Fransız Edebiyatı

Fransız edebiyatı, Fransızca kullanılarak ortaya çıkan edebiyat ürünlerini kapsar Dünyanın en zengin ve en etkileyici edebiyatlarından biridir Fransız yazarlar başta epik şiir, lirik şiir, drama ve kurgu olmak üzere edebi yazınların tümüne katkıda bulunmuşlardır Fransiz edebiyati bircok ülkedeki yazarlarin calismalarini derinden etkilemistir 1600´larda, Klasizm denen Fransiz kültürel hareketi tüm Avrupa edebiyatindan önemli etki birakmistir 1700´lerin Fransiz yazarlari Avrupa edebiyatini kontrol altina almislardi

1800´ler boyunca, Gerçekçilik (Realizm) ve Sembolizm, bircok dilde yazan yazarlarin calismalarini sekillendirmesine yardimci olmustu 1900´lerde ise, Gerçeküstücülük (Sürrealizm) ve Egzistansiyalizm (Varoluşçuluk) Fransa sinirlarinin disina cikarak diger yazarlar, sanatcilar ve düsünürlerin calismalarini genis ölcüde etkilemistir

Bircok Fransiz yazar, bicim, dil, tarz ve gelenege önem vermislerdi Diger dillerde yazan yazarlardan daha fazla kurallar ve modellere bagli kalmislardi Genelde, Akilcilik (rasyonalizm) Fransiz yazinini elinde tutmustur Akilcilik, insan eylemlerinde nedenselligi temel alir Akilcilik; temiz, kendi kendini kontrol edebilen ve sanatsal ustalikga ulasmis bir yazi yaratmistir

Her ne kadar akilcilik Fransiz edebiyatinda hayati bir rol oynadiysa da, güclü bir deneysel nitelik de zamanla Fransiz yazininda öne cikmistir Örnegin 1800´lerin basindaki Romantizm hareketi gibi dönemlerde, bu deneysellik duygu dolu ve bazen de tutkulu bir sanat yaratabilmistir Bu ayni zamanda teorik ve bicimsel konulari da islemede de kullanilmisti; örnegin 1900´lerin Yeni Roman´inda oldugu gibi

Konu başlıkları

1 Erken Fransız Edebiyatı
11 Lirik Şiir
12 Öyküsel Şiir
2 Rönesans
3 Klasik Çağ
31 Klasik Şiir
32 Klasik Nazım
4 Neden Çağı (Aydınlanma)
5 Romantizm
51 Preromantikler
52 Romantik Şiir
53 Romantik Drama
54 Romantik Kurgu
6 Gerçekçilik (Realizm)
7 Sembolizm
8 1900'ler
81 Erken Yıllar
811 Sürrealizm (Gerçeküstücülük)
812 Egzistansiyalizm (Varoluşçuluk)
8121 Dramanin Gelişimi
82 1900´lerin Ortası ve Sonu

Erken Fransız Edebiyatı

En erken yazinlara MÖ800´de rastlanir Siir, antik Fransiz edebiyatinda baskindir Bircok siir, egitimsiz insanlara gezgin jongleurlerce (jonklör) söylenmek ya da oynanmak icindi Zaman icinde, iki ana siir tarzi ortaya cikmisti: lirik ve öyküsel

Lirik Şiir

Lirik siir 1100´lerden 1400´lere kadar yayginlasti Trobador denen sair-müzisyenler, Provens lehcesiyle ask sarkilari yazmaya güney Fransa´da basladi Bu siirlerin bazilari kuzey Fransa´ya da trovör denen sairlerce tasinmisti Hem trobadorlar hem de trovörler kadinlari ve ask ideallerini anlatan lirik siirler bestelediler Bu siirler kasitli olarak tekralamalardan ibaretti Eglenceden caresizlige gecisleri büyük bir ustalikla, duygusal kosullara yogunlasarak resmetmislerdi Orta Çağ´in en taninan Fransiz lirik sairi Francois Villon´dur Üc esit stanzin ardindan daha kisa bir bitiris stanzini iceren bir yazin bicimi olan cesitli balatlar besteledi Ayni zamanda ask, basarisizlik ve ölüm temalariyla ilgilenen uzun siirler de yazdi Villon´un yazini genis bir ton araliginda, kinayeli asagilama ve grotesk görsellikten tutku gibi konulardaki daha narin pasajlara uzanmisti Basyapiti 2000 dizelik otobiyografik siiri Grand Testament´tir (1461)

Öyküsel Şiir
Öyküsel siirin dört bicimi vardir:

(1) epik siir,
(2) romans,
(3) ilahiler ve öyküler,
(4) fabliaux Orta sinif icin yazilan fabliaux disinda hepsi aristokrat izleyiciler icin yazilmisti Epik siirler genelde savas ve savas kahramanliklari üzerinedir; chansons de geste (büyük eylemlerin sarkilari) diye adlandirilirlar Jonklörler chansonlari müzikle birlestirmislerdi En ünlüleri Roland´in Sarkisi´dir (1100) Ünlü komutan Charlemagne tarafindan yönetilen bir askeri talim sirasindaki bir olayi anlatir

Romanslarsa siklikla fantastik maceralarla dolu uzun kurgusal calismalardi Yedi tipi vardi Romans antiques (klasik romanslar) Troya Savasi gibi tarihi olaylar üzerine temellenmisti Romans bretons (Breton romanslari) ise eski Britanya´daki Yuvarlak Masa Sövalyeleri ve Kral hakkinda hikayeler anlatirdi

Belki de en cok okunan ve en etkileyici Fransiz romansi Gül Romansıdir Guillaume de Lorris ilk kismini yazmisti (1230) ve sair Jean de Meung 1275´te daha karamsar ve kinayeli bir ruh haliyle bitirmistir Siir, askin gelisimini anlatmak icin karmasik allegoriler (sembolik hikayeler, insanlar ve görüntüler) kullanmisti

Ilahiler ve öyküler ask, sövalyelik ve metafizikle ilgili kisa manzumelerdi Ilahiler daha cok Celtic kaynaklarina dayaniyordu Öyküler ise genelde Latin kaynakliydi 100´lerde sair Marie de France bircok önemli öykü yazmistir

Fabliaux kisa, genellikle taslamalarla dolu mizahi öykülerdi En önemlisi, hayvan karakterlerin insane toplumunu elestirdigi Renard Romansı (1175-1205) denen koleksiyonda bulunur

Erken Yazin manzume romanslardan sonra ortaya cikan romanslardan olusur ve genelde ayni hikayeleri anlatir Tarihi belgeler bu tip yazinin ana unsurudur En bilinen tarihi yazarlar Philippe de Commines, Jean Froissant, Jean de Joinville ve Geoffroy de Villehardouin´dir

Erken Drama öncelikle manzume seklinde yazilmisti ve dini temalarla ilgileniyordu Dini dramlar üce ayriliyordu: Gizem Oyunları Skripturlarından (incil ayetleri) bölümler sahneledi Mucize oyunlari Meryem Ana ve incilden prtreler sunuyordu Ahlaki oyunlar egitim amacli sembolik dramlardi Seküler (dinsel olmayan) komediler - farslar – dini dramlarin sahnelenmesi sirasindaki girislerdi 1200´lerde dramatist Adam de la Halle realizmin carpici etkilerini ve yüksek psikolojik derinlik seviyesini yakalayan seküler oyunlar yazdi

Rönesans

Fransiz edebiyatinda rönesans 1500´lerin basindan 1600´lara kadar uzanmisti Fransiz rönesansi Italyan sanat ve edebiyatindaki gelismeler ve eski Yunan ve Latin modellerinden etkilenen edebiyatin ve ögrenimin cicek acmasi olarak nitelenebilir Yazarlar ve bilgeler – hümanistler – Rönesans´ta önemli rol oynamislardi Hümanistler ögrenmenin temelini dini temalardan cok dünyevi konulara cekmislerdi

1494´ten 1525´e kadar Fransiz ordusu Italya´yi isgal altinda tutu Bu istilalar İtalyan edebiyati ve sanatiyla temasi da beraberinde getirmisti Bu iliski sayesinde Fransiz rönesansi hiz kazandi 1500´lerin basinda Kral 1Francis ve kiz kardesi Marguerita de Navarre hümanistlerin ve tebalarindaki diger yazarlarin taslaklariydi Marguerite kendisi de bir yazardi Kendi hikaye koleksiyonu Heptameronu (1558) Italyan Rönesans yazari Giovanni Boccaccio´nun 1300´lerde yazdigi Decameron üzerine yazmisti

Francois Rabelais Fransiz Rönesansinin en ünlü kurgu yazari ve döneminin önde gelen tip otoritelerinde biriydi Ana eseri Gargantua ve Pantagruel´dir Bu neseli, cogu zaman da patavatsiz bes parcalik anlati 1532 ile 1564 arasinda yayimlandi Rabelais, carpici ögretilerin ham sahnelerinin ve genelde vahsi fiziksel komedilerin anlik degisimlerle birlestirildigi bir bicimde yazmisti Bu calisma, dönemin yasal, politik, dini ve toplumsal kurumlarini elestirmekteydi

Pleiade, geleneksel tarzi kirip Yunan ve Roma modelli yeni bir Fransiz edebiyati yaratmaya calisan yedi sairden olusan bir gruptu Pierre de Ronsard grubun önderiydi Siirleri ask ve gencligin gecmesi gibi temalari betimleyen pastoral tarzda eski yazi bicimlerini kullanir Ronsard´in siirlerinin kolay cekiciligi, dünyevi tecrübenin önemine derin adamisligi saklar Yazini, yaslilik ve ölüm gibi bu tecrübelerin aci yanlarinin korkusuzca üzerine gitme becerisini gösterir

Joachim du Bellay, Pleiade´nin baska bir üyesiydi Fransiz edebiyatinda Italyan Rönesansi´ndan ödünc aldigi sone bicimini ilk kullanan sairdir du Bellay, Fransiz Edebiyati´nin Savunmasi ve Yüceltilmesi adli önemli bir makale yazdi (1549) Makalede, Orta Cag boyunca cogu sair tartafindan kullanilan Latince´yi savunan sairlere karsi Fransizca´yi savundu Du Bellay, Fransizca´nin Latince ya da Yunanca´nin rakibi olamadigini kabul etmekle beraberbu iki dilin olanaklarinin cokca kullanilmasi nedeniyle solmaya yuz tuttugunu, ancak Fransızca´nin bu sorunun cözümüne yeni bir soluk getirebilecegini düsünmekteydi Fransiz yazarlarini, Fransizca´yi Yunanca ve Latince´den alintilarla, lehce ve teknik deyimler acisindan güclendirme cagrisi yapti

Pleiade´nin baska bir üyesi Etienne Jodelle bir dramatistti Ilk Fransiz komedisi EugeneKleopatra Mahkumu (1552) onun eserleridir (1552) ve ilk trajedi

Lyon, güneydeki Lyon kentinde ortaya cikan ve bünyesinde Maurice Sceve ve Parnette du Guilliot´yu barindiran baska bir sairler grubuydu Sceve´nin siiri, gramer ve imgelerin karmasikligiyla ünlüdür En önemli eseri, Delie (1544) adindaki dikkatle hazirlanmis 459 dizain (10 dizelik stanzlar) serisidir Delie, sairin, Pernette de Guillot oldugu düsünülen bir kadina olan askini, asiklarin birbirlerine karsi kullandigi genelde erotik bir dille anlatmaktadir

Michel de Montaigne denemeleri bir edebi bicim olarak kurgulamisti Bir deneme, resmi olmayan konusma dilinde yaziliyordu Montaigne´nin denemeleri genis bir klasik egitimle sekillenmisti Tamamen kisiseldiler ve yazarin kendisi, bilgi, aliskanliklar, ölüm, geziler ve ögrenim gibi konular üzerindeki gevsek meditasyonlardan olusuyorlardi

Klasik Çağ

Kral 13Louis ve özellikle Kral 14 Louis´in iktidar dönemleri klasik dönem olarak bilinir 1600lerin basindan 1700lere kadar gecen süre Fransiz edebiyatinin yüksek dönemi olarak düsünülür

Klasik yazarlar Rönesans fikrini reddetmediler; bu dönem daha genis bir düzen ve gelisim ruhu gelistirmisti Fransiz yazarlari özellikle insane davranislari ve idealleri inceleyen nedenler ve düsünüsleri vurgulamisti

Klasik Şiir

Francois de Malherbe ilk önemli Klasik sair ve en etkileyici olandi 1600'lerin basinda Malherbe, Klasik yazinin temelini atan temiz, akilci ve ayik siirler yazdi Jean de La Fontaine ve Nicolas Boileau-Despreaux da Klasik dönemin önde gelen sairlerindendiler La Fontaine, Fabl (1668-1694) denen hayvan karakterleri üzerinde yazdigi kinayeli, ögretici, derinllikli ünlü hikayeler koleksiyonunu yazdi Boileau da bu dönemde, zamaninin Klasik siirinin etkilenimlerini belirleyen yönetim ve asillik prensiplerini anlatan Sairlik Sanati (1674) eserini kaleme aldi

Klasik drama uzun zaman Fransiz Klasizminin en büyük ifadesi olarak kabul gördü Bu dönem boyunca, 12-hecelik dizeler – alexandrine - Fransiz dramasinin baskin siirsel ölcütü olarak kurulmustu Bu dönemin en ünlü yazarlari Pierre Corneille, Jean RacineMoliere´dir ve Corneille ilk önemli trajedi yazari Klasiktir Oyunlari, görev, sadakat ve askin cözünmez catismalarinin icinde yuzen asil karakterleri barindirir Corneille, istek, otokontrol, onur ve özgürlügün önemine vurgu yapmistir Trajedileri arasinda CidHorace (1640) ve Polyeucte (1642) sayilabilir (1637)

Racine, caginin Klasik trajedi yazarlarinin en büyügü olarak taninir Karakterleri kontrol altina alamadiklari tutkularinin sarmalinda betimlenir Melankolik bir dini pesimizm, eserlerinin cogunun yapisindadir Racine, antik Yunan ve Roma eserlerini Andromaque (1667), Phedre (1677) ve Athalie (1691) gibi basyapitlarinda yeniden islemistir

Moliere, Fransiz dramasinin en önde giden komedi yazaridir En etkili oyunlari, toplumsal degerlerle catisan güclü karakterleri konu alan taslamalaridir Moliere, en güzel komedilerini 1660´larin ortasinda yazmisti Bunlarin arasinda Tartuffe, Don Juan ve Yabani sayilabilir

Klasik Nazım

İki filozofun Fransiz Klasik nazımının en üstün örneklerini verdikleri düsünülür Rene Descartes, dahan sonraki Fransiz felsefesi ve stetigini bicimlendirmede temel teskil eden Metod Üzerine Nutuk (1637)´u yazdi Öncelikle bir matematilci olarak bilinen Blaise Pascal, derin Hristiyan inancini temsil eden etkili yazilar yazmisti Pascal´in en bilinen eseri yansimalari topladigi Pensees´dir (1670)

Kendilerine Moralist (ahlakçılar) diyen bir grup yazar insan eylemlerini ve tavirlarini, maxim dedikleri harfler, soyleyisler ve diger yazin bicimleriyle tanimlamislardi Duc de La Rochefoucauld´un Yansimalar´i (1664) psikolojik olarak derin, acimasizca sorgulayici ve mükemmle bir özlülük icinde olabilen bu tarza bir örnektir Theophrastus´un Karakterleri (Jean de La Bruyere, 1668) günlük insanlari ve toplumsal kimliklerin edebi portrelerini maximlerle birlestirir

Madame de La Fayette, Fransiz edebiyatindaki en önemli romanlardan birini yazmistir: Cleves Prensesi (1678) Roman, psiolojik cözümlemeleri ve usta yapisi nedeniyle yüceltilmisti Sürekli kontrol altinda tutulan tutkulu ask temasi, iclerinde Jean-Jacques Rousseau´nun da bulundugu daha sonraki yazarlari da oldukca etkilemistir

Tarihci ve Roman katolik papaz Jacques Bossuet, etkileyici ve hareketli vaazleriyle taninir Francois de Fenelon da Roman katolik baspiskoposuydu Edebi ünü özellikle, yazarin egitim, ahlak, siyaset ve din üzerine görüsleriyle dolu Telemachus (1699) romansina dayanir

Neden Çağı (Aydınlanma)

Fransa´nin 18 Yüzyili genelde Neden Çağı ya da Aydınlanma Çağı olarak bilinir Bu dönemde ilerici yazarlar, dogruyu ögrenmenin en iyi yolunun nedensellik oldugunu vurguladilar Günün bilimsel gelismelerinden cok fazla etkilendiler (örnegin, doga olaylarinin akla uygun bilimsel nedenlere dayandigini soyleyen Ingiliz bilimadami Isaac Newton´un fizikteki calismalari) Bu yazarlar, bircok Aydinlanma düsünürüne (philosophes) düzen icindeki doganin insan toplumlari icin bir model olarak kullanilabilecegini anlattilar Bu dönemin edebiyati oldukca felsefiydi ve Voltaire, Denis Diderot ve Jean-Jacques Rousseau gibi önemli yazarlar tarafindan yaratilmisti

Voltaire, döneminin en cok konusulan ve tartisilan edebi figürüydü Yazar olarak yeteneklerini ve ününü tahammülsüzlük ve önyargililik ile savasmak ve akilciligi yüceltmek icin kullanmisti Voltaire´in en ünlü eseri taslama roman Candide´dir (1759) William Shakespeare´den etkilenerek trajediler de yazdi Bunun yaninda, Voltaire ayni zamanda Avrupa ve dünya tarihi üzerine eserleri ile modern tarih yaziminin prensiplerini gelistirmeye de yardim etti

Denis Diderot ana olarak Neden Cagi´nin en önemli entellektüel yapitlarindan biri olan Encyclopedie´nin (1751-1772) editörü olarak taninir Ansiklopedi, bircok alandaki uzman yazarlarin makalelerinin derlenmesinden olusuyordu Eser, günün bilgi birikiminin daha genis bir izleyiciye uzanmasini amacladi Dini otoriteye, iktisadi esitsizlige ve adaletin istismarina saldirdi Diderot ayni zamanda Ölümcül Jacques ve Efendisi (1778-1780) adli romanindaki kurgusallik ile de bilinir

Jean-Jacques Rousseau, Fransiz toplumunda (Yeni Heloise, 1761) ve egitim mekanizmasinda (Emile, 1762) degisiklikler önermisti Rousseau´nun otobiyografisi (ölümünden sonra yayinlanan Itiraflar, 1782) kendini elestirmenin modern edebiyatini yaratmaya yardimci olmustu Meditatif ve lirik duyguyu Fransiz edebiyatina yeniden sokmaya yardimci olan kurgusu icinde, Rousseau´nun dogaya hassasiyeti belirgindir Bu hassasiyet kendisinin siyaset ve toplumsal düzen üzerine yazdigi Söylevler (1755) ve Toplum Sözlesmesi (1762) gibi teorik eserlerini de oldukca etkilemistir

Marquis de Sade, kendi zamaninda cagdaslarinca anlasilmadi ve daha sonra da hep nefretle anildi Ancak 1900lü yillara dogru Neden Cagi´nin en önemli yazarlarindan biri olarak kabul edilmeye baslandi Boudir´de Felsefe (1795) gibi vahsi pornografi iceren romanlari, kendi zamanindaki yazarlarin dogaya bakislari ve toplumsal düzen öngörülerinin iyimser dogasiyla dalga gecer Siyasi yazilariyla da bilinen Montesquieu, rezil eden toplumsal elestirilerini Pers Mektuplari´nda (1721) yazdi Alain Rene Lesage ünlü satirik romani Gil Blas´i (1715-1735) yazdi Pierre de Beaumarchais, Sevilla Berberi (1775) ve Figaro´nun Düğünü (1784) gibi satirik komediler kaleme aldi Iki oyun da aristokratik önceligin irrasyonel dogasi üzerinedir ve bu fikirler Fransiz Devrimi fikirlerine kaikida bulunmustur

Romantizm

Romantizm akiminin temelleri 1700´lerin sonunda atilmisti ancak yayilmasi 1800´lerin ortalarini buldu Genel olarak Klasizm ve Nedensellik Cagi´na tepki olarak ortaya cikmisti Romantik yazarlar, kendilerinden önceki dönemlerdeki asiri rasyonel ve cansiz edebi bicimleri reddettiler Romantikler, neden üzerindeki hayalgücü ve duyguya vurgu yapmislardi Edebi tasvirin daha özgür bicimlerini savunuyorlardi Bir calismadaki en önemli etken yazarin kisiligiydi

Preromantikler

Fransiz Romantizmi kendinden önceki Ingiliz, Ispanyol ve özellikle alman Romantik hareketlerinden etkilenmisti Preromantikler denen bir grup Romantik, 19 Yüzyilda bu akimi bicimlendirmeye calistilar

Jean-Jacques Rousseau, Nedensellik Cagi ile tanindi Ancak, kendini tanimadaki istegi, dogal dünyaya karsi hassassligi ve hislere ve kendiligindenlige verdigi önem nedeniyle Romantizm´in de önde gelenlerinden biriydi Rousseau ayni zamanda Romantikleri de lirik vezni ve tutkulu ama korkutucu aski tasviri ile Romantikleri de etkilemisti

Francois-Rene de Chateaubriand kurgulari ile önemli bir etki yaratti Sikilganlik, yalnizlik ve keder duygularinin baskin oldugu yazinlari, Romantik edebiyatin temel öznelerinden biri oldu Chateaubriand, Romantik yazinda temel bir karakter yaratti – dayanisan, tutkulu ve yanlis anlasilmis bir karsi-kahraman Chateaubriand güclü dini duygulara sahipti ve bu calismalari Klasizm ve Nedensellik Cagi´nda sikca islenen Hristiyan Orta Cag figürüne olan ilgiyi yeniden canlandirdi Madame de Stael, Fransiz Romantizmi´ne Edebiyat Üzerine (1800) ile kritik bir teori birakti Alman romantizmini Fransiz Romantizmine Almanya Üzerine (1810) ile eklemledi Şair Andre Chenier, Romantik sairlerce benimsenen birkac teknik yazin seklini siirine katti

Romantik Şiir

1820´de Alfonso de Lamartine´in Peoetik Meditasyonlar kitabi ile baslamisti Melankolik siirleri doga, ask ve terkedilmislikle ilgileniyordu
Victor Hugo, bir sair, dramaturg ve kurgu yazari olarak zamanindaki en büyük Romantik kabul edilir Siirlerinin cogu renkli ve egzotik niteliktedir Hugo´nun sonraki eserleri (Sonbahar Yapraklari (1831)) daha kisisel ve metidatiftir İncelemelerAlfred de Vigny, en cok Modern Siirleri (1826) ile taninir Siirleri, yüksek kisiligin yalnizligi ve mutsuzlugu ile ilgilenen genellikle dramatik ve felsefi siirlerdir [[ Alfred de Musset]], müthis lirik özelliklere sahipti Melankoli ve müziksel siirleri ask, aci ve kederle ilgilenir Geceler (1835-1837) siirlerinde Musset, kayip bir askin ardindan cektiklerini anlatir (1856) karanlik baslar ve cevabi zor sorularla ilgilenir; evrendeki insanlik, ölümün kacinilmazligi ya da sevdiklerin kaybedilmesi

Romantik Drama

Romantik drama komedi ve trajediyi karistirarak tarihi konulari ve melodramik kosullarla ilgilendi Victor Hugo ilk önemli romantik oyun olan Hernani´yi (1830) yazdi Vigny´nin Chatterlon´u (1835) Romantik edebiyattaki popüler bir karakter olan dislanmis artisti konu edinir Musset, yazinindaki mükemmellikle bilinen karmasik komediler yazmisti

Romantik Kurgu

Iskoc Walter Scott´tan esinlenen bircok Romantik yazar tarihi romanlar yazdilar Alexandre Dumas ünlü tarihi romani Üç Silahşörler´i (1844) bu dönemde kaleme almisti Victor Hugo´nun Notre Dame´ın Kamburu (1831) Orta Cag Romantik hissiyatini yansitir Eser ayni zamanda edebiyatin gücünü kullanarak toplumsal adaletsizlikleri düzeltme cabasini yansitir

Bazi Romantik yazarlar kurgunun daha gercekci bicimlerine yöneldiler Honore de Balzac, George Sand ve Stendhal gibi yazarlar eserlerinde Romantik karakterleri barindirmaya devam ettiler Ancak bu yazarlar, insan yasaminin toplumsal kosullarini ve doganin objektifligini yansitma amaciyla Romantizmlerini biraz degistirdiler

1829´dan baslayarak Balzac, İnsan Komedisi (1842-1848) adini verdigi yaklasik 100 roman ve hikaye yazdi Bu seride zamaninin Fransiz toplumunu resmetmeye calisir Balzac, güdülenmeleri ve etkilesimleri ile cesitli insanlari betimledi Ayni zamanda toplumsal kurum ve degerlerin insane üzerindeki etkilerini - özellikle paraya karsi olan tutumun etkisini incelemisti

George Sand, kariyerine ask ve tutku üzerine yazilar yazan (Indiana (1832) ve LeliaSeytanin Havuzu´ nda (1846) bu etki daha cok hissedilir (1833)) bir Fransiz kadininin takma adiydi Daha sonra daha kirsal konulara döndü, özellikle köy hayatini anlattigi Stendhal, tutkulu ve güclü karakterlerle melodramik durumlari seven usta bir psikologdu Tutku ve cikar arasindaki savasimi betimleyen temiz ve ironik bir tarz kullandi En bilinen iki eseri Kirmizi ve Mavi (1830) ve Parma Manastiri´dir (1839)

Gerçekçilik (Realizm)

Realizm, Romantizme karsi ortaya cikan bir edebi doktrindir Realistler, sanatin yasami dogrudan, dürüstce ve nesnel olarak yeniden üretmesi gerektigine inaniyorlardi 1800´lerin ortasina dogru Ralizm, Fransiz edebiyatininda baskin hale geldi

Gustave Flaubert Fransiz realizminin en önemli ismiydi Detaylara olan aski ve insane davranislarinin dikkatli gözlemi ile Balzac´i takip etti Madam Bovary´si (1856) icin özellikle siradan bir karakter secti – siradan bir kasaba doktoru ve onun sig karisi Sıkıcı konusuna ragmen Madame Bovary müstehcen olarak nitelendi ve Flaubert bu romani nedeniyle yargilandi

Guy de Maupassant, insan davranislarinin siki bir inceleyicisi oldugunu gösteren kisa Realist hikayeleriyle ünlü oldu Normandiya´daki köy yasami ve Paris´teki korkunc sosyal hizmet yillarini anlattigi yazilari coktur

Fransa´daki Realist dramanin iki cesidi vardi Birincisi iyi planlanmis oyundur (teshir ve ceza ön plandadir) Eugene Scribe´in komedileri buna en güzel örnektir Diger tarz ise sorun oyunu ya da tez oyunudur Cogu bosanma ve yasal adaletsizlik gibi topolumsal sorunlarla ilgilenmisti Bu tarzin önde gelen yazarlari Emile Augier, Eugene Brieux ve Alexandre Dumas´dir

Edebi elestiri realist edebiyatta önemli yer tutmustu ve sonraki edebi elestiri tarzlarini da etkilemisti En önemli gercekci elestirmen Charles Sainte-Beuve idi Edebi eserin yazarin kisiligi ve yasami ile beraber sorgulanmasi ve degerlendirilmesi gerektigini düsünüyordu Ayrica eserin yaratildigi tarihsel arka plan ve toplumsal cevrenin de önemine dikkat cekiyorlardi: Doğacılık (Natüralizm)

1800´lerin sonuna dogru Realizmin asiri bir bicimi olarak Natüralizm ortaya cikti Natüralist yazarlar, insane eylemlerinin genis ve en asagilik yanlarina dikkat cekiyorlardi Tipik bir naturalist eser karamsardi ve cogu zaman toplumsal adaletsizligi elestiriyordu Bu hareket, insanin kisiliginin kendi özgür iradesinden cok cevre ve kalitim ile belirlendigini savunan determinism ögretisini beraberinde getirdi

Emile Zola, en önemli Fransiz naturalist yazardir Kurguyu, icinde insan davranisinin temelinin anlasilabilecegi bir laboratuvar olarak tasavvur ediyordu Rougon-Macquart (1871-1893) olarak adlandirdigi 20 romanlik dizisinde toplumsal elestirinin basyapitlarini yaratmisti Romanlarin karakterleri, zenginlikten, sefalet, yokluk ve dinmek bilmeyen catismalara sürüklenen bir ailenin bireyleriydi

Sembolizm

Fransiz sembolizmi 1800´lerin sonunda ortaya cikan bir edebi akimdi Sembolizm ayni zamanda bu akima dahil olmayan ama iliskili olan yazarlara da maledilmisti

Sembolist hareketin ünlü isimleri sairler Charles Baudelaire, Stephane Mallarme, Paul Verlaine ve Arthur Rimbaud´dur Siiri geleneksel kaliplardan kurtararak daha özgür yazin bicimleri olusturmak istediler Sembolistler siirin, dosdogru ve basit tanimlamalarla gizemli bir gercekligi yakalamaya calismayi denemesinden cok anlam cikartmayi sezgiler, sansasyonlar ve etkilenimler yoluyla aramasi gerektigine inanirlardi Siirlerinin cogu kisisel ve bulanikti

Charles Baudelaire, Sembolizmin en önde geleniydi Şeytanın Çiçekleri (1857) derlemesi bu tipteki 100 civarindaki siirin toplanmasiydi Eser, Baudelaire´in insanlik ve onun ahlaksizliklarindan ic karartici etkilenmesini yansitir Baudelaire´in insan dogasinin en asagilik yönlerinin bile güzelliklere yol acabilecegine inanci, eserinin basliginda kendini belli eder

Stephane Mallarme, Sembolist sairlerin ve teoristlerin en etkilisiydi Siirleri, anlamin kendisini sorgular Siirlerinin en ünlüleri Faun Akşami (1876) ve kafa karistirici Bir Zar Atımı (1897)´dır

Paul Verlaine, basit, melodik bir yazina sahipti Sözsüz Müzikler´inde (1874) dizelerle müzik duygusunu vermeye calismisti Arthur Rimbaud, daha kücük yastan bir dahiydi Daha henüz 16 yasindayken orjinal siirler yazmaya baslamisti 19 yasinda, iskence edilmis ruhani deneyimlerini tanimlayan yazin ve dizelerin bir otobiyografik toplamasi olan Cehennemde Bir Mevsim´i (1873) bestelemisti Hicbir Sembolist romanci, sairlere yetisemediyse de hayalci Sembolist Maurice Maeterlinck gününün yazarlarini etkilemisti Maeterlinck Belcikaliydi ama Fransizca yazmisti

1900'ler
Erken Yıllar

1900´lerin basinda Fransiz edebiyatinda dört baskin yazar vardi Bunlar Paul Claudel, Andre Gide, Paul Valery ve Marcel Proust´tu Hepsi 1870 civarinda dogmuslardi ve hepsi de kariyerlerinin basinda Sembolist bir dönemden gecmislerdi 1920´de her biri önemli bir edebi figure olarak kabul edildi

Claudel, kendi güclü Roma Katolik görüslerini yansitan dramalar, siirler, elestiriler ve dini yorumlar yazdi Claudel´in siiri kalin metaforlar, vahsi tutkular ve cicekli bir dil icerir Yine de en bilinen eserleri dini icerikli olanlariydi; özellikle Öğle Kırılması (1906) ve Mary´e Gelen Gelgitler (1912)
Gide, din, aile, cinsellik ve ahlak üzerine ortodoks olmayan görüsleri yüzünden oldukca genis bir fikir ayriligi yaratmisti Kurgusu, karakterlerindeki bicimsel yenilikler ve psikolojik derinlemeleriyle takdir toplamisti Gide, 1900´lerin basinda Fransiz edebiyatinin en önde giden dergisi Yeni Fransiz Revüsü´nün kurulmasina yardim etmisti

Proust, belki de 1900´lerin en saygin Fransiz romancisiydi En önemli eseri Geçmiş Şeylerin Hatırası 1913´ten 1927´ye kadar yedi parca halinde yayimlandi Roman oldukca kisisel ve siirsel bir eser oldugu kadar toplumsal tavirlarin ve kisilik prikolojisiyle ilgili de mükemmeldi

Valery´nin siiri Fransiz edebiyatindaki rasyonel gelenegin izlerini tasir Tutkusal denetim ve klasik bicimleri vurgulamistir Eserleri icinde uzun siirlerden olusan Genç Kader (1917) ve Etkiler (1922) vardir Valery, ayni zamanda etkili bir edebi elestirmendi

Sürrealizm (Gerçeküstücülük)

Sürrealizm, Parisli bir grup yazar ve ressam tarafindan 1924´te kurulan bir hareketti Sürrealistler, bütünlüklü bir insan deneyimi yaratmak icin rasyonel varligin icine katilmasi gerektigine inandiklari bilincsiz düsünce süreclerini – özellikle de düsleri – incelediler

Şair Guillaume Apollinaire, Sürrealizm´de önemli bir etkiye sahipti Alcools (1913), imgelem ve modern dünyayi kutlayan siirlerin derlemesinden olusur Sürrelaistlerin lideri ve bas kuramcisi Andre Breton´du Önde gelen sairler, Rene Char, Paul EluardLouis Aragon´du Ne var ki, ücü de en güzel olarak nitelenen siirlerini 1930´da bu akimdan ayrildiklarinda yazmislardi Temalari, kelimelerin ve görsel imgelerin carpici birlesimi yoluyla ifade edilen ask ve diger öznel durumlar üzerine yogunlasmisti

Her ne kadar Breton tiyatronun degerini ifsa ettiyse de, oyun yazari Antonin Artaud, Sürrealistlerle yolunu ayirdiktan sonra dramatik kuram üzerine önemli bir makale serisi yayinladi Tiyatro ve Onun Çifti´nde (1938) tiyatronun, seyircisini degistirmede iskence bicimleri ya da dini ritüeller kadar güce sahip olmasi gerektigini savunuyordu

Egzistansiyalizm (Varoluşçuluk)

Egzistansiyalizm, Fransiz edebiyatini 2 Dünya Savasi´ndan sonra etkileyen bir edebi felsefeydi En önemli varoluscu yazar Jean-Paul Sartre, Çıkış Yok (1944) ve Kirli EllerMide Bulantisi (1938) romani, varolusun kendisiyle yüzlesmenin getirdigi rahatsiz edici sonuclarini arastirir Simone de Beauvoir, Belirsizlik Ahlaki IcinCamus da Yabanci (1942), Sıtma (1947) ve uzun makalelerden olusan Sisyphus Destanı (1942) gibi eserleri ile benzer etik ve ahlaki sorunlarla ilgilenmisti (1948) oyunlariyla oldugu kadar felsefi yazilari ve elestirileriyle de ünlüdür Eserleri özellikle özgürlük ve sorumluluk sorunlari ile ilgilenerek ahlaki ve politik konulari inceler Örnegin, (1947) gibi calismalariyla Varoluscu düsüncenin yayginlasmasinda etkili olmustu Ancak,

Dramanin Gelişimi

Sartre ve Camus´nun da icinde bulundugu bircok romanci ve sair 1900´larin ortasinda Fransiz dramasina katida bulunmustu Diger önde gelen oyun yazarlari Jean Giraudoux, Jean Cocteau ve Jean Genet´ti Giraudoux, suni, köylü ve alayci bir sekilde yazdi En bilinen oyunlari askin dogasi ya da savasa ve acgözlülüge karsi protestoyu inceler Cocteau mitolojik konular üzerindeki yazilariyla ünlü olmustu Genet ise toplumsal dislanmislardan olusan karakterlerin ritüelik betimlemelerine dikkat cekmisti

1950´lerde Fransa´da Absürd Tiyatro denen bir hareket belirdi Oyun yazarlari, yasamin anlamsiz dogasi olduguna inandiklari seyleri dramatize etmeye calistilar En bilinen Absürdistler Samuel Beckett ve Eugene Ionesco´ydu Beckett Irlandaliydi de Ionesco da Romanyali, ancak ikisi de Fransizca yazdilar ve en önemli eserleri ilk önce Paris´te sergilendi; örnegin, Godot´u Beklerken

1900´lerin Ortası ve Sonu

Bu dönemdeki ana degisiklik Yeni Roman´dı Belli basil temsilcileri Alain Robbe-Grillet, Michel Butor, Nathalie Sarraute ve Claude Simon´du Bu yazarlar, romanlarindaki olaylari bicimlendirmek icin disardan bir öyküsel cerceve kullanmamislardi Bunun yerine, romanlarini, karakterlerin olaylari algilayislarinin disinda gelistirmeye calismislardi Bu, zamanin ve perspektif üzerinde sarsici etkilere yol acti

Fransız Edebiyatı Dönem Şair ve Yazarları
Rönesans Dönemi Fransız Edebiyatı

Villon (1431 - ?), Ortaçağın sonlarında ve Rönesansa geçiş süreci içinde yaşamış önemli Fransız şairlerinden birisidir Şiirleri Küçük Vasiyetname ve Büyük Vasiyetname adlı kitaplarda toplanmıştır Asıl yeni Fransız şiiri, XVI yüzyılda Lâtinceyi bırakıp Fransızca ile şiir yazma davasını güden ve La Pleiade adındaki edebiyat okulunu kuran yedi şairin şiirleriyle başlar Bu grubun en önemli şairlerinden birisi Ronsard (1524-1585)'dır Başlıca eserleri Aşklar, Odlar, Egloglar adlarını taşır Bu dönemin önde gelen Fransız romancısı Rabelais (1490-1553)'dir Gargantua ve Pantagruel adlı romanları ünlüdür Rönesans dönemi Fransız edebiyatının en önemli ismi hiç şüphesiz deneme türünün öncüsü Montaigne (1533-1592)'dir Denemeler adlı eserinde yer alan metinlerinde Hristiyanlıktan ve geleneksel düşünce biçimlerinden farklı olarak bağımsız insan düşüncesini ortaya koyan örneklere yer vermiştir İnsan ve toplumla ilgili hemen her konuda alışılmışın dışında yeni yaklaşımlar getirmiştir

Klâsik Dönem Fransız Edebiyatı

Pierre Corneille (1606-1684), Klâsisizmin ilkelerini uygulayan ilk büyük tragedya şairidir Onun oyunlarındaki kişilerin, tutkularıyla görevleri çatışır Ancak sonunda güçlü iradeleriyle tutkularını bastırırlar En önemli eserleri Le Cid, Horace, Cinna ve Polyeucte'tür İkinci önemli tragedya şairi Jean Racine (1639-699)'dir Racine'in oyun kişileri tutkularının, yazgılarının ve tanrıların esir olurlar Başlıca eserleri And Romaque, İphigenie, Phedre'dir Moliere (1622-1673) ise komedya alanında başarılı ürünler vermiştir Toplum ve insandaki gülünç âdetleri, çirkin ve kötü huyları, kusurları sergileyerek, güldürerek düşündürmeyi, eğlendirerek öğretmeyi amaç edinmiştir Başlıca eserleri şunlardır: Gülünç Kibarlar Kadınlar Mektebi Zorla Evlenme, Tartuffe, Don Juan, Zoraki Hekim, Cimri, Hastalık Hastası La Fontaine(1621-1695) özellikle Aisopos'tan yararlanarak yazdığı fablleriyle ünlüdür En önemli eseri Fabller'dir La Rochefoucauld(1613-1680) özdeyiş (vecize), Boileau (1636-1711) eleştiri türünün, Descartes (1596-1650) ve Pascal (1623-1662) felsefe alanının önde gelen isimlerindendir

Romantik Dönem Fransız Edebiyatı

En önemli romantik sanatçı Victor Hugo (1802-1885)'dur O, Cromwell adlı dramınının önsözünde romantizmin temel ilkelerini ortaya koymuştur Şiir, roman ve oyunlarında tabiat, özgürlük, vatan, milliyetçilik gibi temalara yer vermiştir Sefiller adlı romanında seçkin sınıftan olmayan halktan ve toplum dışında kalmış insanların da dünyalarına, duygu ve düşüncelerine yer vermiştir Hugo'nun yanında Lamartine (1790-1869) ve Musset (1810-1857) de şiir türünde etkili olmuş şairlerdendirler

Gerçekçi Dönem Fransız Edebiyatı

Honore de Balzac (1799-1850) her ne kadar romantik edebiyat döneminde yaşamış olsa da gerçekçiliğin (realizmin) müjdecisi olmuştur Balzac kişileri ve toplumu en ince ayrıntılılarıyla incelemiş, olayları ve olguları eleştirel bir tutumla sergilemiş, insanlar arası ilişkileri dikkatli bir gözle gözlemleyerek romanlarını yazmıştır En önemli romanları: Goriot Baba ve Vadideki Zambak'tır Gerçekçiliğin müjdecilerinden bir başka yazar da Henri Beyle Stendhal (1783-1842)'dir O da gördüklerini olduğu gibi, süslemeden yalın bir dil ve üslûpla aktarmıştır İnsanı içinde yaşadığı sosyal çevreden koparmadan vermiştir Stendhal'e göre "roman, yol boyunca gezdirilen bir ayna olup, gördüklerini aynen yansıtır" Başlıca romanları: Kırmızı ve Siyah, Parma Manastırı Gustave Flaubert (1821-1880), romanlarında gözlemlediklerini kendi duygu ve düşüncelerine yer vermeden sergilemeye, hayatı olduğu gibi aktarmaya çalışmıştır En önemli romanı Madam Bovary'dir Guy de Maupassant (1850-1893) da özellikle küçük hikâye türünde gerçekçi ürünler vermiştir Hikâye türünde klâsik kurguya dayalı "Maupassant tarzı hikâye" denilen bir çığır açmıştır Yani hikâye, sürükleyici bir merak unsuru barındırır Giriş, gelişme, sonuç bağlamında devam edip etkili, çarpıcı ve vurucu bir sonla biter Bu tarz hikâyede "olay" unsuruna önem verilir Emile Zola (1840-1902), müspet bilimlerin deneysel olguculuğunu edebiyata uyarlayarak, doğalcılık (natüralizm) adı verilen gerçekçiliğin farklı bir anlayışını başlatmıştır Doğalcılığın (natüralizm) temel ilkesi şudur: Gerekirciliğe (determinizm) göre nasıl müspet bilimlerde aynı koşullar aynı sonuçları doğurursa, kişiler ve toplumlar da içinde bulundukları doğal ve sosyal çevrelerinin ürünüdürler Yani bir kişinin karakterinde, kimlik ve kişiliğinde doğuştan getirdiği biyolojik ve fizyolojik özelliklerinin yanında sosyal çevresinden aldığı eğitim ve kültür de belirleyici rol oynar Zola bu yöntemi uygulayarak Meyhane, Germinal gibi deneysel roman denilen örnekler vermiştir 19 yüzyıl Fransa'sının en büyük ozanlarından Charles Baudehire ise sembolizmin ve gerçeküstücülüğün öncüsü olmuştur

20 Yüzyıl Fransız Edebiyatı

Alman filozofu Heidegger'in ortaya attığı varoluşçu felsefeyi bu yüzyılda bazı Fransız yazarları edebiyata uyarlamışlardır Varoluşçu düşünce kısaca şöyle ifade edilebilir: İnsan dünyaya geldikten sonra kendi varlığını gerçekleştirir, kendi özgün kişiliğini, özünü, bilincini kendisi oluşturur İnsana kendisinden başka yol gösterebilecek kimse yoktur Onun için özgürdür Jean Paul Sartre (1905-1980), insan doğasının en önemli unsurlarından biri olan özgürlük kavramını işlemiş, insan özgürlüğünün yasak ve yasalarla sınırlandırılamayacağını öne sürmüştür Başlıca eserleri romanda Bulantı (1938), Özgürlük Yolları (1945); hikâyede Duvar (1930); Oyun: Sinekler (1942), Saygılı Yosma (1945), Kirli Eller (1948) dir Yine varoluşçu bir romancı olan Albert Camus (1913-1960) ise daha çok saçma kavramını irdelemiştir Ona göre insanın içinde yaşadığı evren saçma, mantıksız, akıldışı ve anlamsız bir yapıya sahiptir Dolayısıyla insan hayatı da saçmadır İnsan hayatının anlamı, ancak saçmalık ve haksızlıklara başkaldırarak ortaya çıkar İnsan salt doğruluk, iyilik, dostluk, barış, adalet için yaşamalıdır Başlıca eserleri romanda Yabancı (1942), Veba (1947), Düşüş (1956); tiyatroda Yanlışlık (1944), Caligula' (1945) dır Simone de Beauvoir (1908-1986), varoluşçu açıdan kadının sosyal, siyasî ve cinsel sorunları üzerinde durmuştur Aynı zamanda feminist hareketin de öncülerindendir Başlıca eserleri şunlardır: Konuk Kız (1943), Mandarenler (1954) Andre Malraux (1901-1976), İnsanlık Durumu, Büyük Yol, Umut, Melekle Savaş gibi eserlerinde olumsuz koşulların hâkim olduğu güleryüzlü cehennemin de insanın yalnızlığını, kaderiyle başbaşa kaldığı dramatik macerasını anlatır İNSAN VE DENİZ Sen, hür adam, seveceksin denizi her zaman; Deniz aynandır senin, kendini seyredersin Bakarken, akıp giden dalgaların ardından Sen de o kadar acı bir girdaba benzersin Haz duyarsın sulardaki aksine dalmaktan; Gözlerinden, kollarından öpersin ve kalbin Kendi derdini duyup avunur çoğu zaman, O azgın, o vahşî haykırışında denizin Kendi âleminizdesinizdir ikiniz de Kimse bilmez, ey ruh, uçurumlarını senin; Sırlarınız daima, daima içinizde; Ey deniz, nerde senin iç hazinelerin? Ama işte gene binlerce yıldan beri Cenkleşir durursunuz, duymadan acı, keder; Ne kadar seversiniz çırpınmayı, ölmeyi, Ey hırslarına gem vurulmayan kardeşler!