Çin Edebiyatı Bilimi

Çin yazılı dili, konuşulan dilin yazıya geçirilmesi değildir; başka yapılara dayanır ve başka araçlar kullanır (Bkz ÇİNCE) Daha tutumlu olan bu dil, sözcüklerin değerine dayanır ve biçimlerine olduğu kadar ses niteliklerine de önem verir Bundan ötürü, bir dilin normal evriminin etkileri altında kalmamıştır ve bir Eskiçağ metninin, XFX yy'da yazılmış bir yapıt kadar kolaylıkla okunup anlaşılmasını sağlar

Konuşulan dilin edebiyata yavaş yavaş girmesi, ancak Yuen ve Ming sülaleleri dönemindeki tiyatro ve romanlarda gerçekleşmiştir Ama halkın daha kolayca anlayabileceği bir anlatı biçimini, yani söylemin doğrudan doğruya yazıya geçirilmesini, ancak 1911 devrimi olanaklı kılmıştır

Kültürlü kişilere özgü olan klasik Çin edebiyatı, gerçekte tam anlamıyla bir soylular edebiyatıdır ve Çinlilere göre, uygarlıklarının temelidir Gerçekten Çin'de hep, yazı fırçası, silahtan, yönetici de savaşçıdan önemli görülmüştür Ülkede Klasik çağda, herhangi bir açıdan, edebiyatla ilgilenmemiş kimse bulunmadığı söylenebilir: Bürokratlar, varlıklarını edebiyat yoluyla korurlar, sınavlarda başarılı olmaları için klasik yazarları çok iyi bilmeleri gerekirdi; klasik metinlerin bilinmesi, iyi bir üslup edinilmesini sağladığı gibi, en kuru bir yönetim yazısını da ilgi çekici kılmaya yarar, ayrıca kültürlü kişilere tarihsel olaylara
değinmek, örnek olarak görünen bir geçmişten söz etmek olanağını sağlardı Çin'de günümüzde bile, eski metinlerden alıntılar yapma eğilimi iyice yaygındır

Klasik edebiyat ölmüş değildir ama, çoğunlukla eğitsel, ahlak dersi verici bir özellik taşır ve kendilerini yüce bir görevin temsilcileri sayan kimseler tarafından araç olarak kullanıldığından, zaman zaman tumtu-raklılıktan ve tekdüzelikten kurtulamaz Çeşitli yazar kuşakları, geçmişin örneklerini büyük bir saygıyla toplayıp, onlara uymakla birlikte, halkın esin kaynaklarına inerek kendilerini yenilemekten de geri kalmamışlardır

Edebiyata karşı duyulan bu ilgi ve beğeni, Çinlilerin, onu bir bilim haline getirmelerine ve hem resmî tarihlerde, hem de ansiklopedilerde, edebiyat konusunda birçok kapsayıcı inceleme yapmalarına yol açmıştır (birçok metnin günümüze kadar ulaşmasının nedeni de budur) Cinde, edebiyat alanında, klasikler [king], tarih yapıtları, felsefe kitapları (konfuçi-usçu olmayanlar) ve antolojiler (şiir ve sanat yapıtları derlemeleri) birbirinden ayırt edilmiş, ama dürüst insanların ilgi duymaması gerektiği düşünülen, romanlara ve oyunlara ayrı bir bölüm ayırmamalardır

Çin edebiyatı bilimi, Liu Hsie'nin (465-522) Vın-sin-diao-Jung adlı kuramsal ve eleştirel yapıtıyla doruk noktasına ulaşmış, aynı dönemde Prens Hsiao Tung (501-531), Vın-Hsiûen adlı ölümsüz yapıtında eski dönemlerden kalma en güzel sanat metinlerini bir araya getirmiştir Söz konusu iki yapıtın yaklaşık olarak aynı tarihlerde ortaya çıkması bir raslantı değildir: V yy'da Çin edebiyatı, bir bakıma tamamlanmış gibidir

Konfuçiusçu klasik yapıtlardan bir bölümünün çok eski çağlara uzanmasına (Şu-King'in bazı bölümlerinin İÖ X yy'dan kaldıkları söylenebilir) karşın, Çin düzyazısını, savaşan krallıklar ("yüz okul"] dönemindeki felsefeciler yarattı Konfuçiusçu okula bağlı Meng-dzı (İÖ IV yy), daha sonraki kuşaklara örnek olacak canlı, coşkulu ve çok iyi yapılanmış bir dille yazdı Yasaci okula bağlı yazarlarsa (Han Fei-dzı), yapıtlarını, düşüncelerinin apaçıklığından kaynaklanan açık bir dille kaleme aldılar Taoculuğun (Bkz TAOCULUK), sınır tanımaz düşgücüyse Lac-dzı ile Çuang-dzı' nın şiir ve bağımsızlık dolu yapıtlarında dile geldi Öte yandan, 51, aşan Krallıklar Söylemi gibi öykü derlemeleri, birçok eski Çin töresinin ve düşüncesinin tanınmasını sağladı

Konfuçiusçuluk, Han sülalesi (İÖ 206-İS 220) zamanında resmî öğreti haline gelince, Eskiçağ metinlerinin bireşimi gerçekleştirildi Şı-ci'yi, (Tarih Anıları) kaleme alan Sı-ma Iıezı gibi birçok yazar, klasik düzyazının doruğa ulaşmasını sağladı İşlenen konular (tarih, siyasal deneme, imparatorlara sunulan yazılar) resmî nitelik taşıyor, ama resmî görüşe karşıt ürünler de veriliyordu: Haksız yere sürgüne gönderilen iki Çin subayı Su Vu ile Li Ling'in iç burkucu ve "eleştirici" yazışmaları; vbHan sülalesinin çöküşünden sonra siyasal kargaşalar, düzyazıda, biçime oranla içeriğin ağır basmasına yol açtı "Koşut" düzyazı (metinlerde iki tümce, bütün öğeleriyle birbirine denkleştirilmiş durumdadır) diye nitelenen bu türün, başyapıtlar ortaya koyduktan sonra, aşırı bir inceliğe düşmesine, yalın bir anlatıma -dönmeyi savunan Han Yüy (Tang'lar sülalesinden), şiddetle karşı Çıktı; gu-vm ("Eskiçağ düzyazısı") diye nitelenen bu akım, daha sonraki sülaleler (Sung'lar, Yuen' ler) döneminde de güzel ürünler vermeyi sürdürdü Sung sülalesi döneminde, düzyazıda ek bir tür, (bi-ci) ortaya çıktı Zarif ve hoş bir üslupla yazılmış gezi notlarını, çeşitli konulara ilişkin özgür denemeleri kapsayan bi-ci (pi-cij Ming'ler ve Çing'ler döneminde, resmî düzyazının aşırı akademiciliğini başarıyla dengeledi