Ürtiker

ÜRTİKER

Ürtiker, ilaçlara, yiyeceklere, infeksiyonlara ve daha pek çok uyarana bağlı olarak gelişebilen ve sık karşılaşılan bir hastalıktır Halk arasında dabaz veya kurdeşen olarak bilinir Toplumdaki kişilerin %20'sinin, yaşamları boyunca en az bir kez ürtiker atağı geçirdiği saptanmıştır Altı haftadan kısa süren olgulara akut ürtiker, uzun sürenlere kronik ürtiker denir Akut ürtiker gençlerde daha sık, her iki cinste eşit olarak görülür; kronik ürtiker kadınlarda ve orta yaşta daha sıktır
Etyoloji:
Ürtikerin başlıca nedenleri, ilaçlar (penisilin, aspirin, vb), yiyecekler (kuru yemişler, yumurta, balık, deniz kabukluları, çikolata, inek sütü, turuçgiller, erik, elma, çilek, domates, havuç, fasulye, mantar, et, mayalı besinler, baharatlar, kızartmalar, turşu, vb) ve hazır yiyeceklerde bulunan katkı maddeleri (koruyucular, boyalar, vb), inhalanlar (ev tozları, polenler, küfler, hayvan tüyleri-epitelleri vb), fokal infeksiyonlar (tonsillit, farenjit, diş absesi, otit, kolesistit, piyelonefrit, vajinit vb), parazitozlar (özellikle barsak parazitleri), böcek ısırmaları (özellikle arı sokması), tiroid hastalıkları (özellikle otoimmün olanlar), kollajenozlar (SLE, dermatomiyozit vb), maligniteler ve fizik etkenler (dermografizm, basınç, sıcak, soğuk, kolinerjik, güneş)'tir Stres hem bir asıl neden hem de bir kolaylaştıcı faktör olarak rol oynayabilir Bu nedenler, hem akut hem de kronik olgular için geçerlidir Öte yandan, akut olgulara en sık ilaçlar, yiyecekler ve akut üst solunum yolu infeksiyonları neden olur Kronik ürtiker olgularının çoğunda etyolojik faktör saptanamaz



Patogenez:
Ürtiker vazodilatasyon ve küçük damarlardan olan transüdasyon sonucu ortaya çıkar Yukarıda sayılan nedenler, immünolojik veya non-immünolojik mekanizmalar ile ürtikere yol açar Her iki mekanizma da mast hücreleri ve bazofillerden mediatörlerin salınımına yol açar Ürtikerde en sık görülen immünolojik mekanizma, IgE'ye bağlı olan Tip I aşırı duyarlık reaksiyonudur İlaç ve besinlere bağlı ürtikerlerin çoğu bu yolla ortaya çıkar Non-immünolojik mekanizmaya örnek olarak fizik ajanların neden olduğu ürtikerler gösterilebilir; bazı ilaçlar ve besinler de bu mekanizma ile ürtikere yol açabilir

Klinik:
Ürtiker, kısa zamanda kaybolan, kaşıntılı, hafifçe eritemli, ödemli papüllerle karakterlidir (4-K: Kısa zamanda kaybolma, Kaşıntı, Kızartı, Kabartı) Ürtiker papülü başlangıçta kırmızıdır, sonra ortası, ödemden dolayı, solar; deriden kabarık ve üstü düzdür Papül, deri gerildiğinde daha belirgin hale geçer ve deri iki parmak arasına sıkıştırıldığında portakal kabuğu görünümü; ortadaki solukluk daha da belirginleşir Papüllerin kenarları keskindir, şekilleri değişiktir, büyüklükleri 2-3 mm-30 cm çapında olabilir Ürtikerde tek bir lezyon kısa sürede, çoğu defa bir kaç saat içinde kaybolur, ancak yeni lezyon çıkışı devam eder Lezyonların biri batar, biri çıkar, fakat iyileşen bir bölgede en az 3-6 gün yeni papül çıkmaz Ürtiker subkutan dokuyu da etkileyebilir, bu durumda anjioödem ortaya çıkar, göz kapakları ve dudaklar balon gibi şişer Anjioödem mukozaları da etkileyebilir, dil şişebilir, nadiren de olsa larinks ödemi sonucu asfiksi gelişebilir Anjioödemde lezyonların kaybolması 24 saaten uzun sürebilir
Ürtiker papülleri vücudun her yerine lokalize olabilir, fakat daha çok gövdeye yerleşir
Kaşıntı hemen daima vardır, lezyonlar yüzeyel olduğunda çok şiddetli, derin olduğunda minimaldir
Ürtikere gözlerde sulanma, hapşırma, nefes darlığı, karın ağrısı, bulantı, kusma ve ishal gibi semptomlar eşlik edebilir Bu semptomlar, şiddetin yanı sıra allerjenin giriş yolunu gösterir Göz, burun ve akciğer semptomları varsa, allerjen solunum yolu ile girmiştir, inhalandır Gastrointestinal sistem semptomları varsa, sindirim yolu ile girmiştir, yiyecek veya ilaçtır
Künt bir cisim ile çizilme, basınç, soğuk, sıcak, güneş ışınları, egzersiz ve titreşim gibi fiziksel etkenler de ürtiker yapabilir Böyle olgulara "fiziksel ürtiker" denir Dermografizm, künt bir cisim ile çizilme sonucu kolaylıkla lineer ürtikeryal plakların gelişmesidir "Kolinerjik ürtiker", terlemeyi uyaran etkenler (sıcak, egzersiz, emosyonel stress vb) sonucu toplu iğne başı veya mercimek büyüklüğünde ürtikeryal papüllerin gelişmesidir
Çoğu kişi, ısırgan otunun (deriye değinmesi sonucu gelip geçici, kaşıntılı kızartı ve kabartıların oluşacağını bilir Ürtiker adı da bu bitkinin latince adından gelir: "Urtica" Bir maddenin değinmesi sonucu gelişen ürtikere "kontakt ürtiker" denir Günümüzde tıbbi eldivenlerde ve kondomlarda bulunan latekse karşı gelişen kontak ürtiker, hatta anafilaksi olguları önemli bir sorundur Bugün, suyun bile sıcaklıktan bağımsız olarak kontakt ürtiker (akuajenik ürtiker) yapabileceğini bilinmektedir



Tanı:
Ürtiker tanısı, klinik olarak tek bir lezyonun 4-K özelliğine göre konur Lezyonlar, ağırlıklı olarak belirli vücut bölgelerini etkiliyorsa, fiziksel ürtiker akla getirilmelidir: Sütyen altı, kemer altı, avuç içleri ve ayak tabanları tutulmuşsa basınç ürtikeri; yüz, eller ve ayaklar tutulmuşsa soğuk ürtikeri; yüz, boyun, göğüs V'si, el sırtları, ön kollar ve kadınlarda bacaklar tutulmuşsa güneş ışınları sorumlu olabilir
Kronik ürtikerli olgularda, ürtikerin nedenlerine yönelik ayrıntılı bir öykü alınmalı ve sistemik bir fizik muayene yapılmalıdır Eritrosit sedimentasyon hızı, tam kan sayımı, tam idrar tahlili ve dışkıda parazit aranması dışındaki laboratuvar incelemeleri rutin olarak istenmemeli, klinik bulgulara göre istenmelidir



Ayırıcı tanı:
Ürtiker, kolay kolay başka bir hastalık ile karışmaz Bununla birlikte, ürtikeryal vaskülitten ayırt edilmelidir Ürtikeryal vaskülitte purpura vardır, lezyonlar bir günden uzun sürer ve pigmentasyon bırakır Pigmentasyon, eritrositlerin yıkımı sonucu oluşan hemosiderine bağlıdır Uyuz ve atopik dermatit gibi diğer kaşıntılı hastalıklarda görülen ekskoriasyonlar, bu hastalıkların ürtikerden ayırt edilmesinde önemli bir bulgudur



Tedavi:
Akut ürtikerli olgularda ilaç yasağı ve sıkı perhiz (3-5 gün boyunca yalnızca haşlanmış, yağsız, salçasız, baharatsız kuzu eti, tavuk eti, patates, pirinç, havuç) uygulanmalıdır İnfeksiyon odağı saptanırsa tedavi edilmelidir
İlaç olarak, ilk üç gün metil prednizolon (60 mg IM, çocuklarda 1 mg/kg), daha sonra oral H1 antihistaminik kullanılabilir Gerekirse parenteral antihistaminikler ile tedavi desteklenebilir
Özellikle anjioödemli olgularda adrenalinin, 1/1000'lik solüsyonundan erişkinlerde 03-05 mg/total SC, çocuklarda 001 mg/kg SC kullanılmalıdır Ülkemizde 1/1000'lik adrenalin solüsyonu, 025 mg adrenalin içeren 1/4'lük ampuller, 05 mg adrenalin içeren 1/2'lik ampuller, 1 mg adrenalin içeren 1/1'lik ampuller halinde bulunmaktadır, her üçünün de hacmi 1 ml'dir Basitçe, erişkin bir hastaya örneğin, 1/2'lik ampulün yarısı veya tamamı yapılmalıdır, çok şiddetli olgularda, 15-30 dk sonra tekrarlanabilir
Kronik ürtikerin semptomatik tedavisinde temel ilaç oral antihistaminiklerdir İlk seçenek olarak non-sedatif ve uzun etkili olanlar tercih edilmelidir Hasta stresli ise ya da ürtiker nedeni ile uykusuzluk çekiyorsa, sedatif bir preparat; lezyonlar gün içinde sık sık yineliyorsa, kısa etkili bir preparat tedaviye eklenebilir