Sindirim Şekilleri Ve Sindirim Şekilleri I Konu Anlatımıhakkında Detayl

SİNDİRİM SİSTEMLERİ

SİNDİRİM SİSTEMLERİ

Besin maddelerinin su ve enzimler yardımıyla yapıtaşlarına kadar parçalanması olayına sindirim denir

*

A SİNDİRİM ŞEKİLLERİ

1 Mekanik Sindirim

Fiziksel etkilerle besinlerin daha küçük parçalara ayrılmasıdır Besinlerin kimyasal yapısı değişmez Bu olaylarla enzimlerin etki yüzeyi artırıldığı için, esas sindirim kolaylaştırılır ve hızlandırılır

*

2 Kimyasal Sindirim

Hücrelerin, protein, yağ ve karbonhidratlı bileşiklerden faydalanabilmesi için bunların hidroliz edilmesi gerekir Hidroliz; besin maddelerinin su yardımıyla parçalanması reaksiyonlarına denir Bununla proteinler amino asitlere, yağlar yağ asiti ve gliserole, karbonhidratlar monosakkaritlere, nükleik asitler ise, pentoz, organik baz ve fosfata indirgenir

Besin maddelerinin bu şekilde en küçük bileşenlerine parçalanmasına tam sindirim denir

Kompleks besinlerin bazı ara bileşiklere kadar parçalanmasına ise eksik sindirim denir

*

3 Hücre içi Sindirim

Fagositoz ve pinositozla hücre içine alınan veya hücre içinde sentezlenen besin maddelerinin, besin kofulunda lizozom enzimleri yardımıyla hidrolizine denir

Bir hücrelilerin bazılarında, akyuvarlarda, çok hücrelilerden süngerlerde, hidrada ve planaryada görülür

Amip, besini yalancı ayaklarıyla sararak besin kofulu oluşturur Oluşan kofula sindirim enzimleri (hidrolitik enzimler) girince sindirim olayı başlar Besin kofulu sitoplazmik hareketlerle yer değiştirir Besin kofulunda açığa çıkan sindirim ürünleri difüzyonla sitoplazmaya geçer Kofuldaki sindirilemeyen artıklar hücre zarından dışarıya atılır

*

4 Hücre Dışı Sindirim

Besin maddelerinin hücrelerden dışarıya salgılanan enzimler yardımıyla yapı taşlarına ayrılmasına denir

Çok hücreli hayvanların çoğunda, saprofit bakterilerde, mantarlarda, böcekçil bitkilerde hücre dışı sindirim görülür

*

B OMURGASIZLARDA SİNDİRİM

Bazılarında besinlerin alınması ve sindirilmeyen artıkların atılması aynı açıklıkla sağlanır Böyle sindirim sistemlerine eksik sindirim sistemi denir Hidrada ve planaryada sindirim sistemi bu tiptendir

Hidrada sindirim boşluğunun tek açıklığı hem ağız hem de anüs olarak görev yapar

Planaryada sindirim kesesi, hidradakinden farklı olarak dallanmalar yaparak vücudun her tarafına uzanır

Yuvarlak solucanlardan başlayarak birçok hayvanda, iki açıklıklı ve değişik kısımları özelleşmiş boru şeklinde sindirim kanalı bulunur Bu şekilde olan sindirim sistemine tam sindirim sistemi denir

Halkalı solucanlardan olan toprak solucanında tam sindirim sistemi bulunur Alınan besinler, yemek borusundan geçerek kursağa gelir, besin maddeleri burada yumuşatılır ve taşlık denilen bölgeye aktarılarak taşların yardımıyla mekanik olarak parçalanır Daha sonra bağırsağa geçen besinler, buradaki hücrelerden salgılanan enzimlerle sindirilir Sindirim ürünleri bağırsak hücreleri tarafından emilir ve artık maddeler anüsten dışarıya atılır

*

C OMURGALILARDA SİNDİRİM

Omurgalı canlıların tamamında ağızla başlayıp anüsle ve kloakla tamamlanan tam sindirim sistemi bulunur

Kuşlarda gaga şeklini almış ağızda diş bulunmaz Memeli canlılarda dişlerin yaptığı işi kuşlarda taşlık üstlenmiştir Kursak besinlerin biriktirilmesini ve yumuşatılmasını sağlar I mide (bezli mide) besinlerin yumuşatılmasını ve kayganlaştırılmasını sağlar

Kuşlarda kimyasal sindirim ince bağırsağa bağlı pankreastan ve karaciğerden gönderilen yardımcı sıvılar sayesinde gerçekleştirilir Artık maddeler kloaktan dışarıya atılır 2 mide (taşlık) besinlerin taşlar yardımıyla mekanik olarak sindirilmesini sağlar

*

Şekil : Omurgalılardan Kuşun Sindirim Sistemi

*

Memelilerden; geviş getirenlerde mide dört bölmelidir Otcul olan bu canlılarda besin öğütücü ve kesici dişler tarafından alınır işkembeye gönderilir Burada belli bir süre depo edilir Bu sırada bazı bakteriler yardımıyla besinin bir bölümü parçalanır

Depolanan besin daha sonra ağıza parça parça gönderilip çiğnenir Bu olaya geviş getirme denir Ağızda çiğnenen besinler, ikinci kez yutulunca; besin, sindirim sıvılarıyla parçalanır Bu canlıların ince bağırsağı oldukça uzundur Selülozun sindirimi de canlıdan salınan enzimlerle değil, sindirim sisteminde bulunan tek hücreliler ve bakteriler tarafından salgılanan enzimlerle uzun zamanda gerçekleştirilir

*

D İNSANDA SİNDİRİM SİSTEMİ

Sindirim sistemi, bazı yerleri geniş ve bazı kısımları dar olan bir sindirim kanalı ile, bu kanala açılan yardımcı salgı bezlerinden meydana gelir

*

*

Şekil : İnsanda Sindirim Sisteminin Genel Yapısı

*

1 Sindirim Sisteminin Kısımları

İnsanın sindirim sistemi; ağız, dil, dişler, yutak, tükrük bezleri, yemek borusu, mide, bağırsaklar, karaciğer, pankreas, rektum ve anüs yapılarından meydana gelir

Bu yapılar başka görevler de yapmaktadırlar Örneğin, dil besinleri karıştırmanın yanında; hem bir duyu organı, hem de konuşmada etikilidir

a Ağız: İnsanda sindirim ağızda başlar Ağızda sindirime yardımcı olan dişler, dil ve ağıza açılan tükrük bezleri bulunur Ağızda; dışarıdan alınan besin maddeleri dişler yardımıyla mekanik olarak, tükürük içinde bulunan enzimle kimyasal olarak sindirime uğratılır

Dişler, besinlerin mekaniksel olarak parçalanmasını sağlar Dişin dıştan içe doğru kesiti incelendiğinde mine, dentin ve öz olmak üzere üç bölüm ayırt edilir

Dil, çizgili kaslardan yapılmış olup, tat almaya, besinleri karıştırmaya, yutmaya ve konuşmaya yarar

b*Tükrük Bezleri: Kulak altı, dil altı ve çene altı olmak üzere, ağızda üç çift tükrük bezi bulunur Tükrük içerisinde amilaz, mukus, Na+ ve Ca++ iyonları vardır Tükrükte bulunan amilaz pişmiş nişastayı kimyasal olarak parçalayabilir

c Yutak ve Yemek Borusu: Dil besinleri yutağa doğru iter Bu sırada soluk borusu gırtlak kapağı ile kapatılır Yutak ile mide arasında yemek borusu bulunur Yutulan besinler yemek borusuna geldiğinde, yemek borusu peristaltik hareketlerle kasılarak besinin ilerlemesini sağlar Olayda yerçekimininde katkısı vardır

d Mide: Mide besinleri depo eden, mekanik olarak parçalayan ve proteinleri sindirmek için enzim salgılayan bir organdır Çalışması otonom sisteme ait vagus sinirleriyle denetlenir

Mide bezleri tarafından mide özsuyu salgılanır Mide özsuyunun salgılanması gastrin hormonu tarafından sağlanır Mide özsuyu içerisinde hidroklorik asit (HCl), pepsinojen ve süt çocuklarında lap enzimi bulunur Mide ortamı asidikdir (pH 2 – 3) Goblet hücrelerinin salgıladığı mukus, mide yüzeyini HCl etkisinden korur

e İnce Bağırsak: Kimyasal sindirim ince bağırsakta tamamlanır Gerekli enzimler ve yardımcı sıvılar, pankreas, karaciğer ve bağırsak çeperinden gelir Sindirimi tamamlanmış besin maddelerinin emilimi en fazla buradan olur İnce bağırsağın mideden sonra ilk bölümüne oniki parmak bağırsağı, bundan sonra gelen kısma boş bağırsak ve en son bölgeye kıvrımlı bağırsak denir

İnce bağırsağın iç yüzeyinde emilme yüzeyini artırıcı villus (tümör) adını verdiğimiz çıkıntılar yer alır İnce bağırsakta besinlerin hareketini kolaylaştıran, mukus salgılayan goblet hücreleri bulunur İncebağırsakta besinler yemek borusunda olduğu gibi peristaltik hareketlerle ilerler

f Kalın Bağırsak: Kalın bağırsak sindirilmeyen maddeleri toplama ve atma işini görür İnce bağırsakla kalın bağırsağın birleştiği yerde kör bağırsak (çekum) bulunur

İnsanda, bu kör bağırsağın ucunda, körelmiş bir çıkıntı apandix bulunur Kalın bağırsak rektum denilen bir yapı ile sonlanır Rektumun dışa açılan kısmına anüs denir Kalın bağırsakta ince bağırsaktan farklı olarak villuslar bulunmaz ve kimyasal sindirim yapılmaz

g Pankreas : Pankreas dış salgı olarak farklı besinler için sindirim enzimleri içeren pankreas özsuyunu salgılar Bunların en önemlileri; amilaz, lipaz, peptitaz ve nükleazlar dır

Pankreas özsuyunun salgılanması ince bağırsaktan gelen sekretin hormonu tarafından düzenlenir

h Karaciğer: Karaciğer vücudun en önemli organlarındandır Karaciğerin yapı ve görevi birimi lopcuklardır

Karaciğerin alt yüzeyinde safra kesesi (öd kesesi) bulunur Karaciğer hücreleri tarafından üretilen safra karaciğer kanalıyla öd kesesine getirilir

Safranın içinde safra tuzları, kolesterol, yağ asitleri, safra pigmentleri ve su bulunur

*

Safranın Görevleri :

· Yağların mekanik olarak sindirilmesini sağlar

· Yağda eriyen A - D - E - K vitaminlerinin emilimini artırır

· Mideden gelen asidik besinleri bazik hale getirir

· Bağırsak kokuşmalarını önler, zararlı bakterilerin üremesine engel olur

· Bağırsak villuslarının hareketini artırır

Karaciğere iki kaynaktan kan gelir Birincisi dalak ve sindirim organlarıdır Bunlardan toplanan kan, kapı toplar damarı ile karaciğere götürülür

İkincisi damar ise aortun bir koludur Aorttan gelen kan karaciğer atar damarı yoluyla karaciğere ulaşır

*

Karaciğerin Görevleri :

· Vücut ısısını düzenler

· Antitoksik fonksiyonu ile zehirli (toksik) maddeleri zehirsiz hale getirir

· Pıhtılaşmada rol oynayan protrombin ve fibrinojeni üretir

· Yaşlı alyuvar hücrelerini parçalar Embriyo döneminde kan hücrelerinin üretimini sağlar

· Kanda bulunan fazla glikozu glikojen halinde depo eder

· Safra üretir ve salgılar Bunun için alyuvarların parçalanması sırasında açığa çıkan hemoglobini kullanır

· Kanın damar içinde pıhtılaşmasını engelleyen heparini üretir

· D, B, A ve bağırsaklarda sentezlenen, kanın pıhtılaşmasında rol oynayan K vitamini ile; demir, kalsiyum, bakır, protein ve yağları depo eder Karotenden A vitamini sentezler

· Zehirli (amonyaklı) maddeleri daha az zehirli üre ve ürik asit haline dönüştürür

· Cinsiyet hormonlarının fazlasını yok eder

· Lenf yapımında görev alır Antikorların önemli bir kısmını üretir

· Proteinlerin karbonhidrat ve yağlara dönüşümünü sağlar

*

2 Besinlerin Sindirimi

Kimyasal sindirimle proteinler amino asitlere, karbonhidratlar monosakkaritlere, yağlar yağ asidi ve gliserole parçalanarak hücre zarından geçecek küçüklüğe getirilir

Kimyasal sindirimle parçalanan moleküllerin bir kısmı hücrelerde hemen kullanılmazlarsa dokularda depo edilebilirler Hayvanlar yedek besinlerini glikojen ve yağ şeklinde, bitkiler ise nişasta şeklinde depo eder

Bitkiler vitaminleri kendi bünyelerinde yapabildikleri halde, hayvanlar ve insanlar yapamazlar Bu yüzden, hayvanların ve insanların başlıca vitamin kaynağı bitkilerdir B ve K gibi bazı vitaminler hayvanların ve insanların bağırsaklarında yaşayan mikroorganizmalar tarafından sentezlenebilir Beslenmede, temel besinlerden başka, sodyum (Na), potasyum (K), mağnezyum (Mg), fosfor (P), kalsiyum (Ca) ve demir (Fe) gibi mineral tuzlarının da alınması gerekir Vitaminler ve mineraller sindirime uğramadan kana geçebilirler

a Karbonhidratların Sindirimi: Karbonhidratların kana geçebilmesi için sindirim organlarında en küçük yapı birimi olan glikoz, fruktoz, galaktoz, riboz ve deoksiriboz monomerlerine kadar parçalanmaları gerekir

Karbonhidratların sindirimi ağızda başlar Besin ağızda çiğnenirken tükrükteki amilaz enzimi, nişasta ve glikojen molekülündeki bağları koparır Onları daha küçük parçalara (dekstrin) ve maltoza ayırır

Karbonhidratlar mideden hiçbir kimyasal değişikliğe uğramadan oniki parmak bağırsağına gelir Besin bağırsağa girdiğinde, bağırsak hücrelerinden pankreası uyaran bir hormon salgılanır Bu hormon, pankreastan öz suların salgılanmasını sağlar Pankreas öz sularındaki enzimler (amilaz) ağızda tam olarak parçalanmayan karbonhidratları disakkaritlere (maltoza) kadar parçalar

Disakkaritlerin sindirimini sağlayan enzimler ise bağırsak öz suyunda bulunur Bu enzimler (maltaz, sükraz ve laktaz) ise disakkaritleri monosakkaritlere parçalar Böylelikle karbonhidratların sindirimi tamamlanmış olur

İnsanda selüloz sindirici enzim üretilmediği için selüloz kalın bağırsakdan dışkı olarak atılır

b Proteinlerin Sindirimi : Proteinlerin ve proteinli bileşiklerin kana geçebilmeleri için, sindirim sisteminde yapı taşları olan amino asitlere parçalanmaları gerekmektedir

Proteinlerin kimyasal sindirimi midede başlar; ince bağırsaklarda tamamlanır Yutulan besin mideye geldiğinde, bazı mide hücreleri bir hormon salgılar Bu hormon mide bezlerinden enzim (pepsin) üretilmesini sağlar Bu enzimler proteinlerin daha küçük birimlere (peptonlara) parçalanmasını sağlar

Parçalanan proteinler oniki parmak bağırsağına geldi*ğinde, pankreasın enzimleriyle (tripsin ve kimotripsin) ince bağırsaklarda amino asitlere ve dipeptitlere parçalanır Dipeptitler ise bağırsak çeperinden salgılanan erepsin enzimiyle amino asitlere ayrışır

Bütün sindirim enzimleri protein yapıda olup, sağlıklı bir insan günde 100 gr kadar enzim salgılar Bu miktar, dışardan alınan protein miktarına yakındır Salgılanan enzimler ince bağırsağın son kısmında pinositozla emilerek hidroliz edilir ve emilir Böylece protein kaybı önlenmiş olur

*

Şekil : Besinlerin Sindirimi

*

c Yağların Sindirimi : Yağların ince bağırsaktan emilebilmesi için yağ asitleri ve gliserine kadar parçalanmaları gerekir

Yağlar, safra tuzlarının ve pankreastan salgılanan lipaz enziminin etkisiyle ince bağırsakta yağ asidi ve gliserole ayrılır Safra tuzları, yağ damlalarının yüzeyini artırararak lipaz enziminin etkisini kolaylaştırır (mekanik etki)

Oluşan sindirim ürünleri; tekrar hidroliz edilemeyecek kadar basit moleküller olduklarından hücre zarından geçebilirler, hücrelerde yapı maddesi olarak veya vücudun enerji ihtiyacının karşılanmasında kullanılabilirler

*

3 Sindirilen Besinlerin Emilmesi

Sindirim sonucu en küçük parçalara ayrılan besin maddelerinin kan ve lenfe geçmesine emilme denir

a İnce Bağırsakta Emilim: Besin maddeleri en fazla ince bağırsaktan emilir İnce bağırsaktaki emilme difüzyon veya aktif taşımayla gerçekleşir Emilen besinler iki yol izler

I Yol : Glikoz, galaktoz, fruktoz, amino asit, mineraller, su ve bazı vitaminler incebağırsaktan difüzyon ve aktif taşımayla kan damarlarına geçer

II Yol : Yağ asitleri, gliserol, A, D, E, K vitaminleri bağırsak villuslarında emildikten sonra lenf kılcallarına geçer Bu kılcallar peke sarnıcında toplanır Peke sarnıcı göğüs lenf kanalı yoluyla sol köprücük altı toplardamarına oradan da üst ana toplardamara bağlanarak kalbe ulaşır

b Kalın Bağırsakta Emilim: Sindirilen besin maddelerinin içerisinde bulunan suyun büyük bir kısmı kalın bağırsakta emilir Kalın bağırsakta bakteri faaliyetleriyle K ve B vitaminleri sentezlenir Bu vitaminler ve tuzların emilimi de kalın bağırsakta olur

*

Normal bir insanda sindirilen karbonhidratların hepsi, yağların % 95'i ve proteinlerin % 90'ı ince bağırsaktan geçerken emilir Bu emilim olaylarında difüzyon, osmoz ve aktif taşıma görev yapar