Cern - 2. Bölüm

CERN fiziğe hizmet ederken teknolojinin özellikle bilgisayar teknolojisinin gelişmesine önemli katkılar sağlamaktadır

1994 yılında Ağ ile ilgili standartları dünya çapında belirleyecek açık bir kurum olan W3C?yi kurmuştur, halen de başkanlığını yapmaktadır

İnsanlık kültürüne katkılarından ötürü 2004 yılında kendisine İngiltere Kraliçesi tarafından sör unvanı verilmiştir
Kendisi şu anda World Wide Web Consortium?un (W3C) başkanı, MIT?de kıdemli araştırmacı, Southampton Üniversitesi?nde bilgisayar
bilimleri profesörüdür

2000 yılında Dünyadaki en büyük çarpıştırıcı olan Büyük Hadron Çarpıştırıcısı (Large Hadron Collider, LHC), devreye girmiştir 2000 yılında faaliyeti sona eren Büyük Elektron-Pozitron Çarpıştırırcısı (Large Elektron-Positron, LEP) yerine inşa edilmiştir Çevresi 26659 metredir (yaklaşık 27 km) ve yer yüzeyinden 100 metre derinliktedir LHC?de çok yoğun iki proton demeti 14 TeV?lik (14x1012 eV) kütle merkezi enerjisinde çarpıştırılacaktır Proton demetleri vakum (10-13 atm) altında ışık hızına yakın bir hızda (ışık hızının %99,99?u kadar) çarpışacaklar ve her saniyede yaklaşık 600 milyon çarpışma meydana gelecektir Sistem, süper iletken teknolojisi kullanarak mutlak sıfırın hemen üstünde -271 °C?de çalışacaktır Bu, dünyada erişilmiş en yüksek çarpışma enerjisi
olacaktır, dolayısıyla bu sayede maddeyle ilgili bugüne kadar bilinmeyenlerin gün ışığına çıkması mümkün olacaktır
Yüksek enerji fiziği araştırmalarında bir çığır açılacak, mevcut teorilerin aradığı birçok sorunun cevabı ?evrenin oluşumu da dâhil olmak üzere- CERN?de yapılacak deneylerden elde edilecektir
Biz LHC?yi Türkiye ?de Büyük Hadron Çarpıştırıcısı olarak biliyoruz Bu çarpıştırıcı yapımı uzun yıllar süren titiz bir çalışmanın ürünüdür

Dört adet dedektörden oluşan LHC?nin yapısına göz atalım
Dedektörler LHC sisteminin ana parçalarını oluşturmaktadır ve hızlı parçacıklar çarpıştığında oluşan parçacıkları kaydeden, on binlerce karmaşık parçadan ve elektronik devreden oluşan dev aygıtlardır LHC çarpıştırıcısı ATLAS, CMS, ALICE ve LHCb olmak üzere dört dedektöre sahiptir
ATLAS (A Toroidal LHC ApparatuS): Evrenimizi oluşturan temel kuvvetleri ve maddenin temel yapısını araştırmakta kullanılacaktır Boyut olarak en büyük LHC dedektörüdür ATLAS deney grubunda, 35 ülkeden 150 üniversite ve laboratuvardan katılan toplam 1800 fizikçi bulunmaktadır Bu deneydeki çalışmalara ülkemizden, TAEK destekli projeler çerçevesinde, Ankara Üniversitesi ve Boğaziçi Üniversitesi katılmaktadır

CMS (Compact Muon Solenoid): Genel amaçlı bir dedektördür, manyetik alanı selonoid tarafından oluşturulur Bazı fizik süreçlerinin iyi algılanabilmesi için özel tasarımlanmıştır 37 ülkeden, yaklaşık 2000 fizikçi ve mühendis katılmakta, 155 enstitü katkı vermektedir Bu deneydeki çalışmalara ülkemizden, TAEK destekli projeler çerçevesinde, Boğaziçi Üniversitesi, Çukurova Üniversitesi ve Ortadoğu Teknik Üniversitesi katılmaktadır

ALICE (A Large Ion Collider Experiment): Çok küçük boyutlarda maddenin fiziğini araştırmakta kullanılacaktır Çekirdek-çekirdek çarpışmaları ile quark-gluon plazmasını inceleyecektir Bu deneydeki
çalışmalara ülkemizden, TAEK destekli bir proje çerçevesinde, Yıldız Teknik Üniversitesi katılmaktadır

LHCb (Large Hadron Collider beauty): B-kuark ve b mezonların özelliklerini ve parite bozulmasını araştırmak amacıyla kurulmuştur

CERN?DE YAPILAN DİĞER ÇALIŞMALARA ÖRNEKLER

? CLIC: CERN?de kurulması düşünülen bir diğer çarpıştırıcı ise, CLIC (Compact Lineer Collider) elektron-pozitron çarpıştırıcısıdır LHC?den elde edilen fizik sonuçlarına göre daha duyarlı deneylerin yapılabileceği ortamı sağlayacaktır Çoklu TeV enerjili elektron-pozitron lineer çarpıştırıcısının fizibilite çalışmaları ?CLIC Test Facility 3? CTF3?de yapılmaktadır Burada, CLIC teknolojisinin teknik özellikleri test edilmektedir Bu çalışmalara ülkemizden Ankara Üniversitesi katılmaktadır

? CAST (CERN Axion Solar Telescope): 2000 yılında CERN tarafından onaylanan CAST deneyi, parçacık fiziğindeki yaklaşık 30 senelik bir problem olan Güneşin merkezindeki 15 milyon
derecelik plazmadan çıkan Axion?ları (ki bunlar evrenin yaklaşık dörtte birini oluşturan soğuk karanlık maddeye de en uygun adaydır) gözlemleyerek ışık tutmayı hedeflemektedir

Bu deneydeki çalışmalar, TAEK destekli bir proje çerçevesinde,
Doğuş Üniversitesi tarafından yürütülmektedir

? SOLDE (On-Line Isotope Mass Separator): ISOLDE tesisi çok sayıda farklı deneyler için çok çeşitli radyoaktif iyon demetlerinin üretimini yapmaktadır Bu deneyde madde bilimi, yaşam bilimi, katı hal fiziği, nükleer fizik, atom fiziği çalışılmaktadır