Fasulye

Fasulye







(yun phasiolos) 1 Üçüz yapraklı, yaprakların koltuğunda salkım halinde dizilmiş, değişik renklerde kelebek çiçekli, tırmanıcı bir ya da çokyıllık otsu bitki (Meyvesi badıç biçimindedir; tohumu nişastalı ve proteinli besinlerce zengindir
Bil a phaseoius; kelebekçiçekligiller familyası) [Bk ansikl böl]
—2 Bu bitkinin sebze olarak kullanılan taze badıcı ya da tanesi
|| Kuru fasulye, olgunlaşmış fasulye tanesi
|| Taze fasulye, henüz olgunlaşmamış olan ve yeşil olarak pişirilip yenen körpe fasulye badıcı
—3 Bu bitkiyle ya da taneleriyle pişirilen yemek; Taze fasulye Etli kuru fasulye
—4 Fasulye mi dedin?, anlamsız saçma şeyler konuşan kimse için kullanılır (arg)
|| Fasulye gibi kendini nimetten saymak, kendine olduğundan fazla değer vermek
|| Fasulye sırığı gibi, zayıf ve uzun boylular için alay olarak kullanılır
—Tip Fasulye biçimli küvet, bakım için (pansumanlar, yaraların temizlenmesi, vb) kullanılan küçük küvet
—ansikl Fasulyelerin hepsi phaseoius cinsindendir; anayurdu Orta ve Güney Amerika, hatta Çin ve Hindistan'dır; hemen hemen hepsi biryıllık otsu ve sarılgan bitkiler olan yüz kadar türü vardır Başlıca dört türünün üretimi yapılır;
1 Lima Cape,Madagaskar ya da Sieva fasulyesi (Phaseoius lunatus) sıcağa uyum sağlamıştır, tropikal bölgelerde yetiştirilir Renkli iri taneli olan bazı çeşitlerinde siyanhidrik asit bulunduğundan, bunlar ancak uzun süre kaynatıldıktan ve suyu itinayla süzüldükten sonra yenebilir;
2 Tepari fasulyesi (P acutifolius), kuraklığa çok iyi uyarlanmıştır, Meksika'da, ABD'nin güneyinde ve bazı Afrika ülkelerinde yetiştirilir;
3 ispanya fasulyesi (P coccineus) yüksek yer (dağ) fasulyesidir Soğuğa oldukça dayanıklı olduğundan hem tırmanıcı süs bitkisi, hem taze sebze (Büyük Britanya), hiem kuru sebze olarak kullanılır;
4 bayağı fasulye (P vulgaris), en çok yetiştirilen fasulye türüdür, XVI yy'da Güney Amerika'dan Avrupa'ya getirilmiş ve oradan bütün dünyaya yayılmıştır Ekilişine ya da kullanılışına göre sınıflandırılan binlerce çeşidi vardır; sırık fasulyesi, bodur fasulye, taze fasulye, kurufasulye, boncuk fasulye, barbunya fasulyesi, vb
Eskiden börülceler de (yeşil küçük taneli Asya kökenli mungo ve kırmızı taneli azuki) phaseoius cinsinden sayılırdı, şimdi vigna cinsine sokulmaktadır Fasulye özellikle boy attığı, çiçeklendiği ve tane bağladığı zaman güneşe, ısıya ve düzenli sulamaya gereksinme gösterir Yeni gübrelenmemiş olmak koşuluyla gevşek, asit ve sağlıklı her toprakta yetişebilir Sıra ya da ocak usulü ekilerek tohumla çoğaltılır Hem taze ve konserve olarak tüketilmek, hem kuru fasulye yapmak üzere yetiştirilir
Türkiye'de yetiştirilen başlıca fasulye çeşitleri;
1 Çalı fasulyesi, tohumu beyaz, badıcı yeşil, körpesi kılçıksız ve lezzetlidir;
2 Şeker fasulyesi, tohumu beyaz, yuvarlak ya da oval, badıcı sarımtırak yeşil ve kılçıksızdır;
3 Ayşekadın fasulyesi, tohumu bej renginde, oval, badıcı açık yeşildir (en çok kullanılan taze fasulye çeşididir);
4 Barbunya fasulyesi, tohumları kırmızı benekli, yuvarlak ya da ovaldir, badıcında da kırmızı benekler bulunur, daha çok kuru fasulye olarak tüketilir
Türkiye'nin ortalama yıllık fasulye üretimi; 350 0001 taze fasulye, 175 0001 kuru fasulye (ortalama 30 000 t dışsatım)