Laodikeia – Denizli

Laodikeia – Denizli

Denizli İli’nin 6 km kuzeyinde yer alan antik Laodikeia kenti coğrafi bakımdan çok uygun bir noktada ve Lykos ırmağının güneyinde kurulmuştur Kentin adı antik kaynaklarda daha çok “Lykos’un kıyısındaki Laodikeia” şeklinde geçmektedir Tarihçi Plinius’a göre Laodikeia, önceleri Diospolis “Zeus’un şehri”, daha sonraları da Rhoas adını taşıyan bir köyün yıkıntıları üzerine inşa edilmiştir Diospolis adı, buradaki Zeus kültüne verilen önemin bir simgesidir Rhoas adı ise, yerli Anadolu dillerinden birine ait olabilir Diğer antik kaynaklara göre ise, kent İÖ 263-261 yılları arasında II Antiokhos tarafından kurulmuş ve şehre Antiokhos’un karısı Laodike’nin adı verilmiştir

Laodikeia, İÖ1 yüzyılda, Anadolu’nun en önemli ve ünlü kentlerinden biridir Şehirdeki büyük sanat eserleri bu döneme ait olduğu gibi, yine bu yüzyılda burada düzenlenen gladyatör döğüşleri şehre ayrı bir önem kazandırmıştır Romalılar Laodikeia‘ya özel bir önem vermişlerdir Ünlü devlet adamı ve hatip Cicero, İÖ50 yılında buraya gelmiş ve kentin bazı hukuki sorunları ile uğraşmıştır Yine bu tarihlerde Romalılar, Laodikeia‘yı Kibyra (horzum) conventusunun merkezi yapmışlardır Roma İmparatoru Hadrianus, İS 129 yılında şehri ziyaret etmiş ve buradan Roma’ya mektuplar yazmıştır Kent ile Roma arasındaki ilişkilerin ne kadar iyi olduğunu gösteren diğer bir kanıt da, İS 90-146 yılları arasında bu kentte yaşadığı bilinen ünlü Zenon ailesinin sahip olduğu mevki, servet ve imtiyazlardır


Nitekim, bu aileden olan Polemon adında biri, Antonius tarafından Lykaonia, Kilikia ve Pontus’a yönetici olarak atanmıştır

Yazıtlar ve sikkeler, Laodikeia‘nın dini hayatı hakkında da bilgiler vermektedir İmparatorluk devrine ait çok sayıdaki sikke üzerinde görülen Zeus Laodiokos figürü, bu kentte Zeus kültüne verilen önemin göstergesidir Laodikeia‘nın geç devirlerine ilişkin bilgilerimiz çok sınırlıdır Birkaç metin bize, Hırıstiyanlığın başlangıç devirlerinde Laodikeia‘nın durumu hakkında bazı ipuçları veriyor Diğer yerlerde olduğu gibi, burada da Hırıstiyanlık, önce Yahudi toplumunu etkilemiştir

Nitekim Küçük Asia’nın 7 ünlü kilisesinden birinin bu kentte bulunması Hırıstiyanlığın burada ne kadar önemli olduğunu göstermektedir Antik devirde Goncalı ve Eskihisar köyleri yakınlarında kurulmuş olan Laodikeia kentinin hangi nedenle tümüyle terkedildiğini bilmiyoruz Ancak, büyük depremlerin bunda rol oynadığını tahmin etmek güç değildir İS 194 yılında meydana gelen çok büyük bir deprem şehri yerle bir etmiştir

Laodikeia‘nın Yapıları

Büyük Tiyatro

Antik şehrin kuzeydoğu tarafında, Grek tiyatrosu tipinde araziye uygun olarak Roma tarzında yapılmıştır Skene’si tamamen yıkılmış olup, cavea ve orkestrası oldukça sağlam durumdadır Yaklaşık 20000 kişi alabilecek büyüklüktedir

Küçük Tiyatro

Büyük tiyatronun 300 m kadar kuzeybatısında yer almaktadır Grek tiyatrosu tipinde araziye uygun olarak Roma tarzında inşa edilmiştir Skene’si tamamen yıkılmış olup cavea ve orkestrasında da bozulmalar mevcuttur Yaklaşık 15000 kişi alabilecek büyüklüktedir

Stadyum ve Gymnasium

Şehrin güney-batısında, doğu-batı doğrultusunda uzanmaktadır Stadyumun ek yapıları ile gymnasium bir bütünlük teşkil edecek şekilde yapılmıştır İS 79 yıllarında yapılan stadyumun uzunluğu 350 m, genişliği 60 m dir Amfiteatr şeklinde yapılmış olan yapının 24 basamaklı oturma sırası bulunmaktadır Büyük bölümü tahrip olmuştur İS 2yüzyılda yapılan gymnasium proconsul Gargilius Antioius tarafından inşa ettirilerek İmparator Hadrianus ve eşi Sabina’ya ithaf edildiğine dair yazıt bulunmuştur

Anıtsal Çeşme

Kentin ana caddesi ile ara caddesi köşesinde yer almaktadır İki cepheli olarak yapılmıştır Nişleri mevcuttur Bizans Döneminde onarım görmüştür

Meclis Binası

Kentin güney-batısındadır Dikdörtgen planlı olan anıtsal yapı, doğu-batı istikametinde uzanmaktadır Ana giriş doğu cephesindedir Bina girişten itibaren dört bölümlü olarak kemer ve tonoz sistemi ile yapılmıştır Yapının üst kısımları tamamen, taşıyıcı unsurları ise kısmen yıkılmış ve tahrip olmuştur

Zeus Tapınağı

Antik Laodikeia kentinin sütunlu caddesinin doğu kesiminde, küçük tiyatro ile nymphaeum arasında bulunmaktadır Fakat sadece süsleme elemanlarının parçaları görülebilmektedir

Kilise

Sütunlu caddenin güneyinde caddeye bitişik olarak inşa edilmiştir Sadece taşıyıcı bölümlerin bir kısmı ayakta kalmıştır Ana girişi batıdadır Orta bölümde dördü kemerli, dördü düz olmak üzere sekiz adet paye kullanılmıştır

Laodikeia‘da Hıristiyanlığın yayılması çok zor olmuştur Bunun nedeni de kentin ticaret ve tekstil ile ulaştığı zenginliktir Zengin ve refah düzeyi yüksek olan halk, ilk başta yeni dine fazlaca bir ilgi göstermemiştir Özellikle Polemon Sülalesinin zenginliği tüm antik dünyada dillere destan olmuştur Söylenceye göre zengin ve gururlu bir adam olan Polemon, hep gümüş dizginli arabasında gezerdi Polemon kentte kral ve tanrılarla eşit düzeyde tutulurdu ve Smyrna (İzmir)’da büyük ve görkemli bir evi vardı Roma İmparatoru Antonius Pius (MS138-161) henüz Anadolu valisi iken, Smyrna (İzmir)’ya gelişinde Polemon’un o sıralar boş olan evine yerleştirilmişti Bir gece Smyrna (İzmir)’ya gelen Polemon, evinin tutulduğunu görünce çok kızmış ve Valiye hemen evi terk etmesini ve kendisine kalacak başka bir yer bulmasını söylemiştir


Antonius Pius İmparator olduktan sonra Polemon’u Roma’ya davet etmiştir İmparator geçmiş olayı Polemon’a hatırlatırcasına yanındakilere “Polemon’un kapı dışarı edilmeyeceği bir yer bulun” demiştir Yine söylenceye göre ölmekte olan Polemon yaptırdığı anıt mezarın içine girerek “Çabuk çabuk örtün üstümü, güneş sessizliğe büründüğümü görmesin” demiştir

Laodikeia ticarette ulaştığı mevki ile antik dünyada haklı olarak büyük bir ün sağlamıştır Bu zenginliğin en büyük kaynağı, Laodikeia’da yetiştirilen kuzguni renkli bir tür koyun ve bunların yününden sağlanan dokuma ürünleridir Strabon (XII / 716) Laodikeia’da kuzguni siyah renkli yünü çok yumuşak bir cins koyun yetiştirildiğini, bu koyunların yünlerinin Miletos (Balat)’ta yetiştirilen koyunlarınkinden dahi üstün olduğunu, bu sayede Laodikeialılar’ın büyük gelirler elde ettiklerini yazmaktadır Antik yazar Vitrivius (VIII/3) koyunların yünlerinin yumuşak oluşunu içtikleri bölgenin çürük kokulu suyuna bağlamıştır

Laodikeia, Kolossai ve Hierapolis fabrikasyon tekstil üretiminde antik dünyada çok önemli bir yere sahip olmuşlardır Lykos (Çürüksu) Vadisi kentleri, aralarında bir birlik kurarak, ürettikleri tekstil ürünlerini Efes (Selçuk) limanına götürmüşler, buradan da gemilerle Samos (Sisam Adası), Atina ve İtalya’ya kadar ihraç etmişlerdir Laodikeia‘da dokunan ve Trimita adıyla bilinen tunikler o denli ünlüydü ki kent bir dönem “Trimitaria” olarak anılmıştır Antik dönemin en güzel tekstil ürünleri Lykos (Çürüksü) Vadisi’nde dokunmuştur Dokuma ürünleri Miletos’u (Balat) bile geride bırakmıştır



Başlangıçta Lykos (Çürüksu) Vadisi’nde dokunan tekstil ürünleri Sardes’te (Salihli) toplanmış ve oradan tüm antik dünyaya dağıtılmıştır Ancak daha sonra Lykos’lu tüccarlar ürünlerini kendileri ihraç etmeye başlamışlardır Antik dönemde Karia ve Lidya şehirleri tekstil endüstrisinde Laodikeia, Kolossai ve Hierapolis’e rakiptir Bölgede, yünün yıkanması, boyanması ve dokunması önemli bir sektör haline gelmiştir Geç Roma Dönemi’nde dahi İmparator Diocletianus’un (MS 284-305) fermanında “Laodikeialı” olarak kumaşlarından söz edilmesi, bu dönemde dahi dokuma sektörünün önemini hala sürdürdüğünü göstermektedir Denizli’nin bugün tekstil devi olmasının nedeni, bölge insanının antik dönemdeki gibi girişimci olması ve tekstilin bölgede 2300 yıllık köklü bir geçmişe dayanmasından kaynaklanmaktadır

Bizans Dönemi’nde tüm Batı Anadolu antik kentlerinde olduğu gibi, MS 395’te alınan bir karar gereği Laodikeia’nın etrafı bir sur duvarıyla çevrilmiş olup, bu surlar Hellenistik ve Roma yerleşimlerinin bir kısmını dışarıda bırakmıştır Surların yapımı sırasında birçoğu anıtsal yapılara ait bloklar kullanılmıştır Laodikeia MS 494’teki korkunç depremde tamamen yıkılmış ve bir daha toplanamamıştır Özellikle de MS 7 yy başında meydana gelen diğer büyük deprem sonunda, su yolları bozulmuş, ova kentlerini gittikçe tehdit altına alan Sasani ve Arap istilaları sonucu, korumasız olan kent, güneye Denizli Kaleiçi’ne Ladik adıyla taşınmıştır Bununla ilgili olarak kazı çalışmalarında, MS 7 yy sonrasına tarihlenen sikkeler henüz bulunmamıştır, bu da kentin büyük ölçüde taşındığını göstermektedir Antik kentten güneye doğru yüründüğünde Erken Bizans Dönemi’nden itibaren başlayan seramik buluntularını Bakırlı Mahallesine kadar takip etmek mümkündür Lykos (Çürüksu) Vadisi ise 13 yüzyıl başından itibaren tamamen Türklerin eline geçmiştir