Daktyl'ler

Daktyl'ler


"Daktylos" Yunanca parmak dernektir Mitolojide ise bu adla anılan ve sayısı değişik olan birtakım cinlerin sözü geçer Daktyloi, yani parmak cinleri çokluk İda'lı diye vasıflandırılıp Girit'li Zeus, anası Rhea, ya da Phrygia'lı tanrıça Kybele'yle ilişkili olarak
gösterilirler Efsaneye göre, Daktyl'ler beşltir ve doğuşları şöyle olmuştur-Tanrıça Rhea, Girit'in Diktys mağarasında Zeus'u doğurmak için sancı çekerken, ellerini toprağa dayayarak ıkınmış ve topraktan doğum sancılarını hafifletecek güç almış Sağ elinin toprak üstünde bıraktığı izden beş cin doğuvermiş, bunlar tepeden tırnağa silahlı olarak çıkmışlar ortaya ve çıkar çıkmaz da yeni doğan Zeus tanrının şerefine hora tepmeye başlamışlar

Daktyller sonraları tanrıça Kybele'nin hizmetine girerek, onun kültünde rol oynamışlar Kaynaklarda bu cinler çeşitli alanlarda yararlı olarak gösterilirler: Kureta'lar ya da Korybant'lar gibi baştanrı ve anasının tapım ve gizemlerinde gürültülü rakslarıyla yer alırlar, ayrıca, adlarından da belli olduğu gibi elişlerinde yaratıcı olurlar; Daktyl'ler bir efsaneye göre madenlerin ve maden işlemeciliğinin bulucularıdır, bunun ötesinde de, çok önemli bir çığır açarak "heksametron" denilen vezni kurmuş olmakla ün salmışlardır Bilindiği gibi, altı ölçülü destan vezni Home-ros'un İlyada ve Odysseia'sında kullanılmakla Yunan şiirinin doğuşuna yol açmıştır, bu ve-zinse daktylos denilen bir uzun, İki kısa heceli ayak, yani ölçülerden meydana gelir Bu vezne parmak vezni denmesi parmaklardaki bir uzun ve iki kısa boğumdan ileri gelmektedir

Ne var ki Ege'de meydana geldiği apaçık anlaşılan ve Yunan dilinin yapısına pek de uygun olmadığı gözle görülen bu vezin efsaneden de, arkeolojik buluntulardan da anlaşıldığı gibi Ana Tanrıça kültüyle sıkı sıkıya bağlıydı Elin en ilkel insanlarda da büyü aracı olarak ne büyük bir değer taşıdığı öteden beri bilinirdi, ama Çatalhöyük'te meydana çıkarılan fresklerden bu simgenin ne kadar geriye gittiği, eski taş çağını bulduğu görülmüştür Bu inanç ve simgesi kesintisiz bir evrimle Phrygi-a'lı Kybele ve Efes'li Artemis kültüne gelmiş ve orada hem tapımın temeli olan raks ve müziğin doğup gelişmesine, hem de dünyada çığır açacak bir şiir ölçüsünün yaratımına yol açmış olabilir Halikarnas Balıkçısı'nın birçok eserlerinde önerdiği bu görüş bugüne bugün büsbütün kanıtlanmış değilse de, din tarihine de, yazın tarihine de ışık tutacak bir buluş olarak değerlendirilebilir Buluşun doğruluğu nu pekleştiren kanıtlardan biri de bu vezinde

Ben ne bir dağlı ne bir çobanım
Oklarından sakınılmaz tanrıyım
Koca Zeus'tur babam
Geçmişi, bugünü, geleceği
Benimle bildi herkes, benimle bilir
Saz tellerine ben verdim seslerini
ilaçlar yaptım yabanıl otlardan
Ama bana çare değil şimdi hiçbiri
Kimden kaçıyorsun öyle sen
Asıl sensin benim avcım
Beni sen vurdun can evimden"
Tavşan koşuyor, durmadan koşuyordu
Ardında av köpeği ter içinde
Boynunu uzatmış, yetişmek üzere
Birinde umut vardı, birinde korku
Tavşan ensesinde nefesler duyuyordu
Çünkü ışık gibi saran tanrıyı
Sevinin kanatlarıydı
Gücü kalmamıştı artık Defne'nin
Koşamıyordu kaçamıyordu
Sapsarı, yalvardı babasına
Pene'nin suları üstünde gezdirip gözlerini
"Cezasını çekiyorum güzelliğimin
Irmakların gücü de sen gibi tanrısalsa
Ne yap yap değiştir beni
Başka bir biçime koy baba"
Yalvarması daha bitmemişti ki
Bir gevşeklik sardı her yerini
Örtüldü göğüs yaprakla
Kolları, saçları dal oluverdi
Avcı kollarına aldığı zaman
Kalbi çarpıyordu Defne'nin
Taze yaprakların altından
Yazık dedi tanrı çok yazık
Saramadan yitirdim seni
Bari benim ağacım ol da
Yaprakların çelenk olsun kahramanlara
Ezgilerde, türkülerde anılsın bundan sonra
Yan yana adlarımız

Yazık dedi tanrı çok yazık Daphnis Öldükten sonra tannlaştırılan Sicilyalı sığırtmaç Çoban şiirinin kurucusu sayıldığı için, Theokritos da, Vergilius da onun adına şiirler yazdıkları gibi, Daphnis adını bu türün bir simgesi olarak da kullanırlar Öyküsü şudur: Daphnis tanrı Hermes'le bir nympha'nın ogluymuş Doğar doğmaz anası onu defne ağaçlarından bir koruluğa bırakmış, periler de alıp büyütmüşler, çoban olarak yetiştirmişler Daphnis öyle güzel, öyle yakışıklıymış ki, nympha'lar da, kır tanrıları da tutkunmuş ona Pan Daphnis'e kaval çal-muCasnı öğretmiş, Apollon da şiir düzmesini
Sürülerini otlatırken Daphnis ya kaval çalar, ya da kendi uydurduğu türküleri çagırırmış Ama genç yaşında canına kıymış Nedeni de şu: Daphnis Nomia adlı bir çoban kızıyla sevişilmiş Nomla'ya ömrü oldukça sadık kalacağına söz vermiş, ama kral kızı güzel çobanı bir gece sarhoş edip baştan çıkarmış, yatmış onunla Öfkeye kapılan Nomia sevgilisinin iki gözünü kör etmiş Daphnis de bir sürü dokunaklı yas türküleri çağırır, güzel dünyayı göremediğine bir türlü katlanamazmtş Öyle ki, sonunda bir uçuruma atmış kendini ve ölmüş Söylentiye göre, babası Hermes bir kayaya ya da bir pınara döndürmüş onu Her yıl bu pınarın önünde sunular sunulurmuş bu çoban tanrıya
Vergilius'un Beşinci Sığırtmaç türküsünde iki çoban Mopsus'la Menalcas şöyle anarlar Daphnis'i (Çan yayınları, 1 Z Eyuboglu çevirisi):

Yok olmuş artık Daphnis, nympha'lar Onun yürekler acısı ölümüne ağlamışlar, Bir tek güdücü bile o acı günlerde Sürmemiş boğalarını ırmaklara, Soğuk sulara, ey Daphnis Evet, o günler ırmaktan ne bir yudum su içen,
Ne de bir tutam ot yiyen sürü olmuş Otlaklardan
Ey Daphnis, inlemiş o gün senin ölümüne Afrika'nın aslanları bile