Asteroidler

ASTEROİDLER

ASTEROİDLER

Bode Kanunu
Aşagıdaki tablonun birinci sutunu, ilk satır 0 sonraki 3 ve takibeden satırlar bir öncekinin iki katı olarak devam etmekte Her satırdaki rakkama 4 eklenerek ikinci sutun oluşmakta ve 3 sütün bir önceki sütundaki rakamların 10'a bölünmesiyle elde edilmiş Elde edilen rakamlar gezegenlerin güneşten uzaklıklarına birebir eşit Mars'la Jupiter arasında da bir gezegen olsa tablo tamamlanacak

S

S+4

(S+4)/10

Gezegen

Uzaklık

0

4

04

Merkür

04

3

7

07

Venüs

07

6

10

10

Dünya

10

12

16

16

Mars

15

24

28

28

???

-

48

52

52

Jüpiter

52

96

100

10

Satürn

95

192

196

196

Uranüs

192

Bu gün sadece bir tesadüf olduğunu bildiğimiz, 18 Yüzyıl sonlarında Bode tarafından ileri sürülen bu kanunu, dönemin gökbilimcileri son derece önemli bir kanıt olarak kabul etmiş ve Mars-Jupiter arasındaki gezegeni bulmak işin bir yarış başlamıştı Ve Giuseppe Piazzi, 1801'in ocak ayında önce kuyrukluyıldız olduğunu sandığı bir cisim keşfetti Fakat daha sonra bu cismin yörüngesi hakkında bilgi edinildiğinde, kuyruklu yıldız olmadığı, cok küçük sadece 1000 km çapında bir gezegen olduğu anlaşıldı ve Piazzi ona Ceres ismini verdi Birkaç yıl içinde Pellas, Vesta ve Juno keşfedildi 19 Yüzyıl sonuna gelindiğinde Mars ve Jupiter yörüngeleri arasındaki bölgede yüzlerce minik gezegen keşfedilmiş oldu
Bu güne dek yüzbinlerce asteroid keşfedildi Her yıl da binlercesi keşfedilmekte Çapı 200 km'den büyük 26 Asteroid mevcut, 100 km'den büyük olanların da tahminen %99'u bilinmekte 100km-10km arasındakilerin de en azından %50'sini biliyoruz, ancak miliyonlarca olduğu sanılan daha küçükleri hakkında bilgilerimiz oldukça sınırlı Asteroidlerin toplam kütlesinin ayın kütlesinden daha az olduğu hesaplanmakta
1997'de Galileo uzay aracı Jupitere doğru yol alırken 243 Ida ve 951 Gaspra asteroidlerinin pek çok resmini dünyaya göndermişti 1999'da da Near uzay aracı (şimdi Near-Shomaker olarak anılmakta) 433 Eros çevresinde yörüngeye girerek çok değerli bilgiler ve resimler elde etmemizi sağladı
En büyük asteroid 1 Ceres'dir Çapı 933 km'ye ulaşır ve kütlesi tüm asteroidlerin kütlesinin %25'ini oluşturur Büyüklük sıralamasında Ceres'i takip edenler 2 Pallas, 4 Vesta ve 10 Hygiena'dır ve çapları 525 km ile 400 km arasındadır Bilinen tüm diğer asteroidlerin çapı 340 km'nin altındadır

Mars'ın küçük uyduları, Jupiter'in 8 dış uydusu, Satürn'ün en dış uydusu ve yine Satürn, Uranüs ve Neptün'ün yeni keşfedilen uydularının, gezegenler tarafından yakalanmış asteroidler olduğu kabul edilmektedir (Başlıktaki resim Ida ve Gaspra asteroidleri ile Mars uyduları Demios ve Phobos'un orantılı olarak bir resimde birleştirilmesi ile elde edilmiştir)

Asteroidler, spektrum analizlerine ve albedolarına göre sınıflandırılmaktadırlar:

• C Tipi : Bilinen asteroidlerin %75'ini oluştururlar Çok koyu renketedirler (albedo:003), karbon-kondrit meteoritlere benzerler
• S Tipi : Asteroidlerin %17si bu gruptadırlar C tipinden nisbeten daha aydınlıkdırlar (albedo: 01-02) Yapıları Nikel-demir, demir ve magnezyum silikat karışımıdır
• M Tipi : Geri kalan asteroidlerin büyük bölümünü oluştururlar, diğerlerinden daha parlaktırlar Saf Nikel-demirden oluşmuşlardır
• Diğer : Nadir bulunan bir düzine kadar daha farklı asterid tipi vardır

C tipi, karanlık olmaları nedeniyle diğerlerinden çok daha zor görülür Bu nedenle yukardaki oranlar gerçek dağılımı göstermez

Asteroidler, güneş sistemindeki yerleşimlerine göre de sınıflandırılırlar:

• Ana Kuşak Asteroidleri: Mars ve Jupiter arasında bulunan, güneşten kabaca 2-4 AU uzaklıkta bulunan asteroidlerdir Bilinen asteroidlerin çoğunluğunu teşkil ederler Hungarias, Floras, Phocaea, Koronis, Eos, Themis, Cybeles ve Hildas isimleriyle anılan gruplar halindedirler (ismi grubun ana asteroidinden alır) Gruplar arasında Kirkwood Boşlukları da denen kısmen boş bölgeler bulunur
• Dünya yakınındaki Asteroidler: Yörüngeleri dünyaya oldukça yakın olan asteroidlerdir Güneşe uzaklıkları 1-0983 AU arasında olanlar Athen'ler, 1-1017 AU arasında olanlar Apollo'lar ve 1017-13 AUarasında olanlar Amor'lar ismiyle sınıflanırlar
• Trojan Asteroidler: Genelde Jupiter'in Lagrans noktalarında (Jupiter yörüngesinde Jüpiterin 60 derece önünde ve arkasında) gruplar teşkil etmiş olan Asteroidlerdir Yüzlercesi bilinmekte ve binlercesinin bir arada bulunduğu tahmin edilmektedir Nedense Ön Lagrans noktasında daha çok sayıdadırlar Venüs ve Dünyanın da Lagrans noktalarında az sayıda da olsa asteroidler bulunduğu sanılmaktadır Mars'ında bir Trojan'ı bulunmuştur (5261 Eureka)
• Centaur'lar: Güneş sisteminin daha dış bölgelerinde bulunan az sayıdaki asteroidlerdir Örnek olarak; 2060 Chiron, Saturn ve Uranüs arasında bir yörüngededir, 5335 Democlesin yörüngesi Mars'dan Uranüsün ardına, 5145 Pholus'un yörüngesi de Satürn'den Nepün'ün ardına kadar uzanır Ancak bunlar gibi yörüngeleri gezegen yörüngelerini kateden asteroidlerin uzun süre stabil bir yörüngede kalabilmeleri olası değildir Bu nedenle de daha çok Kupier Kuşağı kuyrukluyıldızları gibi değerlendirilirler Zaten artık Chiron bir kuyrukluyıldız olarak sınıflandırılmaktadır

Uzay araçları tarafından ziyaret edilen 951 Gaspra, 243 Ida, 253 Mathilde ve 433 Eros

951 Gaspra

Gaspra'nın yörüngesi ana asteroid kuşağının iç kenarındadır Güneşten ortalama uzaklığı 330 milyon km ve büyüklüğü 19x12x11 km kadardır S Tipi bir asteroid olup metalik minerallerden oluştuğu sanılmaktadır Galileo uzay aracı Jupitere gidişi sırasında 29 Ekim 1991'de Gaspra'nın çok yakınından geçmiştir (daha sonra da 243 Ida'yı ziyaret etmiştir)
Gaspra Flora ailesi asteroidlerindendir Yüzeyinde pek çok krater olup, kraterlerden 200 milyon yaşında olduğu tahmin edilmektedir

243 Ida

Ida'nın da yörüngesi Mars ve Jupiter arasında olup Koronis ailesinden bir asteroiddir Güneşten ortalama uzaklığı 428 milyon km ve büyüklüğü 58x23 km kadardır 28 Ağustos 1993'de Galileo uzay aracının geçişi sırasında resimleri elde edilmiştir
Ida'nın minik bir uydusu (yukardaki resimde sağdaki parlak nokta) vardır
Dactyl ismi verilmiş olan bu uydu (solda) halen bilinen tek asteroid uydusudur 16x12 km boyutlarındadır Bu kadar küçük olmasına karşın küre şeklindedir Ida'dan uzaklığı yaklaşık 90 km kadardır Dactyl'in kabaca da olsa gözlenen yürüngesine Kepler'in 3kanunu uygulanarak Ida'nın kütlesi hesaplanabilmiş ve bu sayede yoğunluğunun 22 gr/cm3 ile 3 gr/cm3 arasında olduğu bulunmuştur Daha once Ida'nın da Gaspra gibi S tipi bir asteroid olduğu sanılamkta idi ancak bu yoğunluk bu tip bir asteroid için çok düşüktür Muhtemelen Ida basit kondrit tipi meteoritlerin yapısındadır Ida ve uydusunun yüzeyi çok sayıda kraterlerle kaplıdır

253 Mathilde

Mathilde de ana kuşak asteroidi olup nispeten küçük perihelion'a sahiptir (194 AU) Güneşten ortalama uzaklığı 394 milyon km ve boyutları 59x47 km kadardır 1885'de Johann Palisa tarafından keşfedilmiş ve 27 Haziran 1997'de Near-Shoemaker uzay aracı tarafından ziyaret edilmiştir
Yakından izlenebilmiş tek C tipi asteroiddir Yüzeyinde en az 5 tane 20 km çapı aşan krater bulunmaktadır (Gaspra ve Ida'daki kraterler çok daha küçüktür) Bu kadar küçük bir cisimde bu denli büyük kraterlerin nasıl oluştuğu merak konusudur
Mathilde'in yoğunluğu sadece 14 gr/cm3 olup, muhtemelen poröz, süngersi bir yapıya sahiptir Albedo'su oldukça düşük ve yüzey rengi kraterlere rağmen tekdüzedir Bu da yapısının oldukça homojen olduğunu göstermektedir
Bir başka gariplik de kendi çevresi etrafında dönüşünün çok yavaş olmasıdır (174 gün)

433 Eros ve Near-Shoemaker Sondası

433 Eros dünyaya yakın asteroidlerden biridir Yörüngesinin büyük bölümü dünya ile Mars arasında, bir bölümü ise Mars yörüngesinin ötesine taşar Yörüngesinin ekliptikle yaptığı açı nedeniyle Marsla çarpışma riski taşımaz Yörüngesının perihelionu 1133 AU, aphelionu ise 1783 AU kadardır Dünyaya en yakın oldugu noktada Dünya-Eros mesafesi 0149 AU, en uzak olduğu noktada ise 0767 AU Göneş çevresindeki bir turunu 643 günde tamamlar Eros S sınıfı bir asteroid'dir ve boyutları yaklaşık 13x13x33 km'dir Dünyaya yakın ikinci en büyük asteroid'dir
17 Şubat 1996'da Cape Canaveral'den fırlatılan uzay aracı Near-Shoemaker 37 milyar km'lik seyahati boyunca önce Mathilde asteroidi yakınından geçerek (yukarıda, 253 Mathilde'e bakınız) pek çok fotograf göndermiş, daha sonra 14 Şubat 2000 tarihinde 433 Eros çevresinde alçak bir yörüngeye (325x370 km) girerek asteroidin binlerce fotografını göndermiştir Daha sonra yörüngesi daraltılarak daha yakın fotograflar elde edilmiş ve 12 Şubat 2001 günü Near-Shoemaker sondası asteroidin yüzeyine indirilmiştir Aşağıda Near-Shoemaker'dan elde edilmiş bir seri fotograf görülmektedir

Eros - Kuzey Yarıküre

Eros - Güney Yarıküre

Eros - Doğu Yarıküre

Eros - Batı Yarıküre

Aşağıdaki şekil Eros yüzeyinin eksiksiz bir projeksiyonudur Yüzeydeki, nisbeten büyük şekillere verilmiş isimler de gösterilmektedir

Aşağıdaki dört fotograf Near-Shoemaker sondasının Eros yüzeyine inişi sırasında çektiği resimler olup, Sağ alt köşedeki, araçtan elde edilen son resimdir Resmin alt kısmındaki, dikey çizgiler içeren bozuk bölge araçla iletişimin kesildiği ana karşılık gelmektedir