İplik

İPLİK

1 Genellikle bükülerek birleştirilmiş kesikli ya da kesiksiz tekstil liflerinden oluşan çok ince ve çok uzun tel (Bk ansikl böl Tekst)

—2 İplik çekmek, kumaştan İplik çıkarmak; iplik eğirmek

|| iplik iplik, tel tel, lif lif |j ipliği pazara çıkmak, bir kimsenin belli olmayan bir kötülüğü zamanla ya da bir olayla ortaya çıkmak

—Anat Sinir ipliği, bir sinirin İnce dalı

—Balıkç Ağ ipliği, ağ yapımında kullanılan, keten, kenevir, naylon, pamuk iplik

|| Olta ipliği, olta ipi yapımında yararlanılan iplik (Eskiden ipekten [doğal ve suni], pamuktan, kıldan, ketenden, kenevir liflerinden vb yapılırdı; günümüzdeyse yalnızca naylondan yapılmaktadır)

—Bot ince uzun biçimdeki her çeşit eklenti organ

|| Mantarlarda, bazı perites-yumların yüzeyine yapışık lif

|| Arayıcı iplik, likenlerde, suyosunu arayıp bularak onu, suyosunu-mantar simbiyozunda kuvvetle saran miselyum İpliklerine verilen ad

—Böcbil iplik memesi, ağ ören hayvanların (örümcek, tırtıl, Ipekböceği) ağ ipliklerini çıkardıkları deliklerden her biri (Bk ansikl böl)

—Camc Cam kütlesi İçinde az çok uzun, düzgün bir iplik görünümünde ince ayrıklık

—Cerr Bağlama iplikleri, cerrahide bağlamaya ya da dikmeye yarayan iplikler

—Dişç Diş ipliği, dişlerin arasındaki boşlukları temizlemeye yarayan, mumlu ya da mumsuz ipek iplik

—Dokmc iplik çekmek, bir dokumanın kimi ipliklerini süsleme amacıyla çıkarmak

—Esk dokmc Halep ipliği, Halep'te yapılan çok ince pamuk ipliği

—ikt iplik sanayisi (Bk ansikl böl)

—Karş anat Sırt ipliği, içi boş büyük hücrelerden oluşan, lifli bir ıç kılıf ve esnek bir dış kılıfla çevrili iskelet ekseni Omurgalıların, embriyon döneminde ya da bütün yaşamları süresince gövdeleri boyunca, ön sindirim borusuyla arka omurilik arasında uzanır (Bk ansikl böl)

—Org iplik verici, besleyici'nin eşanlamlısı


—Süslem sant El yazması kitaplarda, satır aralarına altın yaldızla çekilen, süsleme amaçlı ince çizgi (Bu işleme iplik çekmek denir)


—Tekst İplik bezi keten ya da kenevir bezi (pamuk bezinin tersine)

|| iplik durdurma düzeneği, iplik makinelerinin çoğuna takılan ve iplik koptuğunda makineyi durduran düzenek (Çalışma ilkesi, genellikle çözgü durdurma düzeneğine benzer)

|| iplik fabrikası, tekstil elyafını eğirip İplik haline dönüştüren fabrika

|| iplik makinesi iplik üretiminde kullanılan iplik çekme makinesi (Bk ansikl böl)

|| iplik yönü, bir kumaşta çözgü ve atkı ipliklerinin izlediği yön

|| Türk ipliği, eğirilmiş keçi kılı

—"ferz iplik geçirme aleti, ipliğin yönlendirilerek iğneye geçmesini sağlayan, genellikle plastik maddeden ya da metalden küçük aygıt || iplik makası, dikişçinin makine de dikerken sürekli olarak avcunda bulundurduğu ve iki parça arasındaki teyelleri sökmeye yarayan bir tür küçük makas

—Dikiş makinesinin donatıldığı ve iplikleri kesmeye yarayan düzenek

—Tuhf iplik kılavuzu, bir örgü makinesinde, iğnelere yakın yerleştirilmiş organ; iplik bu organın içinde, alma sırasında iğne gagaları tarafından yakalanacak biçimde yönlendirilir || Vanize iplik kılavuzu, iki iplik için iki geçiş içeren özel biçimli kılavuz; bu iki iplik, vanize bir örgü elde etmek için birbirine göre her zaman aynı biçimde yer alır


—Ansİkl Böcbil Örümceklerde iplik memeleri anusun altında toplanmış silindirim-si ya da koni biçiminde, genellikle üç çift halinde bulunan kabartılardır Tırtıllarda ve larvaların çoğunda iplik memesi, alt dudağın üstünde ya da buna bağlı organların üstünde bulunan bir topuzcuktur; bazı larvalarda (karıncaaslanı) iplik memesi, gövdenin bitiminde yer alır

—ikt iplik sanayisi
• Türkiye'de, dokuma ve giyim sanayisinin bir alt dalı olan iplik üretiminin başlangıcı, çok eski zamanlara uzanmakla birlikte, makineyle üretime geçiş Tanzimat döneminde olmuştur Cumhuriyet dönemine ise, beşi yabancıların elinde olmak üzere sekiz pamuk ipliği fabrikası ile girilmiştir Bu fabrikaların toplam iğ sayısı 82 044, toplam tezgâh sayısı 782 idi 1923'ten planlı dönemin başladığı 1960'a kadar iğ sayısı 761 120'ye, tezgâh sayısı da 15'820'ye yükseldi Türkiye iplik üretiminin en önemli kalemini pamuk ipliği üretimi oluşturmaktadır 1967de uygulanmaya başlanan "teşvik tedbirlerinin etkisiyle pamuk ipliği üretim tesislerindeki iğ sayısı 1967-1982 arasında 1 052 000den 3 061 000'e ulaştı

Toplam, iğlerin 2 501 115'i sayıları 100'ü bulan özel kesim tesislerinde, 559 885'i ise kamu tesislerinde bulunmakta, iğ sayısı 25 OOO'in altında olan tesisler, toplam tesislerin % 50'sini aşmaktadır Türkiye toplam pamuk ipliği üretim kapasitesi 1967de 135 000 ton iken 1982de 412 000 tona yükselmiş, 1985'te fiili pamuk İpliği üretimi 362 000 ton olarak gerçekleşmiş, bunun 93 862 tonu dış ülkelere satılmıştır Pamuk ipliği üretiminde en çok üretilen 20 numara iplik, toplam iplik üretiminin °/o 35'ini karşılamaktadır 20 numaradan kalın iplikler toplam üretimden °/o 36-38 pay alırken, ince ipliklerin payı °/o 27-30 dolayında olmaktadır 1977den bu yana özel kesim tesislerindeki iğ sayısı % 100'ü aşan artışlar olmuş, bunun yanında, salt iplik üreten tesisler de çoğalmıştır (1970'te 15 iken 1987de 41) Kamu kesimi tesislerinde de modernleştirme çalışmaları yapılmakla birlikte bu tesislerin kurulu kapasitedeki payları giderek azalmaktadır (1970'te °/o 32, 1985'te % 15) Pamuk ipliği sana-yislndeki bu gelişmeler sonunda, Türkiye, pamuk ipliği dışalımı yapan bir ülke İken, AET'nın toplam pamuk ipliği dışalımının üçte birini karşılayan bir ülke konumuna gelmiştir

Türkiye, yün ipliği üretiminde daha yavaş bir gelişme göstermiştir; 1951'de 6 180 ton olan yün ipliği üretimi, 1962'de 19 900 ton; 1970'te 29 400 ton olmuştur 1985'te üretim 76 750 ton olurken, dışsatım 2 866 ton, dışalım da 95 ton olarak gerçekleşmiştir
Suni ve sentetik iplik üretimi ise, daha çok planlı dönemde gelişme göstermiştir 1970'te 9 611 ton olan üretim, 1985'te 67 000 tona çıkmıştır 1985'te 35 949 tonluk dışsatım yapılırken 526 ton da dışalım yapılmıştır: , ,

—Karş anat Sırt ipliği Bu iplik kordalılar denen ve hem omurgalıları, hem de ilkel kordalıları içeren bir hayvan öbeğinin (dal) oluşmasına yol açar Omurgalılar arasında embriyon sırt ipliği, balıklarda ve amfibyumlarda büyüktür; amniyonlular-daysa giderek ince bir sapçığa dönüşür, iplik erişkinde de varlığını sürdürerek omurga bulunmayan öbeklerde (yuvar-lakağızlılar) ya da omurgası ayrışmış öbeklerde (Holocephali, mersinbalıkları, clğerlibalıklar, Crossopterygii) bedene destek ekseni görevi yapar Dört ayaklılarda iplik, omurganın ilkel biçimidir ve her omurga düzeyinde az çok kaybolur ya da omurgalar arası diskler düzeyinde varlığını sürdürür (kıkırdaklıbalıklar, memeliler) ya da tamamen kaybolur (sürüngenler ve kuşlar) Embriyon ipliği, öne doğru, beyin bölgesinin içine, işitme plakotuna kadar uzanır

ilkelkördalılarda, sırt ipliği omurgalı embriyonlarıyla aynı yönde (önden arkaya doğru) ve aynı yapıda olan kafatassız-lar (Amphioxus), larvalarının yalnızca kuyruk bölümünde iplik bulunan gömlekliler ayırt edilir Stomokordalılarda, bedenin ön bölgesinde yapısı bakımından embriyon-lu omurgalıların ipliğini anımsatan (ama onun homoloğu olmayan), içi boş hücrelerden oluşmuş içderi kökenli bir divertikül bulunur

—Tekst iki tür iplik vardır: sınırlı uzunlukta lifler eğirilerek oluşturulan İplikler (pamuk, yün vb iplikleri); kesiksiz elyafı birleştirme, genellikle birlikte bükme yoluyla elde edilen iplikler (ipek, kimyasal lifler) Bu iplikler dokuma ve örme sanayisinde, tuhafiyecilikte kullanılır Dokuma sanayisinde kullanılan iplikler de iki türe ayrılır; çok bükümlü ipliklerden çözgü ipliği, az bükümlü olanlardan atkı ipliği olarak yararlanılır Ayrıca bu iki tür ipiik arasında büküm verilmiş ipliklere yarı-çözgü ipliği denir Dayanıklı bir ürün elde etmek için, genellikle iki ya da daha çok iplik bir arada bükülür Böylece çokkatlı iplikler elde edilir Bunların bileşenleri tekkatlı ipliklerdir Çokkatlı iplikler bükülerek kablo bükülü İplikler elde edilir ve özellikle dikiş ipliği olarak kullanılır

Kesiksiz lif iplikleri, kimyasal filamentler-den üretiliyorsa, düselerden çıkışta, ipekten üretiliyorsa, kozadan çekme sonunda elde edilir Filament ipliklerine ya çok az büküm verilir ya da hiç verilmez; bununla birlikte çok büküm verilmiş (krep bükümü) filament iplikleri de vardır Bu İplikler bükümlerine göre çeşitli adlar alır: organze, atkı, pual vb Esnek olsun ya da olmasın, frize görünümü taşıyan kimyasal filament ipliklerine tekstüre iplikler denir

ipliklerin kalınlığı numarayla belirtilir: resmi sistem, 1 000 metre ipliğin ağırlığını gram olarak belirten teks sistemidir Bu sistem metrik ve ondalıktır Teks sisteminden başka, özellikle desiteks ve kiloteks sistemleri de vardır Teks sistemi aynı zamanda, devamlı filament sanayisinde yararlanılan eski denye sistemi gibi dolaysız bir sistemdir Denye 9 000 metre ipii-ğin ağırlığını gram olarak verir Elyaf sanayisi, eskiden bir kilogram ağırlığında elyaf kütlesinin uzunluğunu kilometre olarak belirten ve dolaylı bir sistem olan metrik numarayı kullanıyordu

• iplik makinesi, iplik makinelerinde uygulanan işlemleri şu şekilde sıralayabiliriz: çekme işlemi, fitili, istenilen iplik kalınlık-ğını alana değin inceltir; bükme işlemiyle ipliği oluşturan elyafa gereken kohezyon verilir; sarma işlemi üretilen ipliği bobin haline getirmeye yarar
Bilezikli ve kopçalı iplik makinesi en çok kullanılan makinedir ve fitil bobinlerini yerleştirmeye yarayan bir sehpa ile fitilleri istenen kalınlıkta incelten birkaç çift çekici silindirden oluşur, inceltilen her fitil, makinenin önüne yerleştirilmiş düşey bir iğin ekseninde yer alan küçük bir kılavuz kancasından geçer, iğlere, küçük bir iğ ma karasına etki eden ve büyük bir makara tarafından döndürülen bir kolanla ya da bir yüzdeki iğlerin bütün küçük makaralarını devindiren sonsuz kayışla mekanik olarak kumanda edilir Dolayısıyla iğler

16 000 dev/dk'ya ulaşan büyük bir hızla dönebilir Çekim başlangıcında iplik iğe takılır ve iğin her devri ipliğe bir büküm ' verir, iğin çevresinde eşmerkezli bir bilezik vardır ve bilezik üzerinde metalden ya da sentetik bir maddeden yapılmış bir kopça kayar Küçük kancadan çıkan iplik kopçanın içinde sarılır, iğin dönüşü, kopçayı devindiren ipliği sürükler Ama kopçanın bileziğe sürtünmesi, yavaşlamasını, dolayısıyla silindirlerin bıraktığı ipliğin iğe sarılmasını sağlar Çekim işlemine başlamadan önce, iğ gövdesine, bobini oluş-- turacak bir masura yerleştirilir, iğbilezık sistemine iletilen görece devinim, bobine istenen biçimin verilmesini sağlar

Islak keten iplikçiliğinde, fitil, çekim işleminden önce, soğuk ya da sıcak su dolu bir tekneden geçirilir Bu işlem, pektik maddeleri yumuşatarak, liflerin birbiri üzerinde kaymasına, yani daha ince ve oldukça yuvarlak iplikler elde edilmesine olanak verir
Maşalı iplik makinesi'nde, iğ-bilezik sisteminin yerini kolanla kumanda edilen bir maşa alır; maşanın ekseni üzerine frenli bir bobin yerleştirilir Üst taraftan gelen iplik maşanın bir koluna geçer Bu makine, günümüzde çok az kullanılır

Kaseli iplik makinesi, yalnız, uzun yün elyafından üretilen ingiliz iplikçiliğinde kullanılır; bobinler iğlere yerleştirilir ve her bobinin üzerinde bir kase vardır, iplik, bu kasenin dışından geçer ve kase bobinin oluşumuna kılavuzluk yapar

Arabalı vargel makinesi, yalnız karde yün iplikçiliğinde kullanılır Bu makine çeşltli işlemleri art arda gerçekleştirir, iğler cfönerken, fitil sağlayan silindirlerden uzaklaşır, iplik, iğin ucunda dönerek bükülür; ancak uzaklaşma hızı fitil bırakma hızından çok daha büyüktür, dolayısıyla fitile zayıf bir çekim uygulanır Belli uzunlukta bir iplik oluştuğunda (2 ile 3 metre) silindirlerin ve iğlerin birbirinden uzaklaşması durur; bükümün geri kalan kısmı dönmeyle verilir, ardından sistem, İğ üzerinde bobini sararak başlangıç konumuna döner

Open-end iplik makinesi, çekim başlarından gelen elyaf şerltleriyle beslenir Elyaf, çoğunlukla bir tarak takımıyla donatılır ve brlzör denilen küçük bir silindirle tek tek çekilir Lifler bir boruyla, büyük hızla dönen (bazen 85 000 dev/dk'ya kadar) küçük bir rotora yollanır Lifler rotorun iç yüzeyine dağılır ve rotor mili tarafından bükülerek çıkan ipliğin üzerine eklenir, iplik silindir biçiminde büyük bobinler halinde sarılır

Özbükümlü iplik makinesi, iki tekkat ipliğe, kesintisiz olarak bir önbüküm vermeyi sağlar Çekim işleminden sonra her fitil, almaşık olarak sağa ve sola doğru bükülür Büküm makinesinin çıkışında iki İplik birleştirilir, böylece yeni bir büküm alan bu iplikler, almaşık bir önbüküm oluşturur Elde edilen ürüne, bir tezgâhta son büküm verilir