Nef'i ve Hiciv

Nef'i Erzurum-Hasankale(Kİ HALA BU İLÇE VARDIR) doğumlu bir divan şairimizdirasıl adı ömer ahmettirkendisinin hayatından ziyade icraaatları çok meşhurdur Babasi Ahmed Bey(bazı kaynaklarda mehmettir ve şirvanlıdır), Kirim Hani Canibeg Giray'in nedimi idiKırım Hani'na sundugu kaside ve siirlerden onun da bir sair oldugu anlasiliyor Dogum tarihi kesin degildir

Iyi bir ögrenim görmüs olan Nef'î,Arapça ve Farsça biliyordu Kirim Hani'nın tavsiyesiyle Sadrazam Kuyucu Murad Pasa onu himayesine almis ve İstanbul'a göndermistir, İstanbul'a gelince 1ahmed e sunduğu kasidelerle dikkati çeken Nef'î kisa zamanda meshur olmustur "Nef'î" mahlasini ona dostu ve koruyucu olan tarihçi Gelibolulu ÂH takmistir ilk mahlası kendisinin hicviyyelerine nazaran kendine takdığı darri(zararlı)dır nef'inin anlamı ise yararlıdır

nef'i 4 murad han zamanında istanbulda bezm-i şuarada öenmli bir yer kazanmıştır nitekim hayatı 4 murat etrafında şekillenmiştir kendisinin anadolu insanı oluşu ve de görmüş geçirmişliği onu hiciv üstadı haline getirmiştir

Nef'i dönemin bezm-i şuarasından(şairler meclisi; bu meclisler şairi desteklemek amacıyla beraber padişaha yazılan medhiyye ve kasidelerin incelenmesi ve ikramiye tayin edilmesi için açılmıştır)
İlk başta onay alsa da şiirinin ve açık sözlü hicivlerinin yarattığı etki şairler meclisi tarafından aşağılanmasına sebep olmuştur kendisinin sonradan şair olduğu ve de aslen istanbullu olmadığı sürekli yüzüne vurulmuştur şairimiz bu olayın ardından şu beyiti yazmıştır:

"Geldim ise ne var şuara meclisine ahir,
Ne demüşler :"ahirde gelir bezme ekabir"
NEF'İ
[şairler meclisine sonradan gelmişim ne var, ne demişler meclise büyükler en son gelir]

Bu aşağılanma karşısında kendisinin bir başka geliştiriği savunma yöntemi de kendini övmektir özelikle şiirlerin fahriyye(şaire ve şiire övgü) kısımlarında kendine medhiyyeler düzmesi onu divan şiirinin en çok kendini öven şairi olark göstermiştir
örneğin: (nef'inin 4murat kasidesinden)

"Sen bir şeh-i zişansın şahen-şeh-i devransın
Yani ki sen hakansın devrinde ben Hakaniyyem

Sözde nazir olmaz bana ger olsa alem bir yana,
Pür-tumturak u hoş seda ne Hafız'am ne Muhteşem"

"Yine endîşe bilir kadr-i dür-i güftârım
Rûzigâr ise denî dehr ise sarrâf değil"

[inciye benzer sözümün değerini yine düşünce bilir,
felek alçak dünya ise kıymet bilmez ]

velhasıl şair şuara meclisinde hor görülmesine bir savunma olarak bu kadar dikkat çekmiştir bu çektiği dikkat ve dönemin büyüklerine yazdığı hiciv dolu şiirler başta 4Murat hanın lütfuna mazhar olmasını sağlamıştır ancak ikilinin arasını dönem şeyhül islamı Tahir efendi ile olan atışmaları bozmuştur

atışmalar esnasında tahir efendi Nef'i'ye kelb(köpek) demiş ardından nef'i ona yazdığı mektupta şöyle demiştir:

"tahir efendi bana kelp demiş
iltifatı bu sözde zahirdir,
maliki mezhebim benim zira,
itikadımca kelp tahirdir"
[tahir efendi bize iltifat etmiş,çünkü ben malikiyim bizim mezhepte köpek tahirdir (abdest bozmaz,temizdir)]

bu istihzanın ardından tahir efendi
"şimdi hayli suhanveran içre
nef'i menendi var mı bir şair?
emre-ül seb'a-i muallakadır
emre-ül-kays kendidir kafir"

diyerek nef'i yi kafir ilan edince:

" bana kafir demiş müfti efendi
tutalım ki ben diyem ona müslüman
varıldıkta yarın ruz-i cezaya
ikimizde çıkarız anda yalan"

Ardından hızını alamayan şair sultana kadar varacak bir silsile hicviyye yazmıştır(hicviyye kasidenin bir türü olup alaya almak ve taşlamak;yermek amacıyla yazılır) dördüncü murad şiirleri yüzünden bir kaç kez şairi uyarır fakat nef'i laf anlamaz bunun üzerine murad han onu hapse attırıraslında sultanın bu öfkesine siham-ı kaza(kaza okları) adlı padişaha(vezire yazılmış gibi durur) yazılmış hicviyye sebep olur sultan onun kellesini azad etmek ister ve de bostancıbaşına düzgün bir medhiyye yazması karşılığında onu salmasını tembihler fakat nef'i kelle korkusu ile mürekkepi kaleme damlatırken zenci olan bostancıbaşına "efendim teriniz döküldü" demiş ve ardından bir rivayete göre kellesi koparılarak bir rivayete göre de bayram paşa tarafından boğdurulup boğazın serin sularına atılarak ölmüştür
ölümü hakkında rivayetler çoktur;naima bey, nef'î beyin öldürülüşünü şöyle aktarmaktadır bizcağızlara:

"padişah hazretleri, çok özel bir mecliste:

- nef'î, bir taze hicvin yok mudur? deyü sual ile ağzın arayıp ol dahi bayram paşa hicvini padişaha sundukta, okuyup beğenir gibi davranıp daha sonra bayram paşa'yı çağırıp hicvi gösterip katline izin verdiler
bayram paşa, katline yetkili olup sarayına geldikte, adam gönderip nef'î-yi fakiri çağırıp gâfilâne geldikte pek çok azarladıktan sonra:

- kaldırın! deyip saray odunluğunda habs ve orada boğup deryâya attılar

maan-zâde hüseyin bey'den işittim: bayram paşa, nef'î'yi tutuklamaya ferman edip taşra çıkardıklarında, boynu-eğri, çavuşbaşı imiş; bir kaba kişi olmakla, nef'î'nin önüne düşüp:

- gel, nef'î efendi, odunlukta bir hiciv düzecek kişi vardır, gel gör! deyü söz dokundurmuş nef'î hayattan me'yûs olup:

- yürü, bildiğinden kalma bre mel'ûn! demiş ve sağa sola çok kaba küfürler etmiş"

bir başka rivayet: Devşirmeler arasındaki tek türk olduğu için haset yüzünden öldürüldüğüdür ki bu en zayıf ihtimaldir
Ölüm tarihi:"gökten nazire indi sihamı kazasına
nefi diliyle uğradı hakkın belasına"
Şiirinin ebced ile hesaplanmasıyla bulunurÇünkü şiir tam bu zamana denk düşürülmüştür ve şairin üzüntüyle nef'inin ölümünü kaydetmesini sağlamıştır şiirde gökten nazire indi lafı siham-ı kaza sultan tarafından okunurken sultanın sarayının yanına yıldırım düşmesi ve sultanın hiddetinin daha da artmasını işaret etmektedir

Sanatı
NEF'İnin en büyük marifeti kelime oyunlarındaki üstadlığıdır doğruları söylemekten kaçınmayışı ile şiirimizde hicviyyenin başröllerindendirhatta:"vezin tutsun babamı bile hicvederim" demiştir

"evc-i hevada sit'i cekacaki tigden
avaaz-u rad-u saika reh gum'kunan olur"
beytinde savaş seslerini ustaca yansıtışı onu divan şairlerinin baş köşesine oturtmuştur
ölmeden önce bile sanattan vazgeçmemiş şu şiiri okumuştur:
"ey dil hele âlemde bir âdem yoğ imiş
var ise de ehl-i dile mahrem yoğ imiş
gam çekme hakikatte eğer ârif isen
farz eyle ki el'an yine âlem yoğ imiş"

ayrıca öldürülmesine sebep olan şiiri şudur:

Siham-ı Kaza'dan

Gürci hınzırı a samsun-ı muazzam a köpek
Kande sen kande nigehbani-i alem a köpek

Vay ol devlete kim ola mürebbisi anun
Bir senin gibideni cehl-i mücessem a köpek

Ne gune kaldi meded devlet-i Al-i Osman
Hey yazuk hey ne musibet bu ne matem aköpek

Ne ihanetdür o sadra bu zamanda ki anun
Olmaya sahibi bir Asaf-ı kerem a köpek

Hidmet-i devlete sair vüzeradan göreler
Bir fürumaye koca ayuyı akdem a köpek

Bu mahlallerde ki Bagdadı ala şah-ı Acem
Arz-ı rumu ede teshir Abaza hem a köpek

Sattınız iki soysuz bir olup hanlığı
Kimseyi etmedünüz bu işe mahrem a köpek

Paymal eylediniz saltanatın ırzını hem
Yok yere oldı telef ol kadar adem a köpek

Hiç hanlık satılır mı hey edebsiz hain
Tutalım olmamış ol fitne muazzam a köpek

Sen kadar düşmen-i devlet mi olur a hınzır
Ne turur saltanatun sahibi bilsem a köpek

Ehl-i dil düşmeni din yoksulu bir melunsun
Öldürürlerse eğer can-be-cehennem a köpek

Böyle kalur mu soysuzlar elinde devlet
noldu ya gayret-i şahenşeh-i azam a köpek

Hak götürdü arabı gitti hele dünyadan
Kim götürse akabince seni bilmem a köpek

File nacar meger yükledeler tabutunu
Çekemez cife-i murdarunu adem a köpek

Filler de çekemezse ne acep laşeni kim
Var mı bir sencileyin div-i mülahhem a köpek

Sen soysuz eşek ol Kirli or**** yaraşur
Bindürüp sırtına teşhir edersem a köpek

Nefi