Dantel-Türklerde Dantel Ve Oya

Dantel-Türklerde Dantel Ve Oya


Dantel ve oya Türk el sanatlarının kadınlarca yürütülen önemli bir koludur Kökenleri, uygulamaları ve ürünleri farklı olan dantel ve oya ayrı ayrı gelişmiş el sanatlarındandır Bazı araştırmacılar Türkiye'ye 16 yüzyıldan sonra Venedik'ten ve öteki Avrupa ülkelerinden ilk dantel örneklerinin geldiğini ileri sürerken; bazıları da doğu ülkelerinde ve özellikle Anadolu'da çok gelişen oya türünden el sanatı ürünlerinin Venedikliler'ce Avrupa'ya götürüldüğünü ve buradan "dantel" adıyla, biraz daha değişmiş olarak Türkiye'ye geldiğini belirtir

Türkiye'de dantel çeyiz içinde yer alır; yatak, divan ve masa örtülerinde, yastık kenarlarında, çevre ve mendillerde süs öğesi olarak kullanılır Bütünüyle dantel olan perde ve örtüler de vardır

Oya dantelden farklı olarak çiçek, meyve, yaprak gibi bitkisel motifler ile simgesel şekillerin ibrişim ya da başka bir iplikle örülmesiyle elde edilir Kimi oyalarda renk renk küçük boncukların kullanıldığı da görülmektedir Dantelin motifleri çoğunlukla örülürken oluşturulur Oysa oyalar bütünüyle, simgelediği varlığın biçimine uygun olarak örülür; top top, salkım salkım, yaprak yaprak sıralanmış motiflerden oluşur

Oyalar Anadolu genç kızlarının ve kadınlarının günlük yaşamlarında karşılaştıkları her varlığı ve kendilerini etkileyen her olayı renkli iplikle ya da boncukla biçimlendirip oluşturdukları bir kenar süsüdür

Oyalar ya iğne, tığ, firkete ve mekik gibi yapıldıkları aracın ya da ilk çıktıkları kentin adıyla anılır Ayrıca simgeledikleri ya da benzetildikleri varlığın adıyla anılan oyalar da vardır İğne, tığ, firkete, mekik oyaları; Bursa, Selanik oyaları; yaprak, gül, sümbül, biber oyalan; oğlan perçemi; komşu çatlatan; çarkıfelek gibi adlar buna örnektir Boncukla yapılan oyalar da boncuk oyası diye adlandırılır

Kuşaktan kuşağa aktarılarak geliştirilen Türk oyaları, yalnız kadınlar tarafından değil, bir dönemde erkekler tarafından da kullanılmıştır Delikanlılar, külhanbeyler külahlarının etrafına sevgililerinin armağan ettiği oyalı yemeniler sararlardı Batı Anadolu ve bazı İç Anadolu illerinin zeybek ve efeleri de son derece süslü oyalarla çevrelenmiş baş yemenileri kullanmışlardır Bu oyalı yemeniler uzun efe külahlarına kat kat sarılırdı ve efeye ayrı bir gösteriş katardı

Oya günümüzün Anadolu genç kız ve kadınlarının da severek yaptıkları el sanatlarının başında gelmektedir Her genç kız ya kendisi örerek ya da bu işlerle geçimini sağlayan oyacı kadınlara ördürerek başörtülerinin etrafına geçirilmiş ya da herhangi bir iş için kullanılmaya hazır oyalan çeyizinde bulundurur

Kadınların toplumsal durumları ile uygun oyalarla süslenmiş başörtüleri takmalan eskiden yaygın bir gelenekti Evli, nişanlı, nişanlısı askerde, hamile, dul ve yaslı kız ya da kadınların iç dünyalanm yansıtan oyalar vardı

Günümüzde yeni adlarla da anılarak yapılmakta olan oyalar başörtüsü dışında bazı eşyaların kenarına dikildiği gibi, yaka iğnesi, kemer ve çanta süsü olarak da kullanılmaktadır