Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı Gezi Türü

**Prof. Dr. Sinsi** · 12-20-2012

Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı Gezi Türü

türk edebiyatında gezi türü

Gezi türü için daha önceleri Arapça kökenli "seyâhat", "cevelân" gibi terimler kulla-
nılıyordu

Gezi notlarının kaleme alındığı eserlere ise "seyâhatnâme" deniyordu

Modern zamanlarda ise Türkçe bir kelime olan "gezi" terimi tercih edildi

Gezi yaza-
rı gezip gördüğü yerlerin hem kendisi hem de okuyucular için tarihî ve coğrafî açı-
dan ilgi çeken yönlerini, özelliklerini, kültürel, jeolojik, güzelliklerini, halkının gele-
nek, görenek, törelerini yazar

Dünya edebiyatının en önemli gezi yazıları arasında
13

yüzyılda Marko Polo'nun Uzak Doğu izlenimlerini içeren Seyahatnamesi ve 14

yüzyılda yaşamış Arap gezgin İbn-i Batuta'nın İslâm dünyası gezilerini konu edi-
nen Seyahatnamesi yer alır

1

Yurt İçi Gezi Yazıları
Aşık Cemal, Amasya Seyahatnamesi (1926); Afet İnan Ankara-Samsun Arasında Tarih
Gezisi (1946); Nahit SırrıÖrik Anadolu(1939), Bir Edirne Seyahatnamesi (1941), Kayse-
ri, Kırşehir, Kastamonu (1955); İsmail Habib Sevük Yurttan Yazılar (1943); Sadri Er-
tem Kıyılardan Stepe Bir Vagon Penceresinden (1943); Ahmet Hamdi Tanpınar Beş Şe-
hir (1960); Ahmet Turan Alkan Altıncı Şehir (1992); Yusuf Kenan Ekşioğlu Türki-
ye'de Otobüsle 10

000 Kilometre (1961); Reşat Nuri Güntekin Anadolu Notları I, II
(1936,1966); Azra Erhat Mavi Anadolu (1969); Mahmut Makal Bizim Köy (1975); Ata
AnbarcıoğluGezi Anıları(II

Bölüm, tarihsiz);Mehmet Önder Atatürk'ün Yurt Gezi-
leri (1975); Taha Toros Atatürk'ün Adana Seyahatleri (1981)

2

Yurt Dışı Gezi Yazıları
OsmanlıDevleti, 17

yüzyıldan itibaren değişik Avrupa devletlerine elçi gönderme-
ye başlamıştır

Bunlar ülkeye dönüşlerinde resmî raporlar halinde yazdıkları sefa-
retnamelerde bulunduklarıülke hakkında ayrıntılıbilgiler vermişlerdir

Bunlarıge-
zi yazısıolarak da değerlendirebiliriz

Bunlardan Yirmisekiz Çelebi Mehmet Efen-
di'nin Fransa Sefaretnamesi (1720-1721) en ünlü olanıdır

Günümüzde Mustafa Ca-
nelli Kâbe'ye Doğru (1995), Cengiz Çandar Güneşin Yedi Rengi (1987); Rauf Kemal
1924 Senesi Avrupa Tetebbu Heyeti Raporları (1925); Yusuf Ziya Ortaç Göz Ucuyla Av-
rupa (1958); Tahir Kutsi Makal Köylü Gözüyle Avrupa (1965); Sıtkı Yırcalı Batıya
Kalkan Tren(1965); Ümit Yaşar OğuzcanAvrupa GörmüşAdam(1967); A

Süheyl Ün-
ver Avrupa İzlenimleri (1969); Selahattin Batu Avusturya ve Venedik Günleri (1970);
İsmail Habib Sevük Tuna'dan Batıya (1935); Yaşar Nabi Nayır Balkanlar ve Türklük
(1936); Falih RıfkıAtayTuna Kıyıları(1938); Taymis Kıyıları(1934)

Yılmaz Çetiner
Şu Bizim Rumeli(1967); Abdi İpekçiYarının Ülkesi Afrika(1959); Samet AğaoğluSov-
yet Rusya İmparatorluğu (1967); Ahmet Bican Ercilasun Türk Dünyası Üzerine İnce-
lemeler (1993); Murat Özsoy Turkuaz Günlüğü (1990); Erdem Bayazıt İpek Yolundan
Afganistan'a (1985); Füruzan Yeni Konuklar (1977); Demir Özlü Berlin Güncesi 1989
İlkbaharı(1991); Haldun Taner Berlin Mektupları(1984); Şevket RadoAmerikan Masa-
lı(1950); Bedii Faik AkınSam Amca'nın Evinde, Amerika SeyahatlarıNotları(1954); İl-
han Selçuk Güzel Amerikalı (1965); Sovyetler-İran-Amerika İzlenimleri (1976); Gülten
Dayıoğlu, Amerika'ya Yolculuk (1990); Melih Cevdet Anday, Sovyet Rusya, Azerbay-
can, Özbekistan, Bulgaristan, Macaristan(1965); Mehmet Aslantuğ"Bosna'da Gördük-
lerim Bosna'yı Aştı", Aktüel, 5

10

1995; Hasan Ali Yücel İngiltere Mektupları (1958);
Kıbrıs Mektupları (1958); Işıl Özgentürk Büyülü Bir Yolda (1998); Selahattin Batu İs-
panya Büyüsü (1972); Afet Ilgaz Muhteremoğlu İtalya Mektupları (1962); Fikret Ot-
yam Ne Biçim Amerika Ne Biçim Rusya (1970)

12-20-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı Gezi Türü Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı Gezi Türü türk edebiyatında gezi türü Gezi türü için daha önceleri Arapça kökenli "seyâhat", "cevelân" gibi terimler kulla- nılıyordu Gezi notlarının kaleme alındığı eserlere ise "seyâhatnâme" deniyordu Modern zamanlarda ise Türkçe bir kelime olan "gezi" terimi tercih edildi Gezi yaza- rı gezip gördüğü yerlerin hem kendisi hem de okuyucular için tarihî ve coğrafî açı- dan ilgi çeken yönlerini, özelliklerini, kültürel, jeolojik, güzelliklerini, halkının gele- nek, görenek, törelerini yazar Dünya edebiyatının en önemli gezi yazıları arasında 13 yüzyılda Marko Polo'nun Uzak Doğu izlenimlerini içeren Seyahatnamesi ve 14 yüzyılda yaşamış Arap gezgin İbn-i Batuta'nın İslâm dünyası gezilerini konu edi- nen Seyahatnamesi yer alır 1 Yurt İçi Gezi Yazıları Aşık Cemal, Amasya Seyahatnamesi (1926); Afet İnan Ankara-Samsun Arasında Tarih Gezisi (1946); Nahit SırrıÖrik Anadolu(1939), Bir Edirne Seyahatnamesi (1941), Kayse- ri, Kırşehir, Kastamonu (1955); İsmail Habib Sevük Yurttan Yazılar (1943); Sadri Er- tem Kıyılardan Stepe Bir Vagon Penceresinden (1943); Ahmet Hamdi Tanpınar Beş Şe- hir (1960); Ahmet Turan Alkan Altıncı Şehir (1992); Yusuf Kenan Ekşioğlu Türki- ye'de Otobüsle 10000 Kilometre (1961); Reşat Nuri Güntekin Anadolu Notları I, II (1936,1966); Azra Erhat Mavi Anadolu (1969); Mahmut Makal Bizim Köy (1975); Ata AnbarcıoğluGezi Anıları(II Bölüm, tarihsiz);Mehmet Önder Atatürk'ün Yurt Gezi- leri (1975); Taha Toros Atatürk'ün Adana Seyahatleri (1981) 2 Yurt Dışı Gezi Yazıları OsmanlıDevleti, 17 yüzyıldan itibaren değişik Avrupa devletlerine elçi gönderme- ye başlamıştır Bunlar ülkeye dönüşlerinde resmî raporlar halinde yazdıkları sefa- retnamelerde bulunduklarıülke hakkında ayrıntılıbilgiler vermişlerdir Bunlarıge- zi yazısıolarak da değerlendirebiliriz Bunlardan Yirmisekiz Çelebi Mehmet Efen- di'nin Fransa Sefaretnamesi (1720-1721) en ünlü olanıdır Günümüzde Mustafa Ca- nelli Kâbe'ye Doğru (1995), Cengiz Çandar Güneşin Yedi Rengi (1987); Rauf Kemal 1924 Senesi Avrupa Tetebbu Heyeti Raporları (1925); Yusuf Ziya Ortaç Göz Ucuyla Av- rupa (1958); Tahir Kutsi Makal Köylü Gözüyle Avrupa (1965); Sıtkı Yırcalı Batıya Kalkan Tren(1965); Ümit Yaşar OğuzcanAvrupa GörmüşAdam(1967); A Süheyl Ün- ver Avrupa İzlenimleri (1969); Selahattin Batu Avusturya ve Venedik Günleri (1970); İsmail Habib Sevük Tuna'dan Batıya (1935); Yaşar Nabi Nayır Balkanlar ve Türklük (1936); Falih RıfkıAtayTuna Kıyıları(1938); Taymis Kıyıları(1934) Yılmaz Çetiner Şu Bizim Rumeli(1967); Abdi İpekçiYarının Ülkesi Afrika(1959); Samet AğaoğluSov- yet Rusya İmparatorluğu (1967); Ahmet Bican Ercilasun Türk Dünyası Üzerine İnce- lemeler (1993); Murat Özsoy Turkuaz Günlüğü (1990); Erdem Bayazıt İpek Yolundan Afganistan'a (1985); Füruzan Yeni Konuklar (1977); Demir Özlü Berlin Güncesi 1989 İlkbaharı(1991); Haldun Taner Berlin Mektupları(1984); Şevket RadoAmerikan Masa- lı(1950); Bedii Faik AkınSam Amca'nın Evinde, Amerika SeyahatlarıNotları(1954); İl- han Selçuk Güzel Amerikalı (1965); Sovyetler-İran-Amerika İzlenimleri (1976); Gülten Dayıoğlu, Amerika'ya Yolculuk (1990); Melih Cevdet Anday, Sovyet Rusya, Azerbay- can, Özbekistan, Bulgaristan, Macaristan(1965); Mehmet Aslantuğ"Bosna'da Gördük- lerim Bosna'yı Aştı", Aktüel, 5101995; Hasan Ali Yücel İngiltere Mektupları (1958); Kıbrıs Mektupları (1958); Işıl Özgentürk Büyülü Bir Yolda (1998); Selahattin Batu İs- panya Büyüsü (1972); Afet Ilgaz Muhteremoğlu İtalya Mektupları (1962); Fikret Ot- yam Ne Biçim Amerika Ne Biçim Rusya (1970)