Talep Tahmin Yöntemleri

TALEP TAHMİN YÖNTEMLERİ

Bütün ekonomik didinmeler tüketicinin talebine dayanır Hitap edeceği toplumun talep düzeyini göz önüne almadan üretimde bulunan bir işletme uygun olmayan miktarlarda üretim yapmak zorunda kalacaktır Eksik üretim halinde, aylak kapasite nedeniyle birim başına sabit masraflar artacak, dolayısıyla de birim maliyeti yükselecektir Buna karşılık, fazla üretim halindeyse, sermayenin dönme hızı azalacağı gibi, stoklama problemleri ortaya çıkacaktır
Henüz faaliyete geçmemiş, proje değerlendirmesi safhasındaki bir işletmenin üretmeyi düşündüğü herhangi bir malın talebinin ne düzeyde olabileceğinin bilinmesi, çok önemli bir sorundur
Büyük ve modern işletmelerin çoğaldığı ülkelerde geleceğe ilişkin iş koşullarının kestirilmesinde, kısmi bilgilerin ve istatistik analizlerinin kullanılmasının artan bir önem kazanmasıyla, talep tahmininde dayanılan tek temel, rakamla ifade edilebilen bilgilerin analizi olmuştur Başka bir deyişle, istatistik tekniğine dayanmayan ve istatistik analizlerine başvurmadan satış tahmini yapmak mümkün değildir
Talep tahmini için tek bir yöntem yoktur Tek bir yöntem olmaması da doğaldır Bir ekonomide üretilen mal ve hizmetlerin çok çeşitli oluşu; tüketim malları, ara mallar, sermaye malları taleplerinin birbirinden farklı şekilde meydana gelişi; elde edilebilen istatistiklerin çoğu zaman sınırlı ve güvenilirlik derecelerinin çok değişik bulunuşu, tek bir talep tahmin yönteminin kullanılmasını imkansız kılmaktadır
Aşağıda talep tahmininde kullanılan bütün yöntemler açıklanmamıştır Sadece uygulamada en çok kullanılan bazı yöntemlere değinilmiştir

31 Nicel Talep Tahmin Yöntemleri

311 Zaman Serileri Analizi

3111 Aritmetik Ortalama Yöntemi

3112 Hareketli Ortalama Yöntemi

3113 Ağırlıklı Hareketli Ortalama Yöntemi

3114 Üssel Düzeltme Yöntemi
3115 En Küçük Kareler (Regrasyon) Yöntemi

312 Tahmin Yöntemlerinin Doğruluklarını Belirlemek

32 Nitel Tahmin Yöntemleri

32 Nitel Tahmin Yöntemleri

Talep tahminlerinde, matematik ve istatistiğe dayanan teknikler dışında öznel, bilimsellik derecesi tartışmalı bazı metotlar da kullanılabilir

321 Yöneticiler Grubunun Görüşlerini Esas alan Tahmin:

Üretim, satınalma, mali işler ve idari yöneticiler de dahil olmak üzere işletmenin üst basamaklarında bulunan görevliler, geçmiş deneylerini ve bilgilerini kullanırlar ve satışların plan dönemindeki tahminini birlikte yaparlar Bu yöntem, yöneticilerin istatistiki bilgiler arasında bocalamalarını önler ise de, satış tahmin sorumluluğunun çeşitli yöneticiler arasında paylaşılmasını sağlar, fakat, bu önemli görevin çok ciddi ve bilimsel yöntemlerle çözümlenmesini sağlamaz

322 Kilit Personelinin Fikirleri:

Talep tahmini mevcut bir kuruluşun tevsii şeklinde veya yerleşmiş bir teşebbüsün yeni bir ünite kurması için yapılıyorsa, bu kuruluşun özellikle satış bölümünde görevli kilit personelin fikirleri de önemli derecede yararlı olabilir
Gerek yöneticilerin tahminlerinde, gerek kilit personelin fikirlerinde öznellik unsuru ağır bastığından; talep tahminlerinde bu tekniklere fazla güvenilmemektedir Ancak bu özellik ve tecrübeye dayanan tahmin yolları, matematik ve istatistik yöntemlerle bulunan sonuçların incelenmesinde kullanılabilir

323 Anketler:

Yeni kurulacak veya mevcut olmakla beraber yeni bir mal veya hizmet üretecek işletmeler, talebi doğrudan doğruya tüketicilere veya malı kullanacaklara soru formları göndererek tespit etmek isteyebilirler Soru formlarının gönderildiği kişilerin veya işletmelerin hepsinin cevap vermesi beklenemez Gelen cevaplar istatistik yöntemleri yardımıyla bütün tüketicileri kapsayacak şekilde analiz edilerek, talep tahmini yapılmaya çalışılır
Anket yöntemi, gelişmiş ülkelerde pazarlama araştırması yöntemleri içerisinde en çok kullanılanı olmasına rağmen en az bilimsel olanıdır Bu yöntemlerle elde edilen bilgilerin, büyük ölçüde, objektiflik ve güvenilir olmaktan yoksun oluşu cevaplayıcıların istenen bilgileri vermeyişi veya vermek istemeyişi, haberleşme hataları, söz konusu yöntemin değerini azaltmaktadır Ancak pazarlama araştırması için gerekli olan bilgileri soru sormak suretiyle sağlama olanağı, anket yöntemini çok yönlü ve sık kullanılır yöntem haline getirmektedir

33 Talep Tahmin Yöntemlerinin Uygulanışı:

Gerek talebin incelenmesi gerek bunlara uygulanacak talep tahmin yöntemlerinin uygulanması, üretilecek mal veya hizmetin, dayanıksız tüketim malı, dayanıklı tüketim malı, ara malı veya sermaye malı olmasına göre farklı yaklaşmaları gerektirir

331 Dayanıksız Tüketim Malları Talebinin Tahmini:

Giyecek, yiyecek maddeleri, deterjanlar gibi dayanıksız tüketim malları dayanıklı tüketim mallarından bazı önemli özellikleriyle ayrılırlar Bunlar tüketici gelirlerinde çok küçük yer tutarlar, alışkanlıkların ve modanın etkisi bunlardan daha kuvvetlidir Moda dışında diğer önemli etkenler, bize dayanıksız tüketim malları talebinde bir düzenlilik olduğunu göstermektedir Bu nedenle burada daha tutarlı projeksiyonlar yapma olanağı vardır ve genellikle nüfus, gelir düzeyi ve fiyat gibi unsurlar bu projeksiyonlarda belirleyici değişkenler olarak kullanılırlar Bu tür mallara karşı talebin tahmininde, eğilimin ileriye uzatılması (trendin extrapolasyonu), talebin gelir esnekliği, basit veya çoklu regresyon korelasyon, anket yöntemleri uygulanabilir

332 Dayanıklı Tüketim Malları Talebinin Tahmini

Genellikle tüketiciler tarafından uzun bir süre kullanılarak tüketilen mal veya hizmetlerdir Buzdolabı, çamaşır makinesi, bütün mobilyalar, binek otomobilleri vb bu gruba girer Dayanıklı tüketim mallarının talep tahmininde yeni tüketicilerin tip ve özellikleri dikkate alınmakla beraber eskiyen malların yerine yenilerinin konulmasından doğan “yenileme talebi”de dikkatle tahmine çalışılır Dayanıklı tüketim mallarının talep tahmininde özellikle gözönünde bulundurulacak değişkenler şunlardır: Aile sayısı, harcanabilir gelir, kredi şartları, fiyat (malın ve rakip malların), mevcut mallar için yenileme talebi, malların ortalama kullanma süresi

333 Ara Malları Talep Tahminleri:

Ara malları talebinin en büyük özelliği dolaylı talep olmasıdır Bunun anlamı, bu mallar tüketicinin ihtiyaçlarını doğrudan doğruya değil, dolayı olarak karşılamaları sonucunda üretimini sağladıkları mala talep olması nedeniyle bu malların da talep edilmesidir Ara malları talep tahminlerinde modeli kurarken ve kullanılacak tekniği seçerken özellikle aşağıdaki konulara dikkat edilmedir:

• Üretilecek malı talep eden işletmelerin talep durumları ve bu işletmeleri gelecekteki gelişmeleri,
• Ekonominin yapısındaki değişme sonucu bu malı talep edecek yeni endüstrilerin kurulması ve gelişme durumları,
• Ara malının girdi olarak kullanıldığı nihai malın talebinin gelişmesi,
• İkame malları ile rekabet olanakları,
• Tüketicilerin ellerindeki stok miktarları

Genellikle, malın özellikleri, teknik katsayıların talep tahminlerinde temel metot olarak kullanılmasını gerektirir görünüyorsa da; ekonomik model kurma geniş kullanım alanı bulmuştur Özellikle son yıllarda kimya, petrokimya ve demir ve çelik endüstrilerinde oldukça geliştirilmiş teknikler kullanılmaktadır Araştırmalar; ara malı talebinin ekonominin ilgili sektörlerinin fiili veya planlanmış büyüme hızlarıyla ilişkilendirilmesinin başarılı ve tutarlı sonuçlar verdiğini ortaya koymaktadır

334 Sermaye Mallarına Karşı Talep:

Bu gruba giren mallar, diğer işletmeler tarafından üretim sürecinde uzun süre kullanılan mallardır Bu mallara karşı talep, ekonominin bünyesinde meydana gelen değişmelerle yakından ilgili olduğundan; trendin ileriye uzatılması, korelasyon gibi talep tahmin tekniklerinin kullanılması hatalı sonuçlar verebilir Bu bakımdan, sermaye mallarının talep tahmininde bu malları kullanan endüstrilerin yenileme talepleri ile yeni kurulan işletmelerin talepleri ayrı ayrı dikkate alınmalıdır
Sermaye mallarına olan talep tahmin edilirken, genellikle,
(a) Halen ekonomide kullanılmakta olan sermaye mallarının miktarı, yaş kompozisyonları ve muhtemel faydalı ömürleri
(b) Talep artışının bir fonksiyonu olarak çeşitli mal ve hizmetler için ekonomide mevcut kurulu üretim kapasitesinin genişletilmesi zorunluluğu
(c) Halihazırda kullanılmayan kapasite miktarı,
(d) Üretim metotlarında muhtemel buluşlar, teknik yenilikler, (Otomasyon, sermaye yoğun teknoloji kullanılmasını gerektiren buluşlar vb)
(e) Yeni mal ve hizmetlerin üretimine yol açacak ekonomideki değişmeler, gözönünde tutulmaktadır
Ekonomik kalkınma planları aracılığı ile, ekonomideki yapısal değişmenin sermaye malları talebi üzerindeki etkileri, oldukça doyurucu bir biçimde tahmin edilebilir

34 Talep Tahmin Yönteminin Seçilmesi

Yukarıda değinilenlerin dışında daha bir çok tahmin yöntemi vardır Bu yöntemlerin bazılarının anlaşılması kolay, bazıları ise karmaşıktır Doğru ve geçerli bir tahmin yapabilmek için olaya en uygun birkaç yöntemden birlikte yararlanmak daha akılcı bir yaklaşım olur Aslında her yöntemin bazı olumlu ve olumsuz yönleri vardır Tahmin yapmakta görevli olan kişi veya kişilerin, tahmin yöntemleri konusunda bilgileri ne oranda fazla ise, yapılan tahminler de o oranda tutarlı olur