Divan Edebiyatında Düzyazı-Yüzyıllara Göre Divan Edebiyatı

Divan Edebiyatında Düzyazı-Yüzyıllara Göre Divan Edebiyatı


Divan edebiyatında düzyazı (nesir) şiir kadar yer tutmaz Bununla birlikte tezkire, tarih, seyahatname, siyasetname (siyasal konuları içeren kitap), münşeat, sefaretname (elçilerin yazdığı kitap) gibi düzyazıyla yazılmış çok çeşitli türler vardı Düzyazıda da tıpkı şiirde olduğu gibi, anlatılanlardan çok anlatma biçimine özen gösterilmiş, ses ve söz oyunlarına sık sık başvurulmuştur Bu nedenle Divan edebiyatında düzyazıya "kurma, yapma, düzenleme" anlamına gelen inşa adı verilmiştir

Resmi ve özel mektuplardan, çeşitli yazılardan oluşan yapıtlara münşeat denir Tezkireler ise şair, yazar ve hattatların yaşamöykülerini içeren yapıtlardır Bu yapıtlarda bilgi vermenin yanı sıra, tezkire yazarı düzyazıdaki üstünlüğünü göstermek için çeşitli söz sanatlarına başvurur Söz sanatlarına önem veren tarih kitapları da Divan edebiyatı ürünleri arasındadır
Tarih yazımında, olayların nedenlerini ve sonuçlarını irdelemekten çok, olduğu gibi anlatılması yeğlenmiştir

Yüzyıllara Göre Divan Edebiyatı

Eldeki yazılı kaynaklara göre, Divan edebiyatının Anadolu'daki ilk ürünlerinin ortaya çıkışı 13 yüzyıl başlarındadır Anadolu'da bu edebiyatın ilk ürünleri olan Mevlana Celaleddin Rumi'nin yapıtları tümüyle Farsça yazılmıştı Buna karşın bu yapıtlar Divan edebiyatını derinden etkileyen yapıtlardır (bak Mevlana) Divan edebiyatının bu yüzyıldaki bir büyük şairi de Hoca Dehhani'dir 13 yüzyılda Horasan'dan gelip Konya'ya yerleşen Dehhani, İran edebiyatında özellikle Firdevsi'ye öykünen şiirler yazmıştır (bak FİRDEVSİ) Şiirlerinde dili yalın ve benzetmeleri basittir

14 yüzyılda Divan edebiyatı büyük ilerleme gösterdi Her biri birer kültür merkezi olan Konya, Niğde, Kastamonu, Sinop, Sivas, Kırşehir, İznik, Bursa gibi kentlerde şairler, yazarlar birçok yapıt yazdılar Bunların çoğu kahramanlık hikâyeleri, öğretici, eğitici ve dinsel yapıtlardı

15 yüzyılda İran edebiyatındaki konular da Türk edebiyatına girmeye başladı Mesud bin Ahmed ile yeğeni İzzeddin'in 1350'de yazdıkları Süheyl ü Nevbahar, Şeyhoğlu Mustafa'nın 1387'de yazdığı Hurşidnâme, Süleyman Çelebi'nin (13511422) Vesiletü'nNecât başlığını taşımakla birlikte "Mevlid" adıyla bilinen ünlü yapıtı, İran edebiyatının etkisiyle yazılmıştır (bak İRAN EDEBİYATI)

16 yüzyıl, Divan edebiyatının özellikle şiir alanında en parlak dönemi oldu; büyük şairler yetişti Bâkî'nin ünü Osmanlı ülkesinde yaygınlaştı (bakBÂKİ) Anadolu toprakları dışında da Fuzuli gibi bir şairin varlığı ile Divan şiiri, etkisinde kaldığı İran şiiri ile boy ölçüşebilecek duruma geldi (bak Fuzulî)

17 yüzyılda da Divan edebiyatında sanatsal üstünlük, İran edebiyatından geri değildir Divan şairleri, şiirlerinde "fahriye" denen ve kendilerini övdükleri bölümlerde şiir ustalığının doruğuna çıkarlardı Bu yüzyılda Nabi (bak Nabİ) ve Türk edebiyatının en güçlü yergi şairi Nefi yaşadı (bak NEFÎ)

18 yüzyılda Divan edebiyatı en özgün şairlerinden olan Nedim'i ve Şeyh Galib'i (175899), yetiştirdikten sonra bir duraklama dönemine girdi Daha sonraki şairler özellikle Nedim ve Nabi'nin etkisinde kalmışlar, yeni ve özgün yapıtlar ortaya koyamamışlardır

19 yüzyılda, Divan edebiyatına dili ve sanatsal özellikleri açısından ilk eleştiriyi getiren Namık Kemal'den sonra, bu edebiyat önemini yitirdi Tanzimat'la birlikte gelişen batı etkisinde Türk edebiyatında yeni biçimler, konular denenmeye başlandı Dilde yenileşme, Türkçe'yi öbür dillerden arındırma çabalan ile ulusal bir edebiyat akımı güç kazanmaya başladı (Ayrıca bak NAMIK KEMAL; NEDİM; TANZİMAT EDEBİYATI)