Bakırcılık

Bakırcılık


Anadolu'da bakırcılığın tarihi İÖ 9 yüzyıla kadar uzanır Çatalhöyük, Çayönü ve Suberde kazılarında İÖ 7 yüzyıldan kalma bakır süs ve kullanım eşyaları bulunmuştur Hitit, Urartu, Frig, Helenistik, Roma ve Bizans dönemlerinde Anadolu'da, bakır cevherini eriterek külçe haline getiren ve bu külçeleri çeşitli tekniklerle işleyen birçok atölye vardı


Selçuklular döneminde Konya, Mardin, Diyarbakır, Cizre, Harput, Erzincan ve Erzurum bakırcılığın geliştiği önemli merkezler oldu Osmanlılar döneminde ise bu sınırların ötesine taşan bakır işçiliği doruk noktasına ulaştı

Bakırı işlemek için, arıtılan metal önce yuvarlak ya da dikdörtgen kalıplara dökülür, sonra bu külçeler genellikle sekizer kişiden oluşan ve kol denen bakır dövücüler tarafından bir örs üzerinde düzenli aralıklarla dövülerek inceltilirdi Böylece elde edilen levhalara çekiçle biçim verilerek kazan, tencere, sahan, tas, sini, bakraç, mangal, ibrik gibi bakır ev eşyalan yapılır ve üstleri çeşitli bezeme yöntemleriyle süslenirdi Ayrıca bakır üzerine altın yaldız çekilerek değerli eşyalar üretilirdi Cıva kullanarak özel bir yöntemle yapılan bu ürünlere tombak denirdi

Ülkemizde bakır eşya yakın zamana kadar önemini korumuştur Yeni evlenenlere düğün armağanı olarak bakır götürmek bir gelenek haline gelmişti Yemek pişirmek için kalaylanmış bakır kaplar kullanılır, kızıl bakır takımlar ise süs eşyası olarak raflara dizilirdi

BAKIRCILIK a Bakır kap kaçak yapımı ve/ya da satışıyla uğraşan İş dalı

—ansikl El sant Anadolu'da bakırcılığın gelişimi, çok eski tarihlere değin uzanmaktadır Tavlama tekniği de ilk kez Anadolu'da gerçekleştirilmiştir Çayö-nü, Çatalhöyük ve Suberde kazılarından çıkan ve İÖ VII bine tarihlenen, dövme tekniğiyle yapılmış iğne, kanca gibi gereçler ve çeşitli süs eşyaları bunu kanıtlamaktadır Yapılan araştırmalar, Anadolu' da bakır cevheri yataklarının Eskiçağ'dan beri işletildiğini doğrulamaktadır

Çatalhöyük'te yapılan kazılardan elde edilen bulgular, bakır cevherinin, arıtılan madenlerin başında geldiğini göstermektedir

Roma ve Bizans dönemlerinde de, Anadolu'da gelişmiş maden sanatı atölyeleri bulunuyordu Büyük Selçuklular ile birlikte, islam maden sanatında önemli bir gelişme oldu Selçuklular, sanatın birçok dalında olduğu gibi maden sanatının gelişiminde de önemli rol oynadılar Selçuklular'ın islam maden sanatına getirdiği en büyük yenilik, °/o 70 bakır, % 30 çinkodan oluşan pirincin her türlü kap yapım ve işleme tekniğinde kullanılışıdır Bu dönemde gelişmiş maden sanatı atölyelerinin bulunduğu yerlerin başında Konya, Mardin, Hasankeyf, Diyarbakır, Cizre, Siirt, Har-put, Erzincan ve Erzurum geliyordu Osmanlı devletinin kurulmasından sonra, gerek Anadolu'da, gerekse Balkanlar'da bakır madeni yataklarının yoğun olarak işletildiği ve maden sanatının doruk noktasına eriştiği bilinmektedir

Bu döneme ilişkin bakır eserlerin hemen tümü, üstün bir işçiliğin ürünüdür Kap türlerinin fazlalığı, zengin biçimler, özgün bezemeler, bu dönem bakır işçiliğinin ayırtedici özelliklerini oluşturmaktadır Anadolu ve Balkanlardaki çok sayıda maden sanatı atölyelerinin en tanınmışları: Balkanlar'da Us-küp, Priştine ve Saraybosna; Anadolu'da Gaziantep, Kahramanmaraş, Mardin, Diyarbakır, Siirt, Muğla, Malatya, Elazığ, Erzurum, Trabzon, Giresun, Ordu, Sivas, Tokat, Kayseri, Çankırı, Çorum, Amasya, Kastamonu, Konya, Burdur, Denizli, Afyon, Kütahya, Balıkesir, Bursa, istanbul ve Edirne idi Bunlardan bazıları, günümüzde de bakırcılık merkezlerindendir

Bakır kap yapım teknikleri dövme, dökme, sıvama (tornada çekme) ve preste basma olmak üzere dört ana bölüme ayrılır Bunlardan dövme tekniği, bakır külçesini çekiçle döverek levha haline getirmek ve biçimlendirmek üzere, binlerce yıldan beri kullanılan bir yöntemdir Ham bakır kalhanede eritildikten sonra tahta (sonradan pik demirden yapılmış) kalıplara dökülür Bunlardan çıkartılan külçeler, uzun, ağır çekiçlerle dövülerek levha haline getirilir Bu işlem, sayıları 5-10 arasında değişen kol" adı verilen bir ekip tarafından gerçekleştirilir

Günümüzde bu işlem otomatik silindirlerce gerçekleştirilmektedir Bunlar, levhanın her yerinde kalınlığın aynı olması ve sağladığı kolaylık nedeniyle tercih edilmekteyse de dövme bakır kadar dayanıklı değildir Külçe bakırın dövme tekniğiyle levha haline getirilişi, Surname-i humayun (XVI yy) ve Sumame-i Vehbi'de (1720) yer alan minyatürlere de konu olmuştur Bu yöntem, XX yy'ın başına değin Balkanlar ve Anadolu'da, geleneksel biçimini korumuştur Hatta Anadolu'daki birçok bakır atölyesinde, bu yöntemin XX yy'ın ikinci yarısına değin en ufak bir fark olmaksızın sürdürüldüğü bilinmektedir Önemli bakırcılık merkezlerinden Muğla'nın Yatağan ilçesine bağlı Kavaklıdere bucağında, ağırlığı 100 kg'a varan leblebici tavalarının yapımında, günümüzde de bu yöntem kullanılmaktadır

Bakır, tek başına elverişli bir döküm malzemesi değildir Bunun için kalay, kurşun, çinko gibi madenlerle karıştırılarak, dökülebilme özelliği olan bronz ve pirinç alaşımları elde edilir Sıvama (tornada çekme) ve preste basma yöntemleri, bakırcılığa sonradan girmiş yöntemlerdir Teknolojiye koşut olarak bakırcılıkta kullanılan teknikler de gelişmiştir Bunlardan kap kaçak gibi ev eşyası yanında kulp, kulp bağlantısı, emzik, menteşe gibi parçalar da yapılır