Girişimölçüm

Girişimölçüm

GİRİŞİMÖLÇÜM a Ölçbil Girişimleri kullanan ölçme tekniği

i—Gökbil Optik (yıldızsal) girişimölçüm, gökdürbünü ya da teleskopla yapılan gözlem sonuçlarını iyileştirmek amacıyla yıldız ışığının ya da daha genel deyişle görünen çapı küçük kaynakların girişimlerini kullanan yöntem (Bk ansikl böl)

—ANSİKL Gökbil Optik ya da yıldızsal girişimölçüm, atmosfer burgaçlarıyla bozulan gözlem aygıtlarının seçme gücünü iyi-leştirerek (ve kırınım sonucu kuramsal sınıra yaklaşarak) yıldızların çapını ya da çift yıldızlarda bileşenlerin uzaklığını ölçmeye olanak verir

Yıldızların çapını ölçmek için ışık girişimlerini kullanmayı ilk düşünen 1868'de Armand Hippolyte Flzeau oldu Bu amaca ulaşmak için, gözlem aygıtının (gökdürbünü ya da teleskop) objektifinin önüne iki küçük delik taşıyan bir ekran yerleştirmeyi önerdi; böylece büyütme gücü çok yüksek bir gözmerceğiyle gözlenen bir yıldızın görüntüsü, her iki delikten geçecek ışık demetlerinin birleşiminden kaynaklanan ve deliklerin uzaklıklarına göre az ya da çok İyi görünen girişim saçaklarının çizgili lekesi biçiminde yansıyacaktı Bu düşünceyi ilk kez, 1873'te H Stephan Marsilya gözlemevinde uyguladı; daha sonra 1890'da ABD'de Albert Michelson ele aldı Michelson ilk başarılı sonuçları elde ettikten sonra delikleri 7 m açılabilecek büyük bir girişimölçer yapmak için F G Pease İle işbirliği yaptı Kuramsal seçme gücü 0,02" ye ulaşan bu aygıtla Pease 1920 kışında ilk kez iklzlerevi yıldızının çapını ölçtü Ardından beş yıldızın daha çapları belirlendi

Aynı dönemde, amerlkalı Anderson, Wilson dağındaki gözlemevinin 2,50 m'lik teleskobunun odağına çift yıldızların bileşenlerini ayırmaya uyarlanmış başka bir girişimölçer yerleştirdi Bu aygıt, özellikle bileşenleri birbirine yaklaşık 0,050" uzaklıktaki tayfölçümsel çift yıldız Kapella'nın seçilmesini sağladı Anderson'un yıldız girişimölçeri küçük değişikliklerle günümüzde de kullanılır

ikinci Dünya savaşinın sonundan bu yana, özellikle 70'lerln başında benekli* girişimölçüm gibi yeni optik yıldız girişimölçüm teknikleri ortaya çıktı
Bununla birlikte, büyük bir teleskoba takılmış düzenekle elde edilecek girişimölçüm, en iyi koşullarda, yaklaşık 6 m çapında bir teleskop için kırınımın sınırlaması yüzünden 0,02" nin altında bir açısal seçme gücü sağlamaya olanak vermez Daha iyi sonuçlar elde etmek İçin iki ya da daha çok bağımsız teleskobun vereceği işaretleri birleştirme yoluna gidildi Bu yöntem radyoastronomide sık sık kullanıldı (-> RADYOGİRİŞİMÖLÇER) Bu tekniğin optik alana uyarlanması, birçok teleskobun odağında oluşmuş görüntüleri bir tek odak düzleminde üst üste getirmek zorunluluğu doğurdu Bu tür aygıt bütününün mekanik açıdan yapma güçlüğüne rağmen, 70'li yıllar boyunca uzaysal seçme gücü yüksek gökbilim gözlemleri İçin çok teleskoplu girişimölçer konusunda birçok tasarı önerildi

ilk örneği transız gökfizlkçl Labeyrle yaptı Bu aygıt çok duyarlı biçimde kuzey-gü-ney eksenine göre yerleştirilmiş, 25 cm çapında dirsek verilerek birleştirilmiş iki Cas-segrain teleskobundan oluşur; bu teleskopların uzaklığı 6 ile 35 m arasında değişebilir Mekanik parçaların tümü büyük bir kararlılık taşır; çünkü girişim saçaklarını (titreşim düzeyi toleransı 0,1 ¡nm kadardır) göz-leyebllmek için İki ışık demetinin izlediği yolun boyunun birkaç mikrometreden çok değişmemesi gerekir Aygıtın gökyüzünde seçme gücü 0,003" düzeyindedir; bu değer 60 000 km uzaktan gözlenen 1 m uzunluğunda bir cismi karşılar ve 35 m çapında bir teleskobun kuramsal seçme sınırını gösterir Saçaklar bir televizyon sistemiyle kaydedilir ve bir bölümü bilgisayar programıyla incelenir 1974'te hizmete girmesinden bu yana bu aygıt en parlaklarından onlarca yıldızın gözlemini ve çaplarının (0,005" düzeninde) ölçümünü sağladı

Ayrıca bazı çift yıldızlarla ilgili birinci derecede önemli sonuçlar (bileşenlerin uzaklığı, görünmez yoldaşın devinimini İnceleme) elde edildi Sağlanan sonuçların üstün niteliği aynı yerde çok daha büyük bir girişimölçer yapma girişimine neden oldu İlk aşamada bu girişimölçer birbirinden birkaç yüz metre uzaklıkta 1,50 m çapında birincil ayna taşıyan iki teleskoptan oluşacak, açısal seçme gücü yaklaşık 0,0002" olacaktır ikinci aşamada yeni teleskoplar eklenerek açıklık bireşimi sağlayacak bir aygıt ağı oluşturulacaktır Yapılan teleskoplar, yıldızsal girişlmölçüm ve açıklık bireşimi tekniklerine bağlı çeşitli zorunluluklardan doğan özgün bir anlayış taşır Bunlar içi boş ve aynalar taşıyan betonarme bir küreden oluşur ve küre mafsal biçimde yönlendirilir

Betonarme titreşimleri çok iyi sönümleme özelliği taşıdığı ve bir kubbe gerektirmediği için seçilmiştir Mekanik çatkısı simit biçiminde üç taçtan oluşur Taçlardan biri zemine bağlı, öbürleri devingendir Çelik bllyalar iki devingen tacın sabit olana göre konumunu belirler Devinimleri hidrolik krikolarla kumanda edilir ve optik kodlayı-cıyla denetlenir Küresel yapı, hidrolik krikoların kumandası altında ve patenlerle devingen taçların biri ya da ötekiyle temas kurar Tümünü İse bir mlkroişlemci yönlendirir

—Ûlçbil Glrişimölçüm yüksek duyarlık isteyen uzunluk ölçümlerinde kullanılır Girişimölçerlerin yarattığı girişim saçakları çok duyarlı bir derecelenme oluşturur; iki girişim saçağı arasındaki aralık 0,3 ^m düzeyindedir Girişimlerle yapılan ölçümler ya karşılaştırmalı ya da mutlaktır Birinci halde, ölçülecek parça ile örnek alınan bir parça arasındaki uzunluk farkını bulmaya yarar: değerlendirilecek uzaklık kısadır, ölçü hızla ve kolayca alınır, ikinci halde parçanın toplam uzunluğu ölçülür; bu ölçümlerde, ışınımların arılığı, atmosfer koşulları vb konusunda gereken önlemlerin alınması zorunludur

Kimi laserlerin yayımladığı ışık, özellikle bu ölçümlere elverişlidir 30-40 metre uzaklığa kadar, duyarlı bir ölçüm yapmayı sağlayacak net girişim saçakları verebilir
Girişim saçakları tezgâh tablaları gibi parçaların yer değiştirmelerini ölçmede de kullanılır; bu durumda yer değiştirme miktarına karşılık gelen girişim saçakları sayısının ölçü birimlerine dönüşümü (mikrometre) özel elektronik sayaçlarla anında sağlanır