Bileşiklerin Ayrışması Nedir?

**Prof. Dr. Sinsi** · 12-20-2012

? MADDE
Kütlesi, hacmi ve eylemsizliği olan herşey maddedir

Buna göre kütle hacim ve eylemsizlik maddenin ortak özelliklerindendir

Çevremizde gördüğümüz, hava, su, toprak v

s gibi herşey maddedir

Maddeler tabiatta katı, sıvı, gaz olmak üzere üç halde bulunurlar

Element
Tek cins dan oluşmuş saf maddeye element denir

Mağnezyum (Mg), Hidrojen (H2) gibi

Elementler

Homojendirler (Özellikleri heryerde aynıdır)
Belirli erime ve kaynama noktaları vardır
Yapı taşı dur
Kimyasal ve fiziksel yollarla daha basit parçaya ayrılamazlar

Bileşik
Birden fazla elementin belirli oranlarda kimyasal yollarla bir araya gelerek, kendi özelliklerini kaybedip oluşturdukları yeni özellikteki saf maddeye bileşik denir

Örneğin; İki hidrojen (h) uyla, bir oksijen(o) u birleşerek hidrojen ve oksijenden tamamen farklı olan su (H2O) bileşiğini oluşturur

Bileşikler

Homojendirler
Belirli erime ve kaynama noktaları vardır
Yalnızca kimyasal yollarla bileşenlerine ayrılabilir Fiziksel yollarla bileşenlerine ayrılamazlar
Yapı taşı moleküldür
Bileşiği oluşturan elementler sabit kütle oranı ile birleşirler Bu oran değişirse başka bir bileşik oluşur
Kimyasal özellikleri kendisini oluşturan elementlerin özelliğine benzemez
Formüllerle gösterilirler
Molekülünde en az iki cins vardır

KARIŞIM
Birden fazla maddenin her türlü oranda (rastgele oranlarla) bir araya gelerek, kimyasal özelliklerini kaybetmeden oluşturdukları maddeye karışım denir

Karışımda maddeler fiziksel özelliklerini kaybedebilirler

Karışımlar
a Homojen karışım: Özellikleri her yerde aynı olan karışımlara denir

(Çözeltiler, alaşımlar, gaz karışımları v

s

)
b Heterojen Karışım: Özellikleri her yerde aynı olmayan karışımlara denir

Süspansiyon: Katı + Sıvı heterojen karışımlarının özel adıdır

Bir katının sıvı içinde çözünmeden asılı kalmasına denir

Tebeşir tozu + Su karışımı gibi

Emülsiyon: Sıvı + Sıvı heterojen karışımlarının özel adıdır

Zeytin yağı + Su karışımı gibi

Karışımların Özellikleri

Karışımlarda maddeler kendi özelliklerini korurlar
Karışımlar fiziksel yollarla bileşenlerine ayrılabilirler
Erime ve kaynama noktaları sabit değildir
Homojen ya da heterojen olabilirler
Yapısında en az iki cins vardır
Saf değildirler
Formülleri yoktur
Maddeler belirli oranlarda birleşmezler

Fiziksel Değişme

Maddenin dış görünüşü ile ilgili olan özelliklere fiziksel özellikler denir Yoğunluk, sertlik, renk, koku, tad gibi
Maddenin dış görünüşündeki değişiklikler fiziksel olaydır Şekerin suda çözünmesi, kağıdın yırtılması, buzun erimesi gibi

Kimyasal Değişme

Maddenin iç yapısı ile ilgili olan özelliklere kimyasal özellikler denir Yanıcı olup olmaması, asidik ya da bazik özellik gibi
Maddelerin ve moleküllerinde meydana gelen değişiklikler kimyasal olaydır Kağıdın yanması, hidrojen ve oksijenin birleşerek su oluşturması, demirin paslanması gibi

Maddelerin ayırdedici özellikleri
Aynı şartlarda miktara bağlı olmayan yalnızca o maddeye ait olan özelliklere ayırt edici özellikler denir

a

Özkütle (yoğunluk)
b

Erime noktası
c

Kaynama noktası
d

Çözünürlük
e

Esneklik
f

İletkenlik
g

Genleşme

Özkütle
Maddelerin 1 cm3 ündeki madde miktarının gram cinsinden değeridir

Erime ve kaynama noktası
Katı fazdaki maddenin sıvı faza geçtiği sıcaklık erime noktası, sıvı fazdaki maddenin kaynamaya başladığı sıcaklık kaynama noktasıdır

Erime ve kaynama sırasında sıcaklık sabit kalır

Sıcaklığın sabit kaldığı zamanlarda potansiyel enerji artarken diğer zamanlarda kinetik enerji artar

Çözünürlük
Belirli bir sıcaklıkta 100 gram çözücüde çözünebilen maksimum madde miktarıdır

Çözünürlük ; çözücü ve çözünenin cinsine, sıcaklığa, basınca bağlı olarak değişir

Esneklik
Katı maddelerin yapısı ile ilgili bir özelliktir

Madde üzerine bir kuvvet uygulandığında şeklin değiştiği kuvvet ortadan kaldırıldığında eski haline geldiği durum esnekliktir

Yalnız katılar için ayırt edici özelliktir

Genleşme
Isıtılan cismin hacminde, yüzeyinde veya boyundaki değişmedir

Genleşme katı ve sıvılar için ayırt edici özelliktir

Her katı ve sıvı maddenin ayrı bir genleşme katsayısı vardır

Ancak bütün gazların genleşme katsayısı aynıdır

Elektrik İletkenliği
Metaller elektrik akımını iletir, ametaller iletmez

Çözelti bazındaki maddelerde ise yapısında iyon bulunduranlar elektrik akımını iletir

Maddelerin bu ayırd edici özellikleri aynı şartlarda farklı maddelerin birbirinden ayırt edilmesinde yararlanılan özelliklerdir

? MADDELERİN AYRILMASI
a Elektriklenme İle Ayrılma
Cam, ebonit ve plastik çubuklar yünlü giyeceklere veya saçımıza sürtüldüklerinde elektrik yükü kazanırlar

Kağıt parçacığı, karabiber gibi hafif bazı tanecikler de yüklü bu çubuklar tarafından çekilirler

Yüklü cisimden etkilenen madde ile etkilenmeyen madde bir arada bulunursa bu özelliklerinin farklılığından yararlanılarak karışım bileşenlerine ayrıştırılır

b Mıknatıs İle Ayırma
Mıknatıs demir, kobalt ve nikel metallerini ve bu metallerden yapılmış olan teneke, toplu iğne gibi cisimleri çeker

Mıknatıs tarafından çekilen maddelere ferromanyetik maddeler denir

c Öz Kütle Farkı İle Ayırma
Yoğunlukları farklı olan iki maddeden oluşan karışım, öz kütle farkından yararlanılarak ayrıştırılır

Katı - katı karışımlarını ayrıştırmak için rüzgâr ya da bir sıvıdan yararlanılır

Kullanılan sıvının yoğunluğunun katılardan birisininkinden büyük diğerininkinden küçük olması gerekir

Dikkat edilecek başka bir nokta ise iki katının da bu sıvıda çözünmemesi ve kimyasal değişikliğe uğramaması gerekir

Su ve zeytinyağı birbiri içerisinde çözünmez

Bu iki madde karıştırıldığında öz kütlesi küçük olan sıvı diğer sıvının üzerinde toplanır

Oluşan karışım bir huni yardımıyla ayrıştırılır

Ayrıştırma işleminde öz kütle farkından yararlanılmış olur

Su ile zeytinyağı karıştırıldığında öz kütlesi büyük olan sıvı altta toplanır

Musluk açıldığında su başka bir kaba alınır

d Eleme Yöntemi İle Ayırma
Tanecik büyüklükleri farklı olan katı katı karışımları elenerek birbirinden ayrıştırılabilir

e Süzme İle Ayırma
Kumlu su süzgeç kağıdından geçirilirse su süzülürken, kum süzekte kalır

İşte böyle heterojen katı - sıvı karışımları süzülerek birbirinden ayrıştırılabilir

Haşlanmış olan makarna kevgir ile süzülerek suyundan ayrıştırılır

Çamurlu su, bulanık baraj suları bu medod ile ayrıştırılır

f Çözünürlük Farkı İle Ayırma
Katı içeren sıvı karışım süzülür

Sıvı alta geçerken katı kısım süzekte kalır ve karışım ayrıştırılmış olur

Tuz ile kumun karışmış olduğunu düşünelim

Karışım su içerisine atılırsa tuz çözünürken kum çözünmez

Oluşan yeni karışım süzelerek kum ile tuzlu su ayrıştırılır

Suda çözünmüş olan tuz ise buharlaştırma ile yeniden elde edilir

Yemek tuzu ve talaş, yemek tuzu - kum karışımları çözünürlük farkından yararlanılarak su yardımı ile birbirinden ayrıştırılmış olur

g Hâl Değiştirme Sıcaklıkları Farkı İle Ayırma
Katı - katı karışımları erime noktası farkından yararlanılarak ayrıştırılır

Karıştırılan maddeler sıvı olabilir

Karışımdaki bir sıvı buharlaştırılıp tekrar yoğunlaştırma ile diğerlerinden ayrıştırılabilir

Bu yönteme ayrımsal damıtma denir

Gazların ve ham petrolün ayrıştırılması da ayrımsal damıtma ile yapılmaktadır

Gaz karışımı soğutulur

Kaynama noktası en yüksek olan gaz yoğunlaşmaya başlar ve gaz kısmından ayrılmış olur

h Gaz Karışımlarını Çözünürlük Farkı İle Ayırma
Gazlar kimyasal özelik olarak değişik değişiktir

Bu özellikten yararlanılırak gaz karışımları ayrıştırılabilir

Belli bir çözücüde çözünürlükleri farklı olan gaz karışımı bu çözücü içerisine gönderilirse gazlardan biri çözünür diğeri çözünmez

Karışım da böylece ayrıştırılmış olur

? BİLEŞİKLERİN AYRIŞMASI
Karışımların ayrıştırılmasında ayırt edici özelliklerden yararlanılır

Fiziksel yöntemlerle elementler ve bileşikler ayrıştırılamaz

a Isı Enerjisi İle Ayrışma
Bazı bileşikler ısıtıldıklarında kendisini oluşturan element ya da bileşiklere parçalanır

KClO3(katı) ® KCl(katı) + O2(gaz) CaCO3(katı) ® CaO(katı) + CO2(gaz)
b Elektrik Enerjisi İle Ayrışma (Elektroliz)

Bazı bileşikler elektrik enerjisi ile kendisini oluşturan elementlere ayrıştırılabilir

Bu olaya elektroliz denir

Su (H2O) elektroliz edildiğinde H2 ve O2 gazlarını dönüşür

2H2O(s) ® 2H2(g) + O2(g)
c Başka Ayrıştırma Teknikleri

Bazı bileşikleri elementel hale getirmek için elektroliz yapmaya gerek yoktur

Bileşikte bulunan element ile reaksiyon verebilecek madde, bileşik ile reaksiyona sokulur

FeO + C ® Fe + CO

12-20-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Bileşiklerin Ayrışması Nedir? ? MADDE Kütlesi, hacmi ve eylemsizliği olan herşey maddedir Buna göre kütle hacim ve eylemsizlik maddenin ortak özelliklerindendir Çevremizde gördüğümüz, hava, su, toprak vs gibi herşey maddedir Maddeler tabiatta katı, sıvı, gaz olmak üzere üç halde bulunurlar Element Tek cins dan oluşmuş saf maddeye element denir Mağnezyum (Mg), Hidrojen (H2) gibi Elementler Homojendirler (Özellikleri heryerde aynıdır) Belirli erime ve kaynama noktaları vardır Yapı taşı dur Kimyasal ve fiziksel yollarla daha basit parçaya ayrılamazlar Bileşik Birden fazla elementin belirli oranlarda kimyasal yollarla bir araya gelerek, kendi özelliklerini kaybedip oluşturdukları yeni özellikteki saf maddeye bileşik denir Örneğin; İki hidrojen (h) uyla, bir oksijen(o) u birleşerek hidrojen ve oksijenden tamamen farklı olan su (H2O) bileşiğini oluşturur Bileşikler Homojendirler Belirli erime ve kaynama noktaları vardır Yalnızca kimyasal yollarla bileşenlerine ayrılabilir Fiziksel yollarla bileşenlerine ayrılamazlar Yapı taşı moleküldür Bileşiği oluşturan elementler sabit kütle oranı ile birleşirler Bu oran değişirse başka bir bileşik oluşur Kimyasal özellikleri kendisini oluşturan elementlerin özelliğine benzemez Formüllerle gösterilirler Molekülünde en az iki cins vardır KARIŞIM Birden fazla maddenin her türlü oranda (rastgele oranlarla) bir araya gelerek, kimyasal özelliklerini kaybetmeden oluşturdukları maddeye karışım denir Karışımda maddeler fiziksel özelliklerini kaybedebilirler Karışımlar a Homojen karışım: Özellikleri her yerde aynı olan karışımlara denir (Çözeltiler, alaşımlar, gaz karışımları vs) b Heterojen Karışım: Özellikleri her yerde aynı olmayan karışımlara denir Süspansiyon: Katı + Sıvı heterojen karışımlarının özel adıdır Bir katının sıvı içinde çözünmeden asılı kalmasına denir Tebeşir tozu + Su karışımı gibi Emülsiyon: Sıvı + Sıvı heterojen karışımlarının özel adıdır Zeytin yağı + Su karışımı gibi Karışımların Özellikleri Karışımlarda maddeler kendi özelliklerini korurlar Karışımlar fiziksel yollarla bileşenlerine ayrılabilirler Erime ve kaynama noktaları sabit değildir Homojen ya da heterojen olabilirler Yapısında en az iki cins vardır Saf değildirler Formülleri yoktur Maddeler belirli oranlarda birleşmezler Fiziksel Değişme Maddenin dış görünüşü ile ilgili olan özelliklere fiziksel özellikler denir Yoğunluk, sertlik, renk, koku, tad gibi Maddenin dış görünüşündeki değişiklikler fiziksel olaydır Şekerin suda çözünmesi, kağıdın yırtılması, buzun erimesi gibi Kimyasal Değişme Maddenin iç yapısı ile ilgili olan özelliklere kimyasal özellikler denir Yanıcı olup olmaması, asidik ya da bazik özellik gibi Maddelerin ve moleküllerinde meydana gelen değişiklikler kimyasal olaydır Kağıdın yanması, hidrojen ve oksijenin birleşerek su oluşturması, demirin paslanması gibi Maddelerin ayırdedici özellikleri Aynı şartlarda miktara bağlı olmayan yalnızca o maddeye ait olan özelliklere ayırt edici özellikler denir a Özkütle (yoğunluk) b Erime noktası c Kaynama noktası d Çözünürlük e Esneklik f İletkenlik g Genleşme Özkütle Maddelerin 1 cm3 ündeki madde miktarının gram cinsinden değeridir Erime ve kaynama noktası Katı fazdaki maddenin sıvı faza geçtiği sıcaklık erime noktası, sıvı fazdaki maddenin kaynamaya başladığı sıcaklık kaynama noktasıdır Erime ve kaynama sırasında sıcaklık sabit kalır Sıcaklığın sabit kaldığı zamanlarda potansiyel enerji artarken diğer zamanlarda kinetik enerji artar Çözünürlük Belirli bir sıcaklıkta 100 gram çözücüde çözünebilen maksimum madde miktarıdır Çözünürlük ; çözücü ve çözünenin cinsine, sıcaklığa, basınca bağlı olarak değişir Esneklik Katı maddelerin yapısı ile ilgili bir özelliktir Madde üzerine bir kuvvet uygulandığında şeklin değiştiği kuvvet ortadan kaldırıldığında eski haline geldiği durum esnekliktir Yalnız katılar için ayırt edici özelliktir Genleşme Isıtılan cismin hacminde, yüzeyinde veya boyundaki değişmedir Genleşme katı ve sıvılar için ayırt edici özelliktir Her katı ve sıvı maddenin ayrı bir genleşme katsayısı vardır Ancak bütün gazların genleşme katsayısı aynıdır Elektrik İletkenliği Metaller elektrik akımını iletir, ametaller iletmez Çözelti bazındaki maddelerde ise yapısında iyon bulunduranlar elektrik akımını iletir Maddelerin bu ayırd edici özellikleri aynı şartlarda farklı maddelerin birbirinden ayırt edilmesinde yararlanılan özelliklerdir ? MADDELERİN AYRILMASI a Elektriklenme İle Ayrılma Cam, ebonit ve plastik çubuklar yünlü giyeceklere veya saçımıza sürtüldüklerinde elektrik yükü kazanırlar Kağıt parçacığı, karabiber gibi hafif bazı tanecikler de yüklü bu çubuklar tarafından çekilirler Yüklü cisimden etkilenen madde ile etkilenmeyen madde bir arada bulunursa bu özelliklerinin farklılığından yararlanılarak karışım bileşenlerine ayrıştırılır b Mıknatıs İle Ayırma Mıknatıs demir, kobalt ve nikel metallerini ve bu metallerden yapılmış olan teneke, toplu iğne gibi cisimleri çeker Mıknatıs tarafından çekilen maddelere ferromanyetik maddeler denir c Öz Kütle Farkı İle Ayırma Yoğunlukları farklı olan iki maddeden oluşan karışım, öz kütle farkından yararlanılarak ayrıştırılır Katı - katı karışımlarını ayrıştırmak için rüzgâr ya da bir sıvıdan yararlanılır Kullanılan sıvının yoğunluğunun katılardan birisininkinden büyük diğerininkinden küçük olması gerekir Dikkat edilecek başka bir nokta ise iki katının da bu sıvıda çözünmemesi ve kimyasal değişikliğe uğramaması gerekir Su ve zeytinyağı birbiri içerisinde çözünmez Bu iki madde karıştırıldığında öz kütlesi küçük olan sıvı diğer sıvının üzerinde toplanır Oluşan karışım bir huni yardımıyla ayrıştırılır Ayrıştırma işleminde öz kütle farkından yararlanılmış olur Su ile zeytinyağı karıştırıldığında öz kütlesi büyük olan sıvı altta toplanır Musluk açıldığında su başka bir kaba alınır d Eleme Yöntemi İle Ayırma Tanecik büyüklükleri farklı olan katı katı karışımları elenerek birbirinden ayrıştırılabilir e Süzme İle Ayırma Kumlu su süzgeç kağıdından geçirilirse su süzülürken, kum süzekte kalır İşte böyle heterojen katı - sıvı karışımları süzülerek birbirinden ayrıştırılabilir Haşlanmış olan makarna kevgir ile süzülerek suyundan ayrıştırılır Çamurlu su, bulanık baraj suları bu medod ile ayrıştırılır f Çözünürlük Farkı İle Ayırma Katı içeren sıvı karışım süzülür Sıvı alta geçerken katı kısım süzekte kalır ve karışım ayrıştırılmış olur Tuz ile kumun karışmış olduğunu düşünelim Karışım su içerisine atılırsa tuz çözünürken kum çözünmez Oluşan yeni karışım süzelerek kum ile tuzlu su ayrıştırılır Suda çözünmüş olan tuz ise buharlaştırma ile yeniden elde edilir Yemek tuzu ve talaş, yemek tuzu - kum karışımları çözünürlük farkından yararlanılarak su yardımı ile birbirinden ayrıştırılmış olur g Hâl Değiştirme Sıcaklıkları Farkı İle Ayırma Katı - katı karışımları erime noktası farkından yararlanılarak ayrıştırılır Karıştırılan maddeler sıvı olabilir Karışımdaki bir sıvı buharlaştırılıp tekrar yoğunlaştırma ile diğerlerinden ayrıştırılabilir Bu yönteme ayrımsal damıtma denir Gazların ve ham petrolün ayrıştırılması da ayrımsal damıtma ile yapılmaktadır Gaz karışımı soğutulur Kaynama noktası en yüksek olan gaz yoğunlaşmaya başlar ve gaz kısmından ayrılmış olur h Gaz Karışımlarını Çözünürlük Farkı İle Ayırma Gazlar kimyasal özelik olarak değişik değişiktir Bu özellikten yararlanılırak gaz karışımları ayrıştırılabilir Belli bir çözücüde çözünürlükleri farklı olan gaz karışımı bu çözücü içerisine gönderilirse gazlardan biri çözünür diğeri çözünmez Karışım da böylece ayrıştırılmış olur ? BİLEŞİKLERİN AYRIŞMASI Karışımların ayrıştırılmasında ayırt edici özelliklerden yararlanılır Fiziksel yöntemlerle elementler ve bileşikler ayrıştırılamaz a Isı Enerjisi İle Ayrışma Bazı bileşikler ısıtıldıklarında kendisini oluşturan element ya da bileşiklere parçalanırKClO3(katı) ® KCl(katı) + O2(gaz) CaCO3(katı) ® CaO(katı) + CO2(gaz) b Elektrik Enerjisi İle Ayrışma (Elektroliz) Bazı bileşikler elektrik enerjisi ile kendisini oluşturan elementlere ayrıştırılabilir Bu olaya elektroliz denir Su (H2O) elektroliz edildiğinde H2 ve O2 gazlarını dönüşür2H2O(s) ® 2H2(g) + O2(g) c Başka Ayrıştırma Teknikleri Bazı bileşikleri elementel hale getirmek için elektroliz yapmaya gerek yoktur Bileşikte bulunan element ile reaksiyon verebilecek madde, bileşik ile reaksiyona sokulurFeO + C ® Fe + CO