Santur, Santuri, Dulcimer,tympanon,simbalom,tambal, Yangqin

SANTUR

Santur,tellerine bir çift tokmak ya da çubukla vurularak çalınan,ahşap gövdeli çalgıya İran ve Türkiye'de verilen adYunanistan'da santuri olarak adlandırılırBirçok Doğu ve Batı ülkesinde az çok farklı tipleri kullanılırBatı Avrupa'ya 15yüzyılda Anadolu ( bazı uzmanlara göre Bizans) üzerinden geçtiği sanılırİngiltere'de dulcimer,Fransa'da tympanon,Macaristan'da simbalom,Romanya'da tambal,Alpler'de Hackbrett adlarını almış ve biçimsel olarak az ya da çok farklılaşmıştırÇin'de de yangqin adıyla kullanılır




Santurun geçmişi çok eskidirİbrani kökenli olduğunu belirten müzikbilimcilerin yanı sıra,İran kökenli olduğunu ileri sürenler vardırDoğu ve Orta Asya Türklerinin yatuk ya da yatugan adıyla çok eskiden beri ilkel tiplerini kullandıkları santurun,Osmanlılarda ne zaman kullanılmaya başladığı kesin olarak bilinmez19yüzyılın ilk yarısında Muzıka-yı Hümayun'dan Hilmi Bey,İstanbul'a gelen Rumen müzikçilerde gördüğü santur benzeri çalgıyı ,akordunda yaptığı bazı değişikliklerle kısmen Türk müziğine uyarlamıştırAslında Macar simbalom'u olan bu çalgıyla o zamana değin kullanılmakta olan santuru birbirinden ayırt etmek için eskisine "alaturka santur", yenisine "alafranga santur" denmiştir

Simbalom ya da alafranga santur gibi alaturka santur da ikizkenar yamuk biçiminde ahşap bir kasaya gerilen ve iki eşik üstünden geçen metal tellerden oluşurduSes alanı yaklaşık iki buçuk oktavdıBeşerli 32 takım teli vardı ve toplam tel sayısı 160'tıAna sesler arasında tek bir ara ses olurduAma bu ara sesler,icra edilecek yapıtların makamlarına göre akortlanabiliyorduÇünkü her ses tek bir takımdan elde ediliyorduAlafranga santurun en önemli farkı,tel takımlarından çoğunun (biri eşiğin sağından,öbürü solundan olmak üzere ) iki ayrı ses vermesiydiBu yapısal özellik alafranga santurun Türk makamlarındaki perdelere göre akortlanmasına olanak vermediğinden çalgı yaklaşık 50-60 yıl kullanıldıktan sonra terk edildiAlaturka santur ise,20yüzyılın ortalarına değin kullanıldı

Bugün Türkiye'de birkaç amatör dışında santur çalan yokturİran'da ise ,geleneksel müziğin en önemli çalgılarından biri hala santurdur

Sert ağaçlardan yapılan kıvrık uçlu topmakların ucuna meşin ya da keçe saran santurcular olduğu gibi,çıplak tokmak kullananlar da vardıÇalgı çoğu kez özel sehpasına yerleştirilerek çalınırdıAma oturan icracının iki dizi üstüne koyduğu da olurdu

Santurda piyonadaki gibi bir surdin ( kısmaç) düzeneği bulunmadığından tellerin titreşimi uzun bir süre devam eder ve peş peşe çalınan sesler,birbirinden yeterince ayrılmazAyrıca baksimbalom;zither

Kaynak:AnaBritannica cilt 27 sayfa 157 frmsinsinet için derlenmiştir