Canlılar-Canlılarda Görülen Ortak Özellikler-Mitakondri-Hücre Organlleri

Mitokondri: CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ

Dünya üzerinde yaşayan canlılar, bitkiler ve hayvanlar olmak üzere iki kısımda incelenebi*lir Bu canlı organizmaların temel bir takım ortak özellikleri bulunmaktadır

1 Hücre yapısı:Bütün canlılar hücre ya da hücrelerden oluşmuştur Hücre organizmanın temel birimidir Hücrede geçen bir takım olaylar canlılığın devamına izin verir

2 Beslenme:Canlılar yaşam faaliyet*lerini gerçekleştirebilmeleri için dış ortamdan be*sin olmak zorundadırlar Hayvansal organiz*malar besinlerini dış ortam hazır olarak alırken, bitkiler kendi besinlerini kendileri sentezler

3 Hareket:Canlılar dış ortamdan gelen uyaranlara karşı tepki gösterirler Dış ortamdan gelen uyartılar ışık, ısı vs olabilir

4 Büyüme:Canlılarda hücre bölünmesi ile hücre sayısı artar Buna bağlı olarak organizma büyüme eğilimine girer Organizmaya alınan besinlerin büyük bir kısmı bu amaç için kullanılır

5 Üreme:Canlılar kendi nesillerini devam ettirebilmek için ürerler Eşeysiz ve eşeyli üreme olmak üzere iki tip üreme canlılarda görülür

6 Solunum:Canlıların yapılarına almış oldukları besinleri hücre organ ellerinde oksijenli ya da oksijensiz bir şekilde yakarak enerji üretmeleri olayıdır Oksijenli solunum olayı özetlenecek olursa;

Enzim

Besin+Oksijen ———>Su+Karbondioksit+ Enerji

şeklinde gerçekleşmektedir

Tabiatta birtakım canlılar (Bira mayası) enerji üretmek maksadı ile oksijensiz solunum olayını gerçekleştirir

Enzim Besin ———>Etilalkol+Karbondioksit+Enerji

şeklinde gerçekleşmektedir Bu olaya aynı za*manda fermantasyon= mayalanma da denir

7 Boşaltım: Canlılar, çeşitli faaliyetler sonucu organizmalarında oluşan artık madde*leri, kararlı bir iç ortam oluşturmak için atarlar Canlılar bu olayı gerçekleştirebilmek için çeşitli organ sistemleri oluşturmuşlardır

8 Sindirim:Canlılar, yapılarına almış oldukları büyük molekülleri küçük moleküllere çevirirler

9 Sentez:Canlılar, yapılarına almış ol*dukları küçük molekülleri organizmalarına uygun büyük moleküllere dönüştürürler Örneğin; pro*tein sentezi

HÜCRENİN YAPISI

Canlıların en küçük temel yapı birimine hücre denir

Hücreler ökaryot ve prokaryot olmak üzere iki kısımda incelenir

Prokaryot hücre

Kalıtım maddesi etrafında çekirdek zarı bulunmayan ve ribozom hariç hücre organ ellerine sahip olmayan ilkel hücre tipidir Bakteri ve mavi - yeşil alg örnek verilebilir

Ökaryot hücre

Kalıtım maddesi etrafında çekirdek zarı bulunan ve hücre organellerine sahip olan gelişmiş hücre tipidir Ökaryot hücre üç kısımda in*celenir

Hücre zarı Sitoplazma Çekirdek

1 Hücre Zarı:İki protein tabakası ara*sında, iki yağ tabakasından oluşmuştur Protein*lerin bir kısmına karbonhidratlar bağlıdır Bitkisel ve hayvansal tüm hücrelerde bulunan zar; canlı, seçici-geçirgen, saydam ve ince özelliktedir Zar, hücreyi korur, şekillendirir, madde afiş verişini kontrol eder

2 Stoplazma:Hücre zarı ile çekirdek ara*sını dolduran, canlı, renksiz, yarısaydam, suda çözünmeyen bir sıvıdır Yapısında su ve çeşitli maddeler bulundurur akışkandır Organeller Stoplazma içinde yer alır

Hücre Organelleri:

Hücrenin enerji üretim merkezleridir Solu*num olayını gerçekleşmesine olanak verir Sayı*ları hücrelere göre değişebilir Matrix, krista iç yapıyı oluşturur Ayrıca içerisinde ribozom organeli ve kalıtım maddesi bulundurur (DNA)

Ribozom:

Görevi protein sentezini gerçekleştirmektir RNA molekülü içerir

Endoplazmik Retikulum:

Madde taşınmasında görevlidir Hücre çe*kirdeği ve hücre zarı ile bağlantılıdır Üzerinde ri*bozom bulunduranlara granüllü ER denir

Golgi Cisimciği:

Hücre için gerekli salgıları salgılamakla gö*revlidir

Lizozom:

Sindirim enzimleri taşır Hücreye alman besinlerin sindirilmesinde görevlidir Bitkisel hüc*relerde bulunmaz

Sentrozom (Sentriol):

Hücre bölünmesi sırasında iğ ipliklerinin oluşturulmasında görevlidir Bitkisel hücrelerde bulunmaz

Koful (Vakuol):

Tek hücrelilerde, sindirim ve boşaltım gö*revi yapar Genç, bitki ve hayvan hücrelerinde küçüktür Bitki yaşlandıkça koful da büyür

Plastidler:

Bitki hücrelerinde bulunur, üççeşittir

I Kloroplast: Yeşil renk pigmenti bulun*durur Fotosentezle görevlidir Yapraklarda, otsu gövdede bulunur

II Kromoplast: Turuncu, sarı, kırmızı renk pigmenti bulundurur Çeşitli vitaminleri kap*sar, meyveye renk verir Havuç, domates vb

III Lökoplast:Renksiz plastidlerdir Ge*nellikle nişasta depo eder Köklerde, tohumda bulunur

Hücre Çeperi: Hücre zarıüzerinde selüloz birikmesi ile oluşur Bitki hücresine sertlik ve desteklik verir Bitki hücrelerinde bulunur

3 Çekirdek : Hücresel olayların yönetil*mesinde ve karakterlerin sonraki nesillere akta*rılmasında görevlidir

Çekirdek dört ana bölümden oluşur

I Çekirdek Zarı:Çift katlı olup, hücre za*rının sahip olduğu tüm özelliklere sahiptir Hücre bölüneceği zaman eriyerek kaybolur

II Çekirdek Plazması:Hücre sitoplazmasına benzer yapıdadır İçerisinde organik bileşik*ler ve nükleik asit bulundurur

III Çekirdekçik:Çekirdek içerisinde bulu*nan koyu renkli taneciktir Birden çok olabilir Hücre bölünmesi esnasında kaybolur

IV Kromatin iplik:Çekirdek stoplazması içerisinde, ağşeklindeki yapılardır Hücre bölün*mesi esnasında kışalıp kalınlaşarak kromozom adını alır

Kromozom sayısı, türlere göre değişkenlik gösterir Örneğin insanda 46, soğanda 16 kro*mozom bulunur

Canlılar şu yapılara sahip olabilirler

Hücre -» Doku -» Organ -> Sistem -> Organizma

Nükleik Asitler

DNA (Deoksiribonükleik asit) ve RNA (Ribonükleik asit) olmak üzere iki çeşittir

DNA nükleotid dizilerinden yapılmış büyük moleküllerdir Nükleotidler bir organik baz bir de-oksiriboz şekeri ve birde fosfat (fosforik asit) gru*bundan oluşur

DNA'nın yapısıNA'nın yapısında Adenin, Timin, Guanin ve Sitozin olmak üzere dört çeşit nükleotid bulunur DNA çift zincirlidir Sem*bolik olarak şu şekilde gösterilebilir

DNA'da adenin nükleotid ve timin nükleotid ile timin nükleotid karşiliklı yer alır ve îki hidrojen bağıİle bağlanırlar, guanin ile sitozin nükleotidler karşılıklı yer alır ve üç hidrojen bağı ile bağlanırlar DNA'lar yapabilme yeteneği kazandırır Bu özellik saye*sinde aynı yapı ve karakterde canlı oluşabilmekte böylece kalıtsal karakterler nesiller bo*yunca taşınabilmektedir

RNA yapısı: RNA yapısında adenin, urasil, guanin ve sitozin olmak üzere dört çeşit nükleotid bulunur Tek zincirlidir

DNA ile RNA arasındaki farklar:

DNA

RNA

Şeker Çeşidi

Deoksiriboz

Riboz

Organik baz çeşidi

Adenin-Timin Guanin-Sitozin

Adenin-Urasil Guanin-Sitozin

Zincir çeşidi

Çift

Tek

Bulunma Yeri

Çekirdekte'

Çekirdekte Ştoplazmada

Çeşit sayısı

Tek çeşit

Üççeşit

Konumu

Yönetici

Yürütücü

Eşlenebilme durumu

Kendisini eşler

ONA tarafın*dan eşlenir

Kromozomlar üzerinde bulunan ve karak*terlerin nesiller boyu aktarılmasını sağlayan ya*pılara gen denir

Her özellik için iki gen bulunur Dişi ve erkekten gelen genler

Her özellik şifresiz en az üç organik baz tarafından temsil edilirler

HÜCRE BÖLÜNMESİ

Canlılarda hücre bölünmesi, hücre sayı*sını artırarak büyümeyi gerçekleştirir,

1 Mitoz hücre bölünmesi:

Mitoz bölünme sonucu oluşan ikj yavru hücre ana hücrenin bir kopyasıdır Kromozom sayısında ve yapısında değişme olmaz Mitoz bölünme üç kısımda incelenebilir

I Hazırlık evresi (interfaz)

II Çekirdek bölünmesi

III Sitoplazma bölünmesi

l Hazırlık Evresi: Bölünme için gerekli protein ve RNA sentezlenir DNA iki katına çıkar

II Çekirdek Bölünmesi:Çekirdek eşlen-rnesi dört evrede gerçekleşir

a) Profaz:

Çekirdek zarı ve çekirdekçik eriyerek kay*bolur Kromatin iplikler kısalıp kalınlaşarak kro*mozom halini alır Kromozomlar kendilerini eşler iğ iplikleri oluşumu başlar

b) Metafaz:

Eşlenmiş kromozomların (kromatidler) hüc*renin ortasında iğ iplikleri üzerinde toplanırlar

c) Anafaz:

Kromatidler biribirinden ayrılarak karşı ku*tuplara çekilir

d) Telofaz:

İğ iplikleri kaybolurken çekirdek zarı ve çekirdekçik oluşur Kromozomların uza****** kromatik iplikler halini alması ile çekirdek bölünmesi tamamlanır

III Stoptazma Bölünmesi: Hayvansal hücrelerde boğumlama ile gerçekleşir Bitkisel hücrelerde çeperden dolayı boğumlama olmaz Bitkisel hücrelerde orta bölgede kesecikler olu*şur Üzerlerinde selüloz birikmesi ile de bölünme tamamlanır

2 Mayoz hücre bölünmesi:

Eşeyli üreyen hücrelerin eşey ana hücrele*rinden oluşur Mayoz bölünme sonucunda 2n kromozomlu hücreden, n kromozomlu, 4 yeni hücre meydana gelir

Mitoz ve Mayoz Bölünme Arasındaki Farklar

Mitoz

Mayoz

Kromozom sayısı

2n

n

Bölünme sonucu oluşan hücre

2

4

Hücre tipi

Vücut

Eşey

Parça değiş-tokuşu

Görülmez

Görülür