Canlilarda Çoğalma -Tomurcuklanma İle Çoğalma-İnsanda Çoğalma-

CANLILARDA ÇOĞALMA

Canlıların ortak özelliklerinden biri de çoğalmadır Belirli büyüklüğe ve olgunluğa erişen tüm canlılar, nesillerinin devamı için kendilerine benzer canlılar oluştururlar Bu olaya çoğalma denir

Canlılarda eşeysiz ve eşeyli olmak üzere iki çeşit çoğalma görülür

1 Eşeysiz Çoğalma

Basit bir çoğalma şeklidir İlkel canlılarda görülür eşeysiz çoğalma yumurta yada sperm olmaksı- zın yani gametlere gereksinim duyulmadan gerçekleştirilen çoğalma şeklidir İkiye bölünerek çoğalma, çok parçaya bölünerek çoğalma, tomurcuklanma ve sporlanma gibi çeşitleri vardır

Bölünme ile çoğalma : Bakteri alg, bir hücrelilerden terliksi hayvan, amip ve kamcılı hayvan gibi canlı- larda görülen çoğalma şeklidir Hücrenin ikiye bölünmesi ile gerçekleşir Bölünmenin temelini mitoz bö- lünme oluşturur

Tomurcuklanma ile çoğalma : Bira mayası, bazı bir hücreli canlılar, süngerler ve sölenterlerde (tatlı su hidrası, mercan) görülen çoğalma şeklidir

Ana canlı vücudunun herhangi bir yerinde zamanla bir çıkıntı oluşur Bu çıkıntının büyüyüp geli- şerek yeni bir canlı oluşturmasına tomurcuklanma denir

Sporla çoğalma : Algler, kara yosunları sporla çoğalan çok hücreli organizmalardır Sıkma etkeni olan plazmodyumun yaşam döngüsünde sporla çoğalma görülür Sporlar uygun koşullarda açılarak gelişir ve yeni canlılar oluşturur Bu şekildeki çoğalmaya sporla çoğalma denir

Bu eşeysiz çoğalma şekillerinden başka yumru ve çelikleme şeklinde de çoğalmalar vardır Pata- tes,yer elması gibi bitkiler yumruları ile çoğalır Ayrıca bazı basit yapılı canlılarda yenilenme (rejeneras- yon) şeklinde çoğalma görülebilir

Planarya adı verilen, tatlı sularda yaşayan yassı solucanlar enine ve boyuna parçalara kesilirlerse her bir parça gelişerek yeni bir planarya oluşur Deniz yıldızı kopan kollarını yenileyebilir Merkezi disk- ten parça almak kaydıyla kopan her kol bir deniz yıldızına dönüşebilir

2 Eşeyli çoğalma

Süngerler, solucanlar, böcekler, balıklar, sürüngenler, memeliler eşeyli çoğalan hayvanlara örnek- tir İnsanlar da eşeyli çoğalır Çiçekli bitkiler ve kara yosunu, eğrelti otu gibi çiçeksiz bitkilerde eşeyli ço- ğalan bitkilerdir Eşeyli çoğalma ile çoğalan canlının iki atası bulunur İki ataya ait bu farklı eşey hücrele- rinin birleşmesiyle oluşan çoğalma şekline eşeyli çoğalma denir

Farklı iki ataya ait kalıtsal özellikler, eşeyli çoğalma ile oluşan bireyde ortaya çıkar Böylece canlı çeşitliliği artar Daha güçlü bireyler oluşur

3 İnsanda çoğalma

İnsanda erkek üreme hücresine sperm dişi üreme hücresine yumurta denir İnsan vücudunda üre- me, hücrelerini oluşturan organlar vardır Sperm, er benzerlerinde (testislerde), yumurta, yumurtalıklarda (ovaryumda) oluşur Yumurta hücresi bol sitoplazmalı, büyük ve hareketsizdir Sperm hücresi ise yumur- ta hücrelerine göre küçük, az sitoplazmalı ve kamçılıdır Kamcı, spermin sıvı organda hareketlerini sağlar

Döllenme : Sperm ve yumurta hücre çekirdeklerini birleşmesine döllenme denir döllenme dişinin fallop borularında gerçekleşir Döllenmiş yumurtaya zigot denir Dut meyvesi görünümünde olan bu hücre gru- buna morula denir Zigotun mitoz bölünme sonucu gelişimini sürdürdüğü, ilk yedi haftalık evredeki hali- ne embriyo denir Bu evreden sonra embriyo küçük, bir insan minyatürü, halini alır Yedinci haftadan do- ğuma kadar geçen sürede canlıya fetüs (cenin) denir

Embriyonun Gelişiminde Plâsentanın Rolü : Embriyoyu döl yatağına bağlayan, döl yatağı duvar doku- larından oluşmuş özel yapıya plâsenta denir Embriyo geliştikçe plâsenta da büyür Plâsenta ile embriyo- nun bağlantısı göbek kordonu ile olur Gelişmekte olan embriyonun beslenme sonulum ve boşaltım göre- vlerini plâsenta, ile göbek kordonu, gerçekleştirir Fetüs, döl yatağı, içerisinde, gelişimini tamamladıktan sonra doğum olayı gerçekleşir

Annenin sağlıklı bir bebeğe sahip olabilmesi için hamileliği süresince; Dengeli ve düzenli beslenmeli- dir Hamile bir bayanın beslenmesi bebeği gelişimini etkiler Yetersiz beslenen hamilelerde bebeğin geli- şimi geri kalır Bol proteinli, vitamin ve özellikle demir, kalsiyum gibi mineralleri yeterince içeren besin- ler almalıdır Hamilelik süresince gaz yapıcı, fazla şekerli ve yağlı yiyecekler yenmelidir Hamileler, dok- tor izni olmadan ilaç almamalılar röntgen ışıklarına maruz kalmamalılardır Ağır yük kaldırmamalılar dok- tor kontrolünde olmalılar