Sapınç, ABERASYON Olarak da Bilinir.

SAPINÇ

Sapınç, ABERASYON olarak da bilinirmercek ve eğri ayna gibi optik sistemlerde ışık ışınlarının ,görüntü netliğinde bozulmaya yol açacak biçimde sapmaya uğramasıİdeal bir sistemde cismin her noktası,görüntüde sıfır boyutlu bir nokta oluşturmalıdırgerçekte ise görüntü noktaları belli bir büyüklükte ve bakışımsız (asimetrik)bir biçimde oluşurbu da görüntünün netliğini kaybetmesi sonucunu doğururDüz aynalarda sapınç söz konusu değildirMercekler ise yalnızca optik eksen (merceğin merkezinden geçen ve yüzlerine dik olan doğru) boyunca yol alan ışınlar içi ideal davranış gösterirbu nedenle mercekler kusurlu görüntü oluştururlar

Yalnızca tek bir dalgaboyuna sahip (tek renkli ) ışık için beş tür sapınç vardırbunlar,küresel sapınç,koma,astigmatlık,alan eğriliği ve distorsiyon olarak adlandırılırIşık tekrenkli ( monokramatik) değilse,renkser (kromatik) sapınç olarak adlandırılan birsapınç türü daha ortaya çıkarrenkser sapınç türü daha ortaya çıkarrenkser sapınç yalnızca mercekler için sözkonusuduraynalarda bu tür sapınç görülmez

Küresel sapınçta ,yüzleri küresel olan bir merceğin optik ekseni üzerindeki bir noktadan gelen ışınlar aynı görüntü noktasında kesişmezlermerceğin merkezine yakın geçen ışınlar,çevresine yakın geçen ışınlara oranla daha uzak bir noktada odaklanırEksen üzerindeki bir noktadan çıkarak merceğe ulaşan ışınlar mercekten geçtikten sonra birbirlerine yakınsarlarbu ışınların oluşturduğu konilerin boyu,koninin mercek üzerindeki tabanının genişliğine bağlı olarak değişir(bakçizim) Koninin optik eksene dik bir düzlemle arakesiti bir dairedirdüzlem eksen boyunca kaydırılırsa bu dairenin çapı değişirbu dairelerden çapı en küçük olanı,en az bulanıklık dairesi olarak adlandırılırKüresel sapıncın en küçük olduğu görüntü bu noktada elde edilir

Bir noktanın görüntüsünün kuyrukluyıldız biçiminde oluşmasına neden olduğu için koma olarak adlandırılan sapınç türü,eksen üzerinde olmayan bir noktadan gelen ışınların görüntüsünün ,merceğin farklı bölgelerince oluşturulması sonucunda ortaya çıkarKüresel sapınçta ,eksen üzerindeki bir noktanın eksene dik bir düzlemdeki görüntüleri eşmerkezli,çapları farklı daireler biçimindedirkomada ise,eksen üzerinde olmayan bir noktanın görüntüleri gene çapları farklı daireler biçimindedirama bu daireler birbirlerine göre kaymış durumdadırÇizimde,biri merkeze yakın bir ışın konisinin ,öbürü merceğin kenarlarından geçen bir ışın konisinin oluşturduğu görüntüler,biraz abartılı olarak gösterilmiştirKomayı azaltmak amacıyla diyafram kullanılırböylece merceğin kenarından geçen ışınlar engellenmiş olur

Astigmatlik ise,küresel sapınç ve komadan farklı olarak,merceğin tek bir bölümünün bile eksen üzerinde olmayan bir noktanın görüntüsünün tek bir noktada oluşturamamasından kaynaklanır

Alan eğriliği ve distorsiyon,görüntü noktaların birbirlerine göre konumlardan kaynaklanan sapınç türleridir





Merceğin tasarımında küresel sapınç,koma ve astigmatlik giderilmiş olsa bile bu iki sapınç varlığını sürdürebilirAlan eğriliğinde optik eksene dik konumdaki düzlemsel bir cismin görüntüsünü paraboloit biçimli bir yüzey oluştururBu yüzey petzval yüzeyi olarak adlandırılır(Macar matematikçi Jozsef Petzval'ın adından) Fotoğrafçılıkta görüntünün film düzlemiyle çakışması için görüntünün düzlemsel olması gerekiraynı özellik,agrandisörlerde olması gerekiraynı özellik agrandisörlerde görüntünün fotoğraf kağıdı ile çakışması açısından da önem taşırDistorsiyon,iki türü vardırFıçı biçimli distorsiyon,büyütmenin eksenden uzaklaştıkça azalmasından :yastık biçimli distorsiyon ise büyütmenin eksenden uzaklaştıkça artmasından kaynaklanır

Renkser sapınç merceğin değişik renkteki ışınları aynı düzlem üzerinde odaklayamamasından kaynaklanırTayfın,kırmızı ucu için kırılma indisi en küçüktürbu nedenle hava içindeki bir merceğin kırmızı ve yeşil ışık için odak uzaklığı mavi ve mor için odak uzaklığından daha büyüktürMerceğin büyütmesi,renkser sapınç etkisiyle,hem optik eksen boyunca hem de optik eksene dik doğrultuda farklı değerler alırbunlardan birincisi boyuna renkser sapınç,ikincisi ise enine renkser sapınç olarak adlandırılır

Kaynak;AnaBritannica cilt 27 sayfa 162-63 frmsinsinet için derlenmiştir