Göktürkler'in Tekrar Bağımsızlığına Kavuşması

GÖKTÜRKLER'İN TEKRAR BAĞIMSIZLIĞINA KAVUŞMASI

'ZOR GEÇEN YILLAR

630 yılı Göktürkler için tam bir felaket olmuştu Hem Doğu Göktürk, hem de Batı Göktürk Hakanlığı aynı akıbete uğramış bu tarihte Çin'e boyun eğmiştir 630-680 yılları arası Göktürk'ler için matemli bir devre oldu Bu dönemde Türkler, varlıklarını, dillerini ve geleneklerini muhafaza ettiler ise de bağımsız bir devletten yosunluk onlara derin bir üzüntü kaynağı oldu

Orhun kitabelerinde bu zaman hakkında şöyle bir deyim vardır: Ülkeli bir kavim idim,şimdi ülkem nerede? Hakanlı bir kavim idim, şimdi Hakan nerede?''

Göktürkleri bu felakete sürükleyen sebepler, Orhun Yazıtlarına göre şu üç noktada toplanmaktadır:
1-Güçlü ve dirayetli Hakanlardan sonra gelen hakanların zayıf ve yetersiz oluşları:

''Kagan bilge imiş,cesur imiş, buyrukları bilge imiş, cesur imiş Beyleri de kavmi de iyi imiş, böylece ülkeyi tutup töreyi düzenlemişler Sonra kardeşler, oğullar kağan olmuş, küçük kardeş büyük kardeş gibi yaratılmadığı, oğul babası gibi yaratılmadığı için bilgisiz kağanlar tahta oturmuşlar Buyrukları da bilgisiz, kötü imişler Türk beyleri Türk adını unutmuşlar, Çin beylerinin adın almışlar, Çin hakanına boyun eğmişler, elli yıl işlerini, güçlerini (ona ) vermişler''
2-Türk kavminin uygunsuz tutumu:

''Türk bodunu Sen aç olduğun zaman tokluğu düşünemezsin, tok olduğun zaman açlık nedir bilmezsin Bu sebepten hakanın iyi sözlerine kulak vermedin, yurdundan ayrıldın, harap bitkin düştün Müstakil hakanlığa karşı kendin yanıldın Doğuya gittin, Batıya gittin Kutlu yurt Ötüken'i terk ederek gittiğin yerlerde ne yaptın? Su gibi kan akıttın, kemiklerin dağ gibi yığıldı devlete karşı geldin, onu kötü hale soktun'', ''Türk bodunu kendi hakanını bıraktı hüküm altına girdi Hüküm altına girdiği için tanrı ona ölüm verdi, Türk bodunu mahvoldu''

3-Çin siyaseti ve yıkma propagandası:
''Çin kavminin sözü tatlı, ipeklisi yumuşak imiş, tatlı sözü, yumuşak ipeklisi ile uzak kavimleri aldatıp yaklaştırır imiş Sonra da fesat bilgisini orada yayarmış, iyi bilge kişi yürütmez imiş Onun tatlı sözüne, ipeklisine kapılan çok Türk kavmi öldü'' ''Çin kavmi hilekar ve kurnaz olduğu için, beylerle kavim arasına nifak girmesi yüzünden Türk bodunu devletini ve kağanını kaybedivermiş'' ''Çin kağanı, Türk kavmi (ona) bunca işini gücünü verdiği halde Türk kavmini öldüreyim, soyunu mahvedeyim dermiş, mahvetmeğe yürürmüş''

GÖKTÜRKLER'İN TEKRAR BAĞIMSIZLIĞINA KAVUŞMASI

Türk milletinin yıllar süren bu durumu nihayet tekrar isyan etmeye başlamasıyla son bulma yoluna girdi Çin içindeki bazı Türk zümrelerinin, bu maksatla başa geçirdikleri Nİ-Şİ-FU davayı kaybetmiş, ve kesilen başı Çin başkenti Lo-yang'a götürülmüştü (679) Yine Aşına soyundan olup mücadeleye devam eden Fu-Nien kalabalık Çin kuvvetleri karşısında yenilmiş ve 53 arkadaşı ile birlikte Lo-Yang çarşısında idam edilmiştir (681)

İstiklal savaşına girenlerden birisi de Kutlug'du Kuzey Çin'de 680'lerde faaliyete geçen Kutlug gizlice teşkilat kurarak etraftaki Göktürk ileri gelenlerini etrafına toplamayı başardı Harekat hızlı yayıldı Kutlug'un çağrısı üzerine katılanların sayısı kısa zamanda 5000 kişi kadar oldu Bunlar arasında en ünlü olanı ünlü devlet adamı ve kumandanı TONYUKUK' tur

Kutlug ile Tonyukuk,önce Çin eyaletine baskın yaptılar (681) 30000 kadar at, koyun, deve elde ettiler Yeni gelen kuvvetlerle birleşerek Gobi Çölü-Orhun Irmağı arasına çekildiler İstiklal savaşının ikinci durağında hedef Ötüken idi Burası Türklerin kutlu toprağı sayılıyordu Büyük Hun İmp ile 1Göktürk İmp nun ağırlık merkezi burası olmuştu

Ötüken Baykal gölü'nün güney batısında yüksekçe dağlarla çevrili bir saha idi İklimi ılık ve otlakları bol idi Selenga Irmağı boylarındaki Oğuz'lar Kutlug hareketinin gelişmesinden kuşkulanıyorlardı Tedbir olmak üzere Kitan ve Çinlilerle anlaşma yolları aramaya başladılar Bu durumda gecikmenin tehlikeli olacağı sonucuna varan Kutlug derhal sefere çıktı Tonyukuk'un tavsiyesi ile baskın şeklinde başlayan savaş ''İnekler Gölü'' kıyısında zaferle sonuçlandı (682)Oğuz tehlikesi böylece ortadan kaldırıldı
'''