları dinliyor Nuhan henüz Türkçe konuşmayı öğrenememiş olsa da şimdiden İstanbul’u biliyor ve ağabeylerinden İstanbul’u hatırlatacak hediyeler istiyor


Bekraki ailesi dışında başka Giritliler de Türkiye’ye gelip gitmiş Bunlardan birisi de Ali Hasan Basalaki 1957’de Türkiye gelen Basalaki bir dönem Trablus’ta Temedon isimli bir gazete çıkarır Balıkesir ve İzmir’de akrabalıyla o dönemde görüşmüş; ancak daha sonra akrabalarının izini kaybetmiş Bunu biraz da yeni kuşağın ilgisizliğine bağlıyor Lübnan’da yaşayan Giritlilerin bazıları kimliklerini değiştirmiş veya sadece soyadları değişmiş Ancak genel itibariyle aile lakapları Girit’teki gibi kalmış Bekraki, Basilaki, Kasabaki gibi Bu bazıları için kalıcı soyadı olmuş artık


DERNEK TÜRKİYE’DEN ACİL YARDIM İSTİYOR


Trablus’taki Giritli Müslümanları ‘öz kimliklerine’ döndürmek için büyük gayret sarf eden Dr Ali Bekraki umudunu Türkiye’ye bağlamış Ali Bekraki, ‘Girit Adası’nın Tarihi ve Muhacirlerin Hikâyesi’ isimli bir kitap hazırlamış Kitabı neden yazdığını şöyle açıklıyor: “Bu kitapta tarihî olayı anlattım Ve Lübnan’da Giritli Müslüman Türklerin yaşadığını insanlar bilsin istedim Aynı zamanda Giritliler de kendi kimliklerine sahip çıksınlar diye çabalıyorum”


Bekraki, bu çabasını kurduğu Uli Nuha (Akıl Sahibi) Derneği ile de sistemleştirmek istemiş Derneğin henüz tam manasıyla işler hâle gelmediğini söylese de büyük amaçları olduğunu aktarıyor: “Trablus’ta bulunan Giritli göçmenlere sahip çıkmak, unutulan dili bir daha öğretmek, Türkçe kurslar düzenlemek, eğitim yardımları, burslar, yurtdışına tahsil için öğrenci göndermek gibi çabamız var Bayramlarda giyim, gıda yardımları yapmak, unutulan tarihi bir daha canlandırmak, başka ülkelerde bulunan Giritli göçmenlerle bağlantı kurmak da hedeflerimiz arasında”


Dernek şu anda kısıtlı imkânlarıyla yoksullara kumanya dağıtıyor Öğrencilere verilen burslar ve tıbbi yardımlar da derneğin küçük faaliyetlerinden Ali Bekraki imkânlarının çok kısıtlı olduğunu ve Türkiye’den bu konuda yardım beklediklerini söylüyor: “Kendi imkânlarımızla çok yetersiz kalıyoruz Çünkü göçmenlerin çoğu yoksul Dolayısıyla Türkiye’den ve Türkiye’deki Giritli göçmenlerden her türlü yardımı bekliyoruz Kültürel faaliyetler de olabilir Türkiye’nin bize tam anlamıyla sahip çıkmasını istiyoruz Başka hiç kimse bize sahip çıkmadı, çıkmasını da beklemiyoruz Burada bir Türk okulu açılırsa çocuklarımızı oraya göndeririz Türk kültürü ile yetişsinler istiyoruz”


UZUN VE ÇİLELİ YOLCULUK


Lübnan’a kadar uzanan Giritlilerin hikâyesi oldukça uzun ve çilelerle dolu Osmanlı-Yunan Savaşı’ndan sonra Girit adasındaki Müslüman Türk hâkimiyeti yavaş yavaş yok olmaya başlar 21 Ocak 1898’de Yunan prensi Yorgi’nin vali olarak atanmasıyla adada yaşayan Müslümanlar için ayrılık günleri başlar İnsanlar öldürülür, evleri ateşe verilir Adayı terk etmek zorunda kalanlar Hamidiye gemileriyle başka yerlere taşınır 1898’de başlayan göçler 1924 yılına kadar devam eder Giritlilerin büyük bir kısmı İzmir ve Mersin’e yerleştirilirken bir kafile de Trablus ve Şam’a gönderilir Sultan II Abdülhamit Hazine-i Hassa’dan para harcayarak muhacirler için burada Hamidiye köyünü inşa eder Bu günümüzdeki köy-kent projesinin bir benzeridir Girit göçmenleri, düzgün yapılmış ve altyapısı olan köye yerleştirilir Birinci Dünya Savaşı ile birlikte Osmanlı; Suriye ve Lübnan topraklarını kaybeder 1920 yılında Fransız General Goru tarafından Büyük Lübnan Cumhuriyeti ilan edilir Sınırlar yeniden çizilince Hamidiye köyü Suriye tarafında kalır Böylece Trablus’taki Giritliler ile Şam’dakiler ayrılır 35 kilometre uzaklıktaki akrabalar arasında iletişim günümüzde yok denecek kadar az Lübnan’da kalan Giritliler, hep Girit’e tekrar dönmeyi beklemiş Ancak Osmanlı’nın yıkılmasıyla umutları tükenmiş ve Trablus kentindeki mahallelerine hapsolup kalmışlar Lübnan’da 1975’te başlayan ve 1990’a kadar devam eden iç savaşta Giritliler büyük bir zarar görmemiş; ancak bu durum onların bulundukları alanın dışına çıkmasını hep engellemiş





Prof Dr Abdullatif Bekraki *SIKINTI ÇEKENLER ADINI SOYADINI DEĞİŞTİRDİ


Giritliler ile ilgili geniş bir çalışma yürüttüm ‘Girit Adası ve Göçmenler Tarihi’ isimli kitap yazdım Burada Giritli Müslümanların zorunlu göçünü ve Hamidiye köyüne gelişlerini belgelerle ortaya koymaya çalıştım Giritliler gelince kalıcı olmak istememiş Sultan II Abdülhamit onlar için bir köy kurmuş Hamidiye köyü bu manada müthiş bir projedir Sultan, Giritlilere hep sahip çıkmış Köyde onlara arazi ve ev vermiş Benim tespitlerime göre, buraya 10 bin Giritli geliyor Ancak daha sonra dağılıyorlar Günümüzde Türkçe bilen kalmadığı gibi kültür de yok oluyor Hatta bazıları yükselmek için ve daha rahat hareket etmek için adını ve soyadını değiştirdi Burada âdet olduğu üzere babasının adını soyadı olarak aldılar Lübnan’da değişik yerlerden gelen çok göçmen var; ancak sadece bize muhacir diyorlar Bu da ayrı bir statü olsa gerek Çünkü gelen babalarımız geri döneceklerini hesap etmiş Ama Osmanlı yıkılınca burada kalıyorlar


(*) Lübnan Kaslik Üniversitesi Tarih Bölümü





Prof Dr A Nükhet Adıyeke * TÜRKİYE’DEKİ GİRİTLİLER LÜBNAN’DAKİLERİ BİLMEZ


Lübnan’da yaşayan Giritliler, 1898-1899 yıllarında yoğun olarak Kandiye (İraklion) ve civarından getirilerek yerleştirilmiş olanlardır Bu grubun bölgeye yerleştirilmesi, Kandiye Olayları olarak bilinen ve 6-7 Eylül 1898’de yaşanan ayaklanmadan sonra gerçekleşmiştir Kandiye Olayları, Girit’te muhtariyetin ilan edilmesini takiben büyük devletlerin adada resmî kurumlara el koyması sırasında yaşanır Kandiye Limanı’nda bulunan Gümrük ve Vergi Dairesi’ni İngiliz askerlerinin teslim alması sırasında bunu protesto etmek isteyen bir grup Müslüman, limana doğru yürüyüşe geçer Bu bir çatışmaya dönüşür ve iki gün boyunca Müslümanlarla Hıristiyanlar silahla çatışır Bir de yangın çıkar Olaylarda Müslüman ve Hıristiyanlardan çok sayıda kişi hayatını kaybeder Olayların bastırılmasının ardından İngilizler yaptıkları yargılamalar sonucunda sorumluluğun Müslüman cemaatine ait olduğu sonucuna varır Elebaşı olarak suçladıkları on yedi Müslüman’ı idam edip olaya karışanların tümünün aileleriyle birlikte sürgün edilmesini Osmanlı hükûmetinden talep ederler Bunlar Trablus, Şam ve Beyrut’a gönderilir Trablus’ta yaşayanlar bunlardır Bunların en belirgin özellikleri, Girit’te taşıdıkları aile adlarını bugün de soyadları olarak kullanıyor olmalarıdır Bekraki, bunun en güzel örneğidir Türkçe Bekir ismine Rumca eklenen küçük (oğlu) anlamındaki ‘aki’ takısından oluşmaktadır ki bu, Girit’te aile adlarında çok kullanılan bir yöntemdir Tıpkı Halilaki, Bayramaki gibi Lübnan’da yaşayan Giritlilerin bilinmemesinin nedeni kanımca bu insanların yaşadıkları coğrafyanın sürekli bir gerginlik ve çatışma alanı olmasıdır Bölgede yaşayan çok farklı grupların çatışmaları içinde bu grup dikkat çekici herhangi bir kimlik vurgusuna girişmemiştir Türkiye’de yaşayan mübadiller ve diğer göçmenler çeşitli sivil toplum örgütlerinin çatısı altında örgütlenirken, bölgedeki akrabalarının varlığından bile habersizdirler


(*) Mersin Ü Fen-Edebiyat Fak Tarih Bölümü