Klavyeli çalgılar,Klavyeli çalgıların ve Klavye Müziğinin Gelişmesi.

KLAVYELİ ÇALGILAR





Klavyeli çalgılar,yorumcunun,önüne dizilmiş tuşlara,düğmelere ya da pedallara basmasıyla ses veren çalgılarBütün klavyeli çalgılarda sesler kromatik olarak birbirini izler ve soldan sağa,bastan tize doğru sıralanırlarKlavyeli çalgılar üçtemel grupta toplanabilir; org,melodyum ve armonyum gibi havanın borulardan geçirilmesiyle ses veren aerofonlar ;basılan tuşun klavsendeki gibi bir telin mızraplanmasını ya da klavikord ve piyanodaki gibi telin üstüne vurulmasını sağlayarak doğrudan doğruya mekanik bir etki yaratmasıyla ses veren kordofonlar ; elektrikli org ve synthesizer gibi klavyenin elektronik bir ses üretme düzeneğini çalıştırdığı elektrofonlar



Antik Çağda bazı klavyeli çalgı türlerinin kullanıldığı anlaşılmakla birlikte bu konudaki bilgiler çok yetersizdirAvrupa ve Kuzey Amerika dışında ise fazla gelişmemiş birkaç örnekten başka klavyeli çalgıya rastlanmazDolayısıyla Batı müziğini derinden etkileyen klavyeli çalgıların gene Batı'ya özgü olduğu söylenebilirBirçok sesi aynı anda çalabilme olanağına sahip klavyeli çalgılar ve bu çalgıların teşvik ettiği eşit aralıklı tampere sistem (tuşlar arasındaki ses aralığının yarım perde olduğu ve bir oktavın 12 sesten oluştuğu sistem) olmaksızın batı armonisinin bugünkü karmaşıklığına ulaşabileceğini düşünmek zordur




Günümüze ulaşmış en eski klavye müziği Robertbridge Codex'i ( y1320)en eski klavyeli çalgı da gene 14yüzyılın daha geç döneminden kalma bir İsveç orgudurBu çalgının klavvyesi bütün diyezlerle bemolleri içeren bir oktav ve bir altılı aralığı kapsıyorduAma Bu aşamada tuşlar genellikle birkaç cmgenişlikteydive dolayısıyla da daha çok ağır tempoda basit armonilere olanak veriyordu16yüzyıla değin klavye müziğinde önemli bir gelişme görülmedi16yüzyılda ise günümüzde de standart sayılan özelliklerde klavyelerin yapılmaya başlanması klavye müziğinde atılıma yol açtıBir oktavın yaklaşık 16,5 cm'ye sığdırılması tek elle yetişebilir hale gelmesini sağladıBu arada diyatonik tuşlara ( do majör dizisi) beyaz,biraz geriye alınan kromatik tuşlara da siyah renk verildiBazen renklerin ters kullanıldığı da oldu



Klavyenin moderneştirilmesiyle birlikte telin mızraplanmasıyla ses veren klavsen,epinet ve virginal gibi yeni çalgılar geliştiHepsine ilk kez 15yüzyıl metinlerinde rastlanırsa da hiçbirinin 16yüzyıldan önceki örnekleri günümüze ulaşamadı; klavsen ve benzeri çalgıların yaygınlaşması ise kuşkusuz 16yüzyılda gerçekleştiBu gelişme klavye müziği bestelerinin sayıca çok artmasına yol açtıKlavye tekniğinin olanakları özellikle Mulliner Book (16yüzyılın üçüncü çeyreği; Mulliner Kitabı) ve Fitzwilliam Virginal Book ( y1609-19; Fitzwilliam Virginal Kitabı )gibi önemli İngiliz derlemelerinde değerlendirildiBesteciler kırık akorlar (arpejler) ve triller gibi,klavyeli çalgılara öbür çalgılardan daha kolaylıkla yapılabilen süslemeler buldular

Klavye çalgıların ve klavye müziğinin gelimesi 17yüzyıl boyunca ve 18yüzyılın ilk yarısında özlü bir değişme göstermeden sürdü18yüzyılda ise klavsen yavaş yavaş yerini piyanoya bıraktıPiyanonun temel özelliği,tellerin mızrapla çekilmesi yerine tokmakla vurulması,dolayısıyla da çalgıcının vuruş şiddetini ve ses gürlüğünü ayarlamasına olanak sağlamasıydıPiyanonun asıl adı olan pianoforte ( İtalyanca'da "yumuşak-güçlü") sözcüğü bu çalgının tuşlara basma kuvvetine göre piano ve forte yapabilme özelliğini belirtiyorduOysa hep ayın gürlükte ses veren zamanın öteki klavyeli çalgıları org ve klavsen,bu hünere sahip değildilerİlk kez yaklaşık 1709'da Floransa'da Bartolomeo Cristofori'nin yaptığı piyano yüzyılın ikinci yarısına değin etkili olmadıBu tarihte ise kuyruklu piyano gibi kavisli ya da kare piyano gibi dikdörtgen biçimli olmak üzere iki temel biçimi ortaya çıktıKonsol (ya da dik ) piyano ilk kez 1800'de Philadelphia'da John Isaac Hawkins tarafından yapıldı

19yüzyılda piyanolar büyüdü ve ağırlaştı; piyano müziğinde de bu gelişmeye uygun değişiklikler görüldüKlavsen ise neredeyse kullanılamaz duruma geldive ancak 20yüzyılda yeniden canlandı1886'da Paris'te Auguste Mustel ,tel yerine metal plakalara vuran tokmaklarla çana benzer ses çıkaran çelestayı yaptıÖzel bir orkestra çalgısı olan ve birkaç yıl sonra Çaykovski'nin Fındıkkıran Süiti'nde (1891-92) yer verilen çelesta ise org,klavsen ya da piyano gibi alıştırma ve konserlerde kullanılabilecek bir çalı değildi

Elektronik klavyeli çalgılar arasında Fransa'da Maurice Martenot'nun icat ettiği ondes martenot,ABD 'de Laurens Hammond'ın geliştirdiği Hammond orgu ve çeşitli synthesizer türleri sayılabilir

Kaynak;AnaBritannica cilt 19 sayfa 135 frmsinsinet için derlenmiştir