Edebiyatta Aruz

Hecelerin uzunluğu ve kısalığı esasına dayanan ve Arap nazmında kullanılan vezin
Aruz’u, Arap dilcisi İmam Halil (- 786) bir bilim haline getirmiştir Bu zamana kadar Araplar manzumelerini pratik bir usulle yazarlarken, İmam Halil bunu birtakım esaslara dayamıştır Bu esasların sonucu olarak da Arap dilcileri şiir bilimini, aruz ve kafiye bilimi olmak üzere ikiye ayırmışlardır Aruz bilimi, aruz vezninin kurallarından söz eder


Arap yazı sistemine sıkı sıkıya bağlı olan aruz vezni, hece esasına dayanır Hecelerin harekeli (müteharrik) ya da harekesiz (sakin) harflerle meydana gelmesine göre ayrılır Yazılı bir beyit, harekeli ve harekesiz hecelerden meydana gelmiştir Heceler de harflerin sayılarına göre Sebeb, Veded, Fasıla adlarını alırlar Bunlar da iki kısma ayrılır: 1) Hafif Sebep, bizdeki kapalı hecenin karşıtıdır ve (-) ile gösterilir; 2) Ağır Sebep, bizdeki açık hecenin karşıtıdır ve ( ) ile gösterilir Bu temel hece şekillerinin birbirleri ile karışmasıyla 8 şekil meydana çıkar


Her beyitte en aşağı dört tanesi bulunan bu şekillere ‘tef’il’ ya da ‘tefile’ denir
Fe’ûlün (- -), fâ’ilün (- -), mefailün (--), fa’ilâtün (-- -), müstefilün (- – -), mefûlâtü (- – -), müf â’aletün (- --), mütelâ’iliün (--)
Tefîle’lerin de türlü şekillerde birleşmesi ile 16 nazım kalıbı meydana gelir Bunlara ‘bahir’ denir


Çok eski zamanlardan beri kuvvetli bir halk şiiri geleneğine sahip olan Türkler, İslâm dünyasına katılmağa başladıktan sonra, şiirlerini Arapça ve Farsça yazmaya başlamışlar ve Türkçeye birçok Arapça ve Farsça kelimelerin girmesinden sonra da aruz vezninde çok başarılı örnekler vermişlerdir Divan Edebiyatı, baştan başa aruz vezni ile yazılmış ve Arapça, Farsça kelimelerin kullanıldığı şiir örnekleri ile doludur Ancak XIX yüzyılın sonlarında Türkçe kelimelerle yazılmaya başlanan bu vezindeki şiirlere de rastlamakta isek de bu vezin sistemi Türkçemize yabancı kalmakta devam etmiştir