Siirt

Siirt


Siirt Güneydoğu Anadolu bölgesinde yer alan il İl toprakları; 38°15’ ve 37°45’ kuzey enlemleriyle 42°54’ ve 41°32’ doğu boylamları arasında yer alır Doğudan Van, kuzeyden Bitlis, batıdan Batman güneyden Şırnak illeriyle çevrilidir Trafik numarası 56’dır

İsminin kökeni

Siirt adının Sâmi dilinden geldiği öne sürülmektedir Bâzı kaynaklarda bu adın Keldâni dilinde şehir anlamına gelen Keert (Kaa’rat) kelimesinden kaynaklandığı yazılıdır



Siirt'in konumu


Siirt Güneydoğu Anadolu bölgesinde yer alan il

İl toprakları; 38°

15’ ve 37°45’ kuzey enlemleriyle 42°54’ ve 41°32’ doğu boylamları arasında yer alır

Doğudan Van, kuzeyden Bitlis, batıdan Batman güneyden Şırnak illeriyle çevrilidir

Trafik numarası 56’dır İsminin kökeni



Siirt adının Sâmi dilinden geldiği öne sürülmektedir Bâzı kaynaklarda bu adın Keldâni dilinde şehir anlamına gelen Keert (Kaa’rat) kelimesinden kaynaklandığı yazılıdır Bu ad, isim kaynaklarında Esart, Sairt, Siirt, Siird gibi çeşitli şekillerde kullanılmıştır Süryaniler şehre Se’erd (yöreyle ilgili söyleniş biçimiyle Sert) demişlerdir 19 yüzyılda Sert, Seerd, Sart, Sairt olarak kullanılmış, günümüzde de Siirt şekliyle kabul edilmiştir

Şimdiki Siirt, eski Siirt’in üstündeki sırtlarda kurulmuş olduğundan “Sırt” kelimesi mevkiyle kelime ilgisi bakımından daha uygun görülmektedir İlçeleri

Aydınlar (Tillo)
Baykan
Eruh
Kurtalan
Pervari
Şirvan

Siirt-Tarihi-Ekonomisi






Siirt, ilinin yansı Doğu Anadolu Bölgesi' nin, öteki yarısı da Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin sınırlan içindedir Doğuda Hakkâri dağlık yöresinden batıda Batman Çayı kıyısına, kuzeyde Güneydoğu Toroslar'a bağlı dağlık alandan güneyde Dicle Irmağı'na kadar uzanan Siirt ilinin sınırlan, yakın zamanda yapılan yeni yönetsel düzenlemeyle büyük ölçüde değişikliğe uğramıştır Bunun sonucunda Siirt, ülkemizde en çok ham petrol üretimi yapılan il olma özelliğini Batman iliyle paylaşır duruma gelmiştir
16 Mayıs 1990'da çıkanlan bir yasayla ilin batı kesiminde yer alan Batman, Beşiri, Kozluk ve Sason ilçeleri yeni kurulan Batman iline, güneydoğu kesimindeki Güçlükonak ve Şırnak ilçeleri de gene aynı yasayla kurulan Şırnak iline (bak Şirnak) bağlanmıştır

SİİRT İLİNE İLİŞKİN BİLGİLER

YÜZÖLÇÜMÜ: 5406 km2

NÜFUSU (1990): 243435

İL MERKEZİ: Siirt

İLÇELER VE NÜFUSLARI (1990): Merkez ilçe (82075), Aydınlar (5203), Baykan (27387), Eruh (28726), Kurtalan (47035), Pervari (26871), Şirvan (26138)

BAŞLICA KENT VE NÜFUSU (1990): Siirt (68320)

BAŞLICA YÜKSELTİLER: Herakol Dağı (2953 metre), Çerrand Dağı (2280 metre)

SICAKLIK: Siirt kentinde en düşük -19,3°C (1611950), en yüksek 46°C (681973), ortalama 15,4°C

YAĞiŞ MİKTARI: Siirt kentinde yıllık ortalama 740,9 mm

İL TRAFİK NO: 56

İLGİ ÇEKİCİ YERLER: Billoris ve Hista kaplıcaları; Derzin Kalesi; Siirt Ulucamisi; Çarşı (Asakir) ve Cumhuriyet camileri; Nasreddin ve Çarpiran (Dört Ulular) köprüleri; İbrahim Hakkı, Sultan Memduh ve Veysel Karani türbeleri




Günümüzde Siirt ili kuzeyde Bitlis, doğuda Van ve Şırnak, güneyde gene Şırnak, güneybatıda Mardin ve Batman, batıda da gene Batman illeriyle çevrilidir Eskiden Hakkâri, Diyarbakır ve Muş'la komşu olan Siirt'in bu illerle hiçbir ortak sının kalmamış, çok uzun olan Mardin sının da yok denecek ölçüde küçülmüştür Bu düzenleme sonucunda eskiden 11000 km2'yi aşan il topraklan yan yarıya azalmıştır

Doğal Yapı




Akarsu vadileriyle derin biçimde parçalanmış olan Siirt ili topraklannın yükseltisi genellikle doğudan batıya doğru gidildikçe azalır İlin eski sınırlan içinde kalan topraklannın kuzey kesimini Güneydoğu Toroslar'a bağlı dağlar, doğu kesimini İncebel Dağı ve Herakol (Yazlıca) Dağı, güney kesimini Cudi, Çerrand (Yassıdağ) ve Raman dağları engebelendirir İlin en yüksek noktası eski sınırları içinde Sason (Aydınlık) Dağları'ndaki Malato Tepe-si'yken (2973 metre), yeni sınırlar içinde Pervari'nin güneyinde yer alan Herakol Dağı'nın 2953 metreye erişen doruğudur Bu dağlık alanların yüksek kesimlerinde rastlanan sulak çayırlar hayvancılık açısından büyük önem taşır Bu çok dağlık ve engebeli topraklarda ova denecek ölçüde geniş bir düzlük görülmez
Siirt ilinden kaynaklanan sulann tümü Dicle Irmağı aracılığıyla Basra Körfezi'ne ulaşır Yörede bu ırmağa katılan en önemli akarsular Batman Çayı, Garzan (Yanarsu) Çayı ve Botan Çayı'dır (Uluçay) Bunlardan sulan en bol olanı Botan Çayı'dır Bu çayın taşıdığı ortalama su miktan, ülkemizdeki birçok büyük akarsudan daha çoktur




Siirt ili yazların sıcak ve kurak, kışlann da soğuk ve yağışlı geçtiği bir kara ikliminin etkisi altında kalır Yazın 43°C'ye kadar yükselebilen hava sıcaklığı kışın � 20°C'nin altına düşmez Oysa benzeri bir iklimin egemen olduğu, yaklaşık 190 km batıdaki Diyarbakır'da bazı kışlar hava sıcaklığı 24°C'ye kadar düşer Siirt'te yıllık yağışın ortalama yüzde 42'si kış aylannda görülür

Orman varlığı açısından Siirt ülkemizin en yoksul illerinden biridir Dağlık alanların bazı kesimlerinde cılız çalı ve meşe topluluklarına rastlanır Siirt ilinde doğal bitki örtüsü genellikle bozkırlardan oluşur

Tarih




Siirt yöresi, İÖ 3000'lerde Hurriler'in yurduydu İÖ 13 yüzyılda eski kaynakların Nairi ülkesi adıyla andığı topraklar arasında yer alan Siirt, daha sonra Asurlular tarafından Şupria ülkesi olarak adlandırıldı Asur, Med ve Pers egemenliği altında kalan yöre, İÖ 4 yüzyılda Makedonyalıların yönetimine girdi İÖ 2 yüzyılda Partlar'a, İÖ 1 yüzyılda Roma İmparatorluğu'na bağlanan Siirt, İS 5 yüzyılda Sasaniler'in, 7 yüzyılda da Araplar'ın eline geçti Siirt yöresi uzun yıllar Araplar'ın etkisinde kaldı Daha sonra bir süre Bizans yönetiminde kalan yöreye 12 yüzyılda Artuk-lular yerleşti




Artuklular ile Eyyubiler arasında el değiştiren yöre, 13 yüzyılda Moğollar tarafından yağmalandı ve teslim olmalarına karşılık 20 bin kişi kılıçtan geçirildi Karako-yunlular ve Akkoyunlular tarafından da yönetilen Siirt, bir süre Safeviler'in denetiminde kaldıktan sonra, 1514'te Çaldıran Savaşı'nı kazanan Yavuz Sultan Selim tarafından Osmanlı topraklanna katıldı 19 yüzyıl sonlarında kuzeydeki küçük bir bölümü Bitlis vilayetinin Muş sancağına, büyük bölümü ise aynı vilayetin Siirt sancağına bağlı olan yöre, cumhuriyetin ilanından sonra il yapıldı

Ekonomi

1985'te il halkının yüzde 55'i kırsal kesimde yaşamaktayken, Batman ve Şırnak'ın ayrı birer il olmasından sonra bu oran 1985'teki nüfus sayımı verilerine göre yüzde 65 olarak saptanmıştır Bu iki ilin kurulmasından önce Siirt ili ekonomisinde sanayi önemli bir paya sahipken günümüzde tarım daha ağırlık kazanmıştır

Siirt ilinde yaşayanlar için hayvancılık önemli bir gelir kaynağıdır Göçer aşiretler çok sayıda koyun ve Ankara keçisi yetiştirir Kışı fazla soğuk olmayan kuytu vadilerde geçiren bu aşiretler yazın sürülerini dağlık alanlardaki yüksek yaylalara çıkararak otlatırlar Elde edilen süt peynir üretiminde kullanılır Süt dışında öteki hayvansal ürünler yün, kıl, tiftik ve deridir Siirt ilinde arıcılık da önemli bir gelir kaynağıdır Pervari balı Türkiye çapında ünlüdür





Siirt ilinde yetiştirilen başlıca bitkisel ürünler buğday, arpa, mercimek ve üzümdür Sebze ve meyve yetiştiriciliğinin de yapıldığı ilde, kısa adı GAP olan Güneydoğu Anadolu Projesi {bak Güneydoğu Anadolu Bölgesi) kapsamındaki sulama tesislerinin tamamlanmasından sonra önemli miktarda üretim ve verim artışı olması beklenmektedir Siirt yöresinin tanıtıcı ürünlerinden biri & Gaziantep'te yetişenden daha iri taneli olan antepfıs-tığıdır

Ülkemizdeki en önemli ham petrol yataklarından bir bölümü Batman ve Siirt illerinde-dir Bu yataklardan çıkarılan ham petrol Batman Rafinerisi'nde arıtılarak çeşitli petrol ürünleri elde edilir Çıkarılan ham petrolün fazlası, öteki rafinerilerde işlenmek üzere Bat-man-Dörtyol boruhattıyla Akdeniz kıyısına pompalanır 1968'de kalkınmada öncelikli iller kapsamına alınmasına karşın Siirt, sanayisi gelişmemiş ve yoksul sayılacak illerimizden-dir Tarıma dayalı bir sanayi de oluşmamıştır İlde yem fabrikası ile dokuma tezgâhlan vardır Topraklarında bakır-pirit cevheri yatakları olan Siirt ilinin bazı yörelerinde yer alan tuzlalar zaman zaman işletilerek tuz elde edilmektedir
Siirt ilinin bölgesel ulaşımda önemli bir yeri vardır Bitlis ve Hakkâri'yi batıdaki Diyarbakır'a ve güneydeki Habur sınır kapısına bağlayan yollar il topraklanndan geçer Türkiye'nin öteki merkezleriyle yöre arasında ulaşımı sağlayan demiryolu hattı Kurtalan'da sona erer

Toplum ve Kültür




Osmanlı döneminde halkı Kürtler, Ermeniler, Araplar, Süryaniler ve Yezidiler'den oluşan Siirt, tarihsel nedenlerle Arap kültüründen oldukça etkilenmiş bir yöredir 19 yüzyılın sonlannda yörede medreseler olduğu gibi Hıristiyan okulları da vardı Günümüzde ise birçok ilk ve ortaöğretim kurumu bulunan yörede Dicle Üniversitesi'ne bağlı Siirt Eğitim Fakültesi'nde yükseköğretim yapılmaktadır

1944'te demiryolunun Kurtalan'a gelişi ve 1940'ta yörede petrole rastlanıp 1956'da Batman Rafinerisi'nin tam kapasiteyle çalışmaya başlamasından sonra kentleşme yaygınlaştı Ama toplumsal yaşamda aşiret ve şeyhlik ilişkileri hâlâ ağırlığını korumaktadır

Siirt yöresine özgü başlıca geleneksel el sanatları bakırcılık ve dokumacılıktır Güğüm, tencere, kazan ve tas gibi bakır eşya yapımı giderek azalmakta, bunların yerini alüminyum, çelik ve plastik mutfak ve banyo gereçleri almaktadır Yörenin başlıca dokumacılık ürünü Siirt battaniyesidir Bu battaniyeler, Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin doğu kesiminde yetiştirilen kahverengi ve siyah Ankara keçilerinden elde edilen tiftiklerden dokunur Basit el tezgâhlarında dokunan bol tüylü Siirt battaniyelerinde daha çok şerit biçiminde ya da geometrik motifler egemendir Bu battaniyeler günümüzde halı ve kilim gibi yer yaygısı olarak kullanıldığı kadar çeşitli giyim eşyalarının yapımında da değerlendirilir Yaygın bir kullanım alanı olan bu battaniyeler son yıllarda turistik açıdan da değer kazanarak dışarıya satılan ürünlerimiz arasına katılmıştır

İl Merkezi: Siirt




Kuruluş tarihine ilişkin yeterli bilgiye rastlanmayan kent, eskiden Keldaniler tarafından Keert, Süryaniler tarafından Seerd, Araplar tarafından Saird ve Siird, 19 yüzyılda Osmanlılar tarafından da Söört ve Seerd olarak adlandırıldı Bu ad zamanla Siirt'e dönüştü Botan Çayı vadisinin kuzey kesiminde kurulmuş olan kent, fazla gelişmemiş bir yerleşme yeridir Yerleşim alanındaki mahallelerin büyük bölümünde yöreye özgü yapı gereçleriyle yapılmış, küçük birer kaleyi andıran konutlar yer alır
Kent eskiden önemli ulaşım yollarının dışında kalıyordu Günümüzde Hakkâri ile Şırnak'ı Batman üzerinden Diyarbakır'a bağlayan karayolu kentten geçer
Kentin nüfusu 53884'tür (1985)