Artezyen Kuyusu

Artezyen kuyusu


Bir kuyu kazıldığında, bulunan su genellikle toprağın çok altındadır ve bir tulumbayla y da uzun bir ipin ucuna bağlı bir kovayla suyu yukarı çekmek gerekir Ama bazı kuyulardaki su fışkırarak kendiliğinden yüzeye çıkar Tulumba gerektirmeyen bu tür kuyulara artezyen kuyusu denir


Artezyen kuyuları yalnızca basınçlı yeraltı sularının bulunduğu yerlerde açılabilir Suyun fışkırmasını sağlayan basınç, çakıl ya da kum gibi gevşek ve geçirgen bir katmanın sert ve geçirimsiz iki kayaç katmanı arasında sıkışmasından doğar Ortadaki gevşek katmanda suyu tutabilen boşluklar ya da gözenekler vardır Daha alttaki geçirimsiz kay açtan geçemeyen sular bu orta katmanda birikir

Bu üç katman düz ya da yatay durumda olduğunda, yağmur ve eriyen kar suları üstteki geçirimsiz katmandan alttaki kum ya da çakıl katmanına doğru sızamayacağı için yeraltı sulan oluşamaz Bu durum, yere paralel duran bir boruya yukarıdan su dökmeye benzer; bu koşullarda su borunun içine giremez Ama borunun bir ucu yukarıya doğru hafifçe kaldırılacak olursa, üstteki bu açık uçtan borunun içine su girebilir

Geçirimsiz iki kayaç katmanı ile ortadaki gevşek ya da gözenekli katman için de aynı şey geçerlidir Bu katmanlar bir tepenin yamaçlarında ya da bir vadinin iki yakasında bulunuyorsa, yağmur ve kar sulan orta katmanın tepeye yakın olan ucundan kolayca içeri sızabilir

Bir artezyen kuyusu açmak için, tepenin yamaçlarında ya da vadinin tabanında herhangi bir yer seçilerek, üstteki geçirimsiz katmandan suyun bulunduğu katmana kadar inen bir "sondaj deliği" açılır Orta katmanda sıkışmış olan su bu basıncın etkisiyle yükselir ve bir çıkış noktası bulduğu için sondaj deliğinden dışarı fışkırır Fışkıran suyun yüksekliği suyu zorlayan basıncın şiddetine, dolayısıyla kuyunun ağzına doğru yükselen suyun miktarına bağlıdır

Bu tür katmanlarda birikmiş yeraltı sularının fışkırması için her zaman insan eliyle bir kuyu açılması gerekmez Bazen sular üstteki geçirimsiz katmanda kendilerine bir yol bulabilir, örneğin bir çatlaktan dışarı fışkırabilir Bu tür "doğal" kuyulara artezyen kaynağı denir

Bazı artezyen kuyularında "ya da kaynaklarında, suların geçirimli katmana girdiği yer suyun fışkırdığı noktadan birkaç yüz kilometre ötededir Örneğin ABD'nin Florida eyaletinde çok tanınmış bir doğal kaynak olan Silver Springs, Florida'nın kuzeyindeki Georgia eyaletinin oldukça uzak kesimlerinde yeraltına sızan yağmur sularıyla beslenir Çöllerde bile artezyen kuyularına rastlanmasının nedeni budur Bol yağış alan yüksek bölgelerde ya da dağlarda toprağın altına sızan sular, çölde bir çıkış noktası bularak yüzeye çıkabilir

Artezyen kuyuları genellikle çok derin olduğu için suları içilebilecek kadar temizdir Nitekim birçok ülkede kentlerin içme suyu büyük ölçüde artezyen kuyularından sağlanır Ayrıca dünyanın birçok yerinde tarlaların sulanmasında da artezyen kuyularından yararlanılır Örneğin Kuzey Afrika'daki Sahra Havzası'nda, Atlas Dağları'ndan gelen ve kum örtüsünden sızarak yeraltına inen suların fışkırdığı artezyen kuyuları tarımın can damarlarıdır

Eskiçağlarda Çinliler ve Mısırlılar büyük olasılıkla bu tür kuyuların nasıl açılacağını biliyorlardı Ama Avrupa'da ilk artezyen kuyusu 1126'da Fransa'nın Artois yöresinde açıldı Bu kuyuların adı, Romalılar'ın Artesium dedikleri bu yöreden gelir
Çağdaş kuyu açma yöntemlerinin çoğu da gene Fransa'da, Paris yakınındaki Grenelle' de bulunan ve sekiz yıllık bir çalışmadan sonra 1841'de açılan ünlü artezyen kuyusunun yapımı sırasında geliştirilmiştir