Karahanlılar (840-1212)

Karahanlılar (840-1212) Karahanlılar, daha önceki Türk devletlerinden farklı olarak, hükümdarların ve halkının çoğunluğunun Müslümanlığı seçtiği ilk Türk-İslâm devletidir Bu sebeple Türk tarihi içerisinde Karahanlıların özel bir yeri ve önemi vardır Hâkaniye ve İlig-Hanlar adlarıyla da anılan Karahanlı Devleti, başta Karluklar olmak üzere Çiğil, Yağma ve Tuhsı gibi Türk Boylarına dayanıyordu

Karluklar, Balasagun merkez olmak üzere Yedi-su bölgesinde bir devlet kurmuşlardı Karluk yabgusu, bağlı bulunduğu Uygur Hakanlığı'nın 840 yılında Kırgızlar tarafından yıkılması üzerine istiklâlini ilân etti Kendisini Türk hakanlarının yasal halefi sayan yabgu Karahan unvanını aldı Karahanlıların ilk hükümdarı olarak Bilinen Bilge Kül Kadır Han, Maverâünnehir'deki Sâmanî devleti ile mücadelelerde bulundu Oğullarından Arslan Han ulu hakan olarak Balasagun'da, Oğulcak Kadır Han ise Talas'ta oturdular Kadır Han 893'te başkenti Kaşgar'a nakletti Bu dönemde yeğeni Satuk Buğra Han Müslümanlarla temas kurdu ve Karahanlı Devleti'nin başına geçince de İslâmiyet'i resmî din olarak kabul etti (920)

Bu tarihten sonra Abdulkerim Satuk Buğra han adıyla anıldı Ancak Karahanlı sınırları içersindeki halkın tamamiyle İslâmiyet'i seçmesi Satuk Buğra Han 'ın oğlu Baytaş zamanında gerçekleşmiştir Karahanlı Hükümdarı Ebu Nasr Ahmed zamanında, kardeşi İlig Nasr tarafından Samaniler devletine son verildi (999) Ebu Nasr Ahmed Abbasi halifesi tarafından bir İslâm hükümdarı olarak tanınan ilk Karahanlı hanı olmuştur Karahanlı Devleti'nin sınırları Balasagun, Özkent ve Tarım Havzası'nın batı kısmı ile Karakurum dağları dolaylarına kadar genişlemişti Güneyde Gazneliler ile komşu oldular ve mücadele ettiler Ancak hanedan arasında çıkan anlaşmazlık neticesinde devlet Doğu ve Batı olmak üzere ikiye ayrıldı (1042)

Doğu Karahanlıların başında Tamgaç Buğra Han; Batı Karahanlıların başında ise Ahmet Arslan Han bulunuyordu

Doğu Karahanlı Devleti (1042-1211):
Doğu Karahanlı Devleti'nin sınırları Kaşgar, Fergana, Balkaş gölü civarına kadar uzanmaktaydı Devletin merkezi zaman zaman Balasagun, Talas ve Kaşgar şehirleri olmuştur Doğu Karahanlı Devleti'nin ilk hükümdarı sayılan Tamgaç Buğra Han âdil ve dindar bir kişi olarak tanınmaktaydı Yusuf Has Hacib'in yazdığı Kutadgu Bilig bu hükümdara sunulmuştur Doğu Karahanlı Devleti 1090 yılında Selçuklulara bağlandı Devlet 1133 yılında Moğol asıllı Karahıtayların hâkimiyetine girdi Bu durum 1211'e kadar devam etti Bölgenin tamamı Cengiz Han tarafından istilâ edildi

Batı Karahanlı Devleti (1042-1212):
Batı Karahanlıların sınırları batıda Aral gölünden doğuda Çimkent ve Özkent'e kadar uzanmaktaydı Devletin başkenti önceleri Özkent idi Daha sonra Semerkant ve Buhara devletin merkezleri olmuştur İlk hükümdarları Ahmet Arslan Han idi Büyük Selçuklu Sultanı Melikşah bir Karahanlı prensesi ile evlenerek iki devlet arasında akrabalık kurdu ve böylece Karahanlıları kendisine bağladı (1089) Selçukluların Katavan Savaşı'nda yenilmesiyle beraber Batı Karahanlılar da Karahitay hâkimiyetine girmişti (1141)

Harzemşahlar bölgedeki Moğol hâkimiyetine son vermiş, son Karahanlı hükümdarı Osman Han'ı da ortadan kaldırarak, bu devleti yıkmışlardır (1212)
__________________

Doğu ve Batı Türkistan'da egemenlik kurmuş olan Karahanlılar (8401212) aynı zamanda İslam dinini kabul eden ilk Türk hanedanıdır
Karahanhlar aslında Karluk soyundandır Kırgızlar'ın 840'ta Uygur Devleti'ni ortadan kaldırmaları üzerine Türkistan'ı elinde tutan Karluklar bağımsızlıklarını ilan etmişlerdi Karluk hükümdarlarına güçlü anlamına gelen "kara" sıfatı verildiğinden tarihçiler bu hanedanı Karahanhlar olarak anmışlardır Karahanhlar ülkelerini başlangıçtan beri eski Türk devlet anlayışına göre doğu ve batı olmak üzere ikiye ayırarak yönetmişlerdir Doğu bölgesi hükümdarı büyük hakan sayılmış, batı bölgesi hükümdarı ona bağlı olarak hüküm sürmüştür


Karahanhlar tarihinin başlangıç dönemi oldukça karanlıktır Bu dönemde Karahanhlar daha çok güçlü komşuları Samaniler'le mücadele etmişlerdi Söylenceye göre 10 yüzyılın ortalarında Karahanlı Hükümdarı Satuk Buğra Han Samaniler'den etkilenerek İslam dinini kabul etmiş, ondan sonra bu yeni din Türkistan'da hızla yayılmıştır Karahanhlar 11 yüzyılın başlarında Samani egemenliğine son vererek güneye doğru yayılmaya başlamış ve Gazneliler'le komşu olmuşlardır

İki devlet arasında Ceyhun (Amu Derya) Irmağı sınır kabul edilince Karahanhlar topraklarını kuzeye ve doğuya doğru genişletmeye çalışmışlardır Ama topraklar genişledikçe doğu ve batı hakanlıkları arasındaki çekişme de artmıştır Taht kavgasına dönüşen bu çekişme sonunda Karahanlı Devleti 1041'de doğu ve batı olarak ikiye bölünmüştür Bu dönemde Doğu Karahanlılar'ın merkezi Balasagun, Batı Karahanhlar'ın merkezi de Buhara olmuştur Doğu Karahanhlar bundan sonraki tarihleri boyunca Karahitaylar'm baskısına karşı direnmişler ama 1211'de onlara boyun eğmek zorunda kalmışlardır Batı Karahanlılar ise egemenliklerini Büyük Selçuklular'a karşı korumak durumunda kalmışlardır Alp Arslan döneminde (106372) başlayan SelçukluKarahanlı mücadelesi Sencer döneminin (111857) sonuna kadar sürmüştür Selçuklular'ın dağılmasından sonra Batı Karahanlılar Oğuzlar, Karahitaylar ve Harezmşahlar'la mücadele etmişler, son Batı Karahanlı Hükümdarı Osman'ın 1212'de öldürülmesiyle Harezmşahlar yöreye egemen olmuşlardır

Karahanlılar, Türk tarihinde daha çok kültür alanında bıraktıkları yapıtlar dolayısıyla anılırlar Bunların başında Kâşgarlı Mahmud'un {bak KÂŞGARLI MAHMUD) kaleme aldığı Divanü Lügati'tTürk adlı sözlük ile Yusuf Has Hacib'in Kutadgu Bilig adlı yapıtı gelir Türk dilinin bilinen en eski yazılı yapıtları olan bu ürünler o dönemin Türk dünyasını tarih, coğrafya, toplumsal yapı, dil ve daha birçok bakımdan aydınlatan bilgilerle doludur
Karahanlılar İslami Türk mimarlığının da ilk örneklerini vermişler, bu alanda Arap ve İran mimarlık gelenekleriyle Orta Asya Türk mimarlığını birleştirerek yeni bir üslup yaratmışlardır Karahanlı mimarlığının izleri daha sonraki bütün Türk devletlerinde açıkça görülür

KARAHANLILAR

' Karahanlılar, daha önceki Türk devletlerinden farklı olarak, hükümdarların ve halkının çoğunluğunun Müslümanlığı seçtiği ilk Türk-İslâm devletidir Bu sebeple Türk tarihi içerisinde Karahanlıların özel bir yeri ve önemi vardır

Hâkaniye ve İlig-Hanlar adlarıyla da anılan Karahanlı Devleti, başta Karluklar olmak üzere Çiğil, Yağma ve Tuhsı gibi Türk Boylarına dayanıyordu Karluklar, Balasagun merkez olmak üzere Yedi-su bölgesinde bir devlet kurmuşlardı Karluk yabgusu, bağlı bulunduğu Uygur Hakanlığı'nın 840 yılında Kırgızlar tarafından yıkılması üzerine istiklâlini ilân etti Kendisini Türk hakanlarının yasal halefi sayan yabgu Karahan unvanını aldı

Karahanlıların ilk hükümdarı olarak Bilinen Bilge Kül Kadır Han, Maverâünnehir'deki Sâmanî devleti ile mücadelelerde bulundu Oğullarından Arslan Han ulu hakan olarak Balasagun'da, Oğulcak Kadır Han ise Talas'ta oturdular Kadır Han 893'te başkenti Kaşgar'a nakletti Bu dönemde yeğeni Satuk Buğra Han Müslümanlarla temas kurdu ve Karahanlı Devleti'nin başına geçince de İslâmiyet'i resmî din olarak kabul etti (920)

Bu tarihten sonra Abdulkerim Satuk Buğra han adıyla anıldı Ancak Karahanlı sınırları içersindeki halkın tamamiyle İslâmiyet'i seçmesi Satuk Buğra Han 'ın oğlu Baytaş zamanında gerçekleşmiştir

Karahanlı Hükümdarı Ebu Nasr Ahmed zamanında, kardeşi İlig Nasr tarafından Samaniler devletine son verildi (999) Ebu Nasr Ahmed Abbasi halifesi tarafından bir İslâm hükümdarı olarak tanınan ilk Karahanlı hanı olmuştur Karahanlı Devleti'nin sınırları Balasagun, Özkent ve Tarım Havzası'nın batı kısmı ile Karakurum dağları dolaylarına kadar genişlemişti Güneyde Gazneliler ile komşu oldular ve mücadele ettiler Ancak hanedan arasında çıkan anlaşmazlık neticesinde devlet Doğu ve Batı olmak üzere ikiye ayrıldı (1042) Doğu Karahanlıların başında Tamgaç Buğra Han, Batı Karahanlıların başında ise Ahmet Arslan Han bulunuyordu

Karahanlılar dönemine ait en önemli eser Kaşgarlı Mahmut tarafından yazılan Divan-ü Lugat-i Türk'' tür


Doğu Karahanlı Devleti (1042-1211):

Doğu Karahanlı Devleti'nin sınırları Kaşgar, Fergana, Balkaş gölü civarına kadar uzanmaktaydı Devletin merkezi zaman zaman Balasagun, Talas ve Kaşgar şehirleri olmuştur Doğu Karahanlı Devleti'nin ilk hükümdarı sayılan Tamgaç Buğra Han âdil ve dindar bir kişi olarak tanınmaktaydı Yusuf Has Hacib'in yazdığı Kutadgu Bilig bu hükümdara sunulmuştur Doğu Karahanlı Devleti 1090 yılında Selçuklulara bağlandı Devlet 1133 yılında Moğol asıllı Karahıtayların hâkimiyetine girdi Bu durum 1211'e kadar devam etti Bölgenin tamamı Cengiz Han tarafından istilâ edildi


Batı Karahanlı Devleti (1042-1212):

Batı Karahanlıların sınırları batıda Aral gölünden doğuda Çimkent ve Özkent'e kadar uzanmaktaydı Devletin başkenti önceleri Özkent idi Daha sonra Semerkant ve Buhara devletin merkezleri olmuştur İlk hükümdarları Ahmet Arslan Han idi

Büyük Selçuklu Sultanı Melikşah bir Karahanlı prensesi ile evlenerek iki devlet arasında akrabalık kurdu ve böylece Karahanlıları kendisine bağladı (1089) Selçukluların Katavan Savaşı'nda yenilmesiyle beraber Batı Karahanlılar da Karahitay hâkimiyetine girmişti (1141) Harzemşahlar bölgedeki Moğol hâkimiyetine son vermiş, son Karahanlı hükümdarı Osman Han'ı da ortadan kaldırarak, bu devleti yıkmışlardır (1212)
'''