Türk Edebiyatında Noktalama İşaretleri - Noktalama İşaretleri Örnekli Anlatım

NOKTALAMA İŞARETLERİ

1)NOKTA ():

a)Tamamlanmış cümle sonlarında kullanılır:

*Gözlerin gözlerime değince felaketim olurdu ,ağlardım

*Beni sevmiyordun,bilirdim

b)Kısaltmalardan sonra kullanılır:

* vb *Prof *Dr *Cad *Alm *Ar İng

c)Sıra gösteren rakamlardan sonra “-inci” eki yerine kullanılır

*Senin çocuk 1 sınıfta mı okuyor

*Dün 25 yaşıma bastım

d)Tarihlerin yazılışında gün,ay ve yılı gösteren sayıları birbirinden ayırmak için konur:

*21031978 *29X1925

e)Saat ve dakika gösteren sayıları birbirinden ayırmak için konur:

*Yarın 0845’te gideceğim

2)VİRGÜL (,):

a)Yazıda sıralanan eş görevli sözcükler ya da söz gruplarını ayırmada kullanılır:

*O kitabı aradım , buldum

*Fırat,Dicle önemli nehirlerimizdendir

*Çalıkuşu’nu ,Huzur’u ,İntibah’ı okudun mu?

*Kitabı açtı ,birkaç sayfa çevirdi , yüksek sesle okumaya başladı

*Yakında yine bahar gelecek, ağaçlar çiçek açacak ,kediler damlara çıkacak

b)Anlama güç katmak için tekrarlanan sözler arasına konur:

*Oğlunu , kadersiz oğlunu bir daha göğsüne bastı

*Akşam,yine akşam ,yine akşam

c)Hitaplardan sonra kullanılır:

*Sevgili Kızım, *Değerli Öğretmenim, * Saygıdeğer Müdürüm,

d)Yüklemden uzak kalmış özneden sonra konur:

*Ahmet Haşim, şiirde anlamın kapalı olmasına ve musikiye önem vermiş bir şairimizdir

*İşte bu adam, Türkiye’yi pislikten kurtaracak tek adamdır

*Tatlılar,kalorisi fazla ;fakat vitamini az besinlerdir

e)Cümlede vurgulanmak istenen ögelerden sonra konur

*Yarın,buraya geleceksin ve bu işi çabucak bitireceksin

f)Anlam karışıklığına meydan vermemek için adlaşmış sıfatlardan sonra kullanılır:

*Genç, adama ters ters baktı

*Hırsız, çocuğu kovaladı

*Yaralı, kadının yüzüne bakıyordu

*İhtiyar, adamın suratına tükürdü

g)Bazı cümlelerde anlam karışıklığını önlemek için kullanılır:

*Oku; adam ol baban gibi ,eşek olma

*Siz de kazançlı çıkmak istiyorsanız benim gibi, hanımları alışverişe gönderin

ğ)Bir addan önce gelen zamirlerden sonra kullanılır:

*O, şiiri niçin ezberlememiş?

*O ,güzel günlerine yeniden dönebilse

*Bu, kadını bir daha görmemiş

*Şu ,bahçeye dikilecekmiş

h)Arasözlerin başında ve sonunda kullanılır

*Bu büyük komutanı, Atatürk’ü ,saygıyla anıyoruz

*Bu yöre, Sibirya ve çevresi,alabildiğine soğuktur

*Örnek olsun diye, örnek istemez ya, söylüyorum

*Bir kuş, bir çiçek, bir böcek ,ne bileyim ben, her şey onun ilgisini çekiyordu

*Ben de Ankara’da, o güzelim başkentte, beş yıl kaldım

I)Yazıda tırnak içine alınmamış aktarma cümlelerin sonunda tırnak işareti yerine kullanılır:

*Minareyi çalan kılıfını hazırlar, diyordu

*Artık sevmeyeceğim,dedi

i)Cümle başında kullanılan “evet,hayır,yok,yoo,peki,tamam,hayhay,olur,

haydi,elbette…” gibi sözcüklerden sonra kullanılır:

*Hayır, bu işi sevmedim *Evet, yarın sınavsınız *Yoo,işte bunu yapamam, dedi

3NOKTALI VİRGÜL(:

a)Birbirine bağlı olmakla birlikte her biri kendi içinde bağımsız cümlelerin arasında kullanılırBu tip cümleler birbirini açıklayan,güçlendiren ,biri diğerine örnek olan cümlelerdirBu kullanım özellikle atasözlerinde görülür

*Yer üst üste iki kez sarsıldı; halk korkuyla sokaklara fırladı

*Kısa bir konuşma yaptı; dinleyiciler onu uzun uzun alkışladı

*Horoz ölür; gözü çöplükte kalır

*Yalancının evi yanmış;kimse inanmamış

b)Virgülle ayrılmış sözleri ya da söz gruplarını farklı sözlerden ya da söz gruplarından ayırmak için konur

*Sayısal derslerden matematiği,fiziği; sözel derslerden Türkçeyi, coğrafyayı çok seviyorum

*Ahmet Haşim, Cenap Şehabettin sembolist; Tevfik Fikret ,Yahya Kemal parnasyen şairlerdendir

*Erkek çocuklara Ali,Murat,Serhat; kız çocuklarına ise Yeşim,Senem,Serpil adları verilir

c)Ögeleri arasına virgül konmuş sıralı cümleleri ayırmada kullanılır:

*Sevinçten, heyecandan içim içime sığmıyor; bağırmak,kahkahalar atmak,ağlamak istiyorum

*At ölür, meydan kalır;yiğit ölür , şan kalır

*Kel ölür , sırma saçlı olur ; kör ölür , badem gözlü olur

d)Önceki cümleye “fakat,oysa ,lakin,ancak,çünkü…” gibi bağlaçlarla bağlanan cümlelerde bağlaçlardan önce kullanılır:

*Bu romanı inceledim ;fakat pek beğendiğimi söyleyemem

*Köye sen git;ancak orada çok fazla kalma

*Kazanacağım ;çünkü çok çalışıyorum

NOT: Noktalı virgül, yukarıda sayılan bağlaçlardan önce kullanıldığı gibi bunların yerine de kullanılabilir

*Bugün erken yatmalıyım;yarın sınav var

*İşinle ne kadar küçük olursa olsun ilgilen; hayattaki tek dayanağın odur

*Sıkı giyinin ;dışarısı çok soğuk

e)Öğeler arasında anlam karışıklığını önlemek için kullanılır:

*Murat;Hasan ,Ali ve Osman’dan daha çalışkanmış

*Elma;armut,muz ve üzümden yararlıdır

f)Özneden sonra virgüllerle ayrılan eş görevli sözcükler varsa ,özne noktalı virgülle ayrılır

*1yeni grubunun en ünlü temsilcilerinden olan Orhan Veli ; dili çok iyi kullanan ,okuyucuyu değişik bir romantizme sürükleyen , güçlü bir şairdir

Not: Noktalı virgülden ve virgülden sonra gelen sözcükler – özel isim değil iseler- küçük harfle başlarDiğer noktalama işaretlerinden sonra gelen sözcükler büyük harfle başlar

4İKİ NOKTA( :

a)Bir cümle veya sözcükten sonra yapılacak açıklamalardan önce kullanılır

*Şimdi herkes ona şöyle sesleniyordu:Atmaca Kamil

*Bence bu cinayetin iki nedeni olabilir:Birincisi namus meselesi,ikincisi çıkar kavgasıdır

*Demokrasinin tek dayanağı vardır: O da özgürlüktür

b)Alıntı cümlelerden önce kullanılır

*Bu sanatçının romanla ilgili şu sözünü anmadan geçemeyeceğim:“Roman yol boyunca gezdirilen bir aynadır”

*Hacı Bektaş-ı Veli:“Eline,beline,diline sahip ol” demiş

b)Öykü ve romanlarda konuşma çizgisinden önce kullanılır:

*Süleyman Çavuş:

---- Bırak açma o bahsi ,dedi

Kooperatif katibi kaşlarını çattı:

---- Yoo, böyle deme Süleyman Çavuş

Not:İki noktadan sonra yapılacak açıklama bir cümle niteliğinde değilse küçük harfle başlar

*En çok sevdiğim meyvelerden bazıları şunlardır:muz,elma,portakal…

5KESME İŞARETİ( ’):

a)Özel adlardan sonra gelen çekim eklerini ayırmada kullanılır:

*Yakup Kadri’nin Yaban’ı Kurtuluş Savaşı dönemini anlatır

b)Kısaltmalardan sonra gelen ekler kesme işaretiyle ayrılır

*KKTC’yi her alanda destekliyoruz

*Yarın ABD’ye gidecek

NOT:Küçük harflerle yapılan kısaltmalara getirilen eklerde kelimenin okunuşu;büyük harflerle yapılan kısaltmalara getirilen eklerde kısaltmanın son harfinin okunuşu esas alınır

*kg’dan *PTT’ye

NOT:Sonunda nokta bulunan kısaltmalar, kesme işaretiyle ayrılmaz

* vbleri *madsi *Almdan *İngyi

c)Her türlü rakamdan sonra gelen ekler kesme işaretiyle ayrılır

*36’nın ortak bölenleri nelerdir?

*Sen 9’uncu sınıfta mı okuyorsun?

UYARI: Özel isimler yapım eki aldıklarında kesme işaretiyle ayrılmazYapım ekinden sonra gelen çekim ekleri de ayrılmaz

*Ankaralıdan *Konyalım *Amerikalılar *İslamcı *Aligil

NOT:-ler eki –gil yapım ekinin yerini tutarsa kesme işaretiyle ayrılmaz

*Dün Alilere gittim

*Sınıftaki Ali’ler ayağa kalksın

NOT:Özel adlar yerine kullanılan ‘o’ zamiri cümle içinde büyük harfle yazılmaz ve kendisinden sonra gelen ekler kesme işaretiyle ayrılmaz

*Ben onun ne kadar kibirli biri olduğunu bilmez miyim?

d)Bazı sözcüklerde anlam karışıklığını önlemek için kullanılır:

*Osmanlılarda kadı’nın önemli bir yeri vardır

*Pencereden kar’ı seyrediyorum

e)Seslerin konuşma sırasında ya da şiirde vezin gereği düştüğünü göstermek için kullanılır:

*N’apalım *N’eylersin *N’etsin *Vardı m’ola sevdiğim yurduna

6SORU İŞARETİ(?):

a)Soru bildiren cümle veya sözcüklerin sonunda kullanılır, cümle sözde soru cümlesi de olsa yani karşıdan bir cevap beklenmese de cümlenin sonuna soru işareti konur

*Türk edebiyatının ilk yazılı belgesi nedir? (cevap bekliyor:gerçek soru cümlesi)

*Bu havada dışarı mı çıkılır? (cevap beklemiyor:sözde soru cümlesi)

*Böyle bir adama nasıl güvenirsin? (cevap beklemiyor:sözde soru cümlesi)

*Seni hiç sevmez olur muyum? (cevap beklemiyor:sözde soru cümlesi)

*Bu kitapları ona mı vereceğim? (cevap bekliyor:gerçek soru cümlesi)

b)Kuşku duyulan bilgilerin yanına ya da bilinmeyen bilgiler yerine parantez içinde konulur

*Kayıkçı Kul Mustafa (?-1658?) halk edebiyatımızın destan şairlerinden biridir

*Karacaoğlan’ın Güneydoğu Anadolu’da (?) yaşadığını söylüyor

UYARI: İçinde soru sözcüğü olsa bile , bir cümle soru anlamı taşımıyorsa sonuna soru işareti konulmaz

*Neden gittiğini bilmiyoruz *Bana nasıl çalışacağımı söylemedin

7ÜNLEM(!):

a)Şaşma , korku, kızma ,heyecan,sevinme… gibi duyguları dile getiren cümlelerin sonunda kullanılır:

*Dur,bir yanlışlık yapmayalım!

*Git başımdan seni görmek istemiyorum!

*Eh, hayırlısı neyse o olsun!

*Lanet olsun böylesi işe!

*Böyle maç olmaz olsun!

*Yaşasın ,sınavı kazanmışım!

b)Küçümseme , yerme,alay etme amacıyla parantez içinde kullanılır:

*Akla durgunluk verecek reklam kampanyalarıyla büyük(!) sanatçılar yaratılıyor

*Bu kasabada onun ne kadar akıllı(!) olduğunu bilmeyen mi var?

8ÜÇ NOKTA(…):

a)Herhangi bir nedenle bitmemiş ya da okuyucunun anlayışına bırakmak için bitirilmemiş cümlelerin sonuna konur

*Şu bahar yağmurları bir gelse…

*Birdenbire karşımıza çıkıveren yeşillik denizi…

*Karşı sahilde mor,fark olunmaz sisler altındaki dağlar,korular, beyaz yalılar…Bunları seyretmek bana huzur veriyor

b)Birtakım örnekler sayıldıktan sonra “vb” anlamında kullanılır:

*Binanın tepesinden neler görünmüyordu ki:caddeler,sokaklar,evler,insanlar…

*Bu köyün insanları konukseverdir,alçakgönüllüdür,iyidir…

c)Söz arasında söylenmek istenmeyen sözler yerine kullanılır:

*Şu … adamı gözüm görmese iyi olacak

*Kılavuzu karga olanın burnu b…tan çıkmaz

9TIRNAK İŞARETİ( “… ”):

a)Aktarma söz ya da cümleler tırnak içinde gösterilebilir

*Sanatçının şu sözünü unutmamak gerekir:“Gerçek uygarlık insanın yüreğinde değilse hiçbir yerde yoktur”

b)Önemi belirtilmek istenen sözcükler , terimler tırnak içinde gösterilir

* “Bayrak” bir ulusun bağımsızlığını simgeler

*Günümüzün en önemli sorunlarından biri de “çevre kirliliği”dir

c)Yazıda geçen eser adları tırnak içine alınabilir:

* “Çalıkuşu” Anadolu gerçeğinin tüm çıplaklığıyla anlatıldığı bir romandır

NOT:Tırnak içindeki söze ek gelirse tırnaktan sonra gelir, kesme işareti kullanılmaz

*Reşat Nuri Güntekin’in “Acımak”ını okumanızı tavsiye ediyorum

NOT:Tırnak içindeki cümlenin içinde bir tırnak daha kullanmak gerekirse ikinci tırnak tekli olur

* “Ahmet Mithat Efendi halkı eğitmek istediğinden:‘Sanat toplum içindir’der”

10PARANTEZ(AYRAÇ) ( ):

a)Cümle içindeki açıklamalar parantez içinde gösterilebilir:

*Adana ve yöresi (Çukurova) ülkemizin pamuk ambarıdır

*Böyle sözcüklere (yansımalara) her dilde rastlanır

b)Bir sözcüğün eş anlamlısı parantez içinde verilebilir:

*Türk Dil Kurumu yerbilim (jeoloji) ile ilgili terimleri bir kitapta toplamış

*Tezat (abartma) edebiyatta en çok kullanılan sanatlardan biridir

c)Bir kişiden söz edilirken doğum ve ölüm tarihleri parantez içine alınır:

*Yakup Kadri Karaosmanoğlu (1889-1974) teknik yönden kusursuz romanlar yazdı

d)Yabancı sözcüklerin okunuşu parantez içinde gösterilir:

*Bacon (Beykın) denemeleriyle ün kazanmıştır

e)Tiyatro metinlerinde hareketleri anlatan bölümler parantez içinde gösterilir:

*Adam—(Yerinden kalkar ,suratını asarak):Sen ne diyorsun beyefendi?

NOT:Parantez içine alınan bölüm içinde tekrar parantez açılması gerekirse ilk önce köşeli parantez açılır ve sonra köşeli parantez kapatılırAradaki parantez normal olur

*Tasavvuf edebiyatının bu çok önemli sanatçısı[Yunus Emre(13-14yy)] yaşadığı dönemde evrenselliği yakalamıştır

11KISA ÇİZGİ(-):

a)Bir olayın başlangıç ve bitiş tarihleri arasına konur

*Bu savaş 1859-1870 yılları arasında olmuştur

b)Birbiriyle ilgili ülke,şehir ya da kavramlar arasına konur

*Adana-Ceyhan arası kaç kilometre?

*Türkiye-İran ilişkileri gelişiyor

c)Cümle içindeki arasözlerin ve aracümlelerin başında ve sonunda virgül,parantez kullanılabileceği gibi kısa çizgi de kullanılabilir

*Şiir ve romanla ilgili düşüncelerimi –sen de bilirsin ki- ona uzun uzun anlatmıştım

d)Cümle sonunda satıra sığmayan sözcüklerin bölünmesinde kullanılır

…………………………………………söyledik-

lerimi unutma

e)Dilbilgisinde eklerden önce ve mastar halindeki fiillerden sonra kullanılır

* “Kulaklık” sözcüğündeki –lık yapım eki bir alet ismi yapmıştır

*Işık sözcüğü, ışı- fiilinden türemiştir

f)Osmanlıca tamlamalarda kullanılır

*Aslında Servet-i Fünun ve Fecr-i Ati dönemi ,edebiyatımızda yeni bir soluktur

12UZUN ÇİZGİ(---):

Konuşma metinlerinde konuşmaların başında kullanılır

----Bu kitabı okudun mu?

----Hayır okumadım

----Okumanı tavsiye ederim ,çok güzel