Efe Nedir?

Efe Nedir?

* Efe, tarihte Batı Anadolu'da ozellikle Aydın ve Muğla illeri ile Ödemiş ilçesinde yaşamış, silahlı ve mevcut düzene değişik nedenlerle başkaldırmış olan kişilere verilen isimdir

* Efe aynı zamanda günümüzde yiğit, cesur, mert ve sözünün eri olan kişileri tanımlamak için kullanılmaktadır

* Efe aynı zamanda bir erkek ismidir

* Efe, Zeybek ve Kızan arasındaki bağıntıBir Efe, Zeybek gruplarının başıdır

Kelimenin anlamı:Zeybekler arasında kahramanlık yapmış cesur ve mert kişiler arasından efe seçilirZeybekler, efenin emriyle kızanları yetiştirirler Zeybeklerden eğitim gören, silahlı onur adamlardan oluşan genç kişilere, kızan denir Belirli bir zaman kızan olarak zeybeklerden eğitim gördükten sonra zeybek sınıfına alınırlar

Efe sözcüğünün kökeni hakkında değişik teoriler vardır Bu sözcüğün kökeni kesin olarak bilinmemekle birlikte benzer bir kelime olan Zeybek hakkinda en bilimsel gorunen tez, Sn Onur Akdogu tarafindan kaleme alinan "Bir Başkaldırı Öyküsü-Zeybekler-Tarihi, Ezgileri, Dansları" adlı eserde belirtilen (2004) "zeybek kavramının eski Türkçede koruyucu zırh anl***** gelen say, sağlam ve sıkı anl***** gelen bek sözcüklerinin birleşiminden doğan bir kavram olduğu" ve "Saybek- Saybak- Zaybak-Zeybak-Zeybek değişim zinciri içinde oluştuğu" savıdır Efe kelimesinin ise "büyük kardeş" anl***** gelen bir Türkçe sözcük (eke) olduğu düşünülmektedir

Efe veya zeybek kurumu ilk defa 16 ncı yüzyılda Osmanlı İmparatorluğunda otorite boşluğundan kaynaklanan Celali Ayaklanmaları sırasında görülür Daha sonraları yerel baskılar ve haksızlıklara karşı ayaklanarak dağa çıkan kimselere efe veya zeybek dendiğini görüyoruz Efelerin kendine özgü giysileri ve geleneksel yapılari bu dönemde ortaya çıkmaya başlar Günlük giyimden ayrılan ve zeybek yaşamında rahat hareket etmeye yarayan giysi türü ve silahlar kabul görmüştür Örneğin dönemine gore kısa sayılan bir tür pantolon olan potur ve yakın mesafe çatışmasında çok yararlı olan bir tarafı ve ucu keskin yatağan gibi

19 yüzyıl boyunca efelerin devlet otoritesi ile inişli çıkışlı bir ilişkileri olmuştur 93 Harbi'nde cepheye gitmeleri karşılığında haklarında “umumi af” ilan edilen ve cephelerde büyük yararlıklar gösteren zeybekler döndüklerinde, af vaatlerinin tutulmadığını görerek dağlara geri dönmeye başlamışlardı 1879dan itibarem eşkıyalık Ege Bölgesinde tekrar salgın haline gelmiş ve hükümet bunlara karşı hiçbir şey yapamaz olmuştu Bu dönemde Yörük Osman, Çakırcalıoğlu Ahmet Efe (Çakırcalı Mehmet Efe'nin babası), Deli Memet, Büyük Cerit, Küçük Cerit, Çallı Veli, Koca Arap, Parmaksız Arap, Harputlu Ömer, Kürt Mustafa, *** Osman ve Bakırlı çeteleri en tanınmış olanlardı Öte yandan Karabacak, Karayotoğlu Nikola, Hambrikoğlu Panayot, Seyrekköylü Nikola, Kaptan Andreya, Kaptan Aleko, Kaptan Foti ve Kaptan Sokrat gibi Rum çeteleri de Ege dağlarında taşkınlıklar yapmaktaydılar Kıbrıslı Mehmet Kamil Paşa, olağanüstü İzmir valiliği esnasında, yerli çeteleri düze indirip, bir tür koruculuk sistemi içinde kır serdarı olarak görevlendirerek, Rum çetelerini ortadan kaldırmaya çalışmış ve bunda da kısmen başarılı olmuştur Efeler devletle uzlaştıklarında, çoğu Ege Adaları'ndan gelerek Ege Bölgesi'nde kan kusturan Yunanistan destekli Rum eşkiyanın hakkından gelebilen tek güç olarak kendilerini göstermişlerdir Ancak bu çabalar sonradan İzmir valisi olan Hacı Naşit Paşa'nın efelere (Türk asilere) topyekun tuzak kurarak büyük kısmını imha etmesi üzerine sonuçsuz kalmıştır Nail Moralı'nın 20 yüzyıl başı Ege Bölgesi ve İzmir'e ilişkin anılarında da, özellikle Çakırcalı Mehmet Efe'nin öldürülmesinden sonra Rum eşkiyanın bütünüyle azdığı kaydedilmektedir

Efeler, Birinci Dünya Savaşından sonra Türkiye'nin işgalinde Yunan kuvvetleriyle karşı karşıya gelmiş ve dağdan inerek Milli Mücadeleye katılmışlardır Cumhuriyetin ilanından sonra hizmetleri nedeniyle kendilerine ordu rütbesi ve İstiklal Madalyası verilen efeler, bu tarihten sonra yasadışı eylemlerini bırakarak tarihteki yerlerini almışlardır En ünlü efeler arasında Yörük Ali Efe, Kıllıoğlu Hüseyin Efe, Demirci Mehmet Efe, Mestan Efe, Atçalı Kel Mehmet Efe, Molla Ahmet Efe, Saçlı Efe, Gökçen Efe,Pepe Efe, Kerku Alim Efe ,Çakırcalı Mehmet Efe gibi isimler yer almaktadır

Efe ismi bir teoriye göre eski grekçe Ephebos isminden gelmektedir Anlamı genç erkek, atlettir Anadolu Medeniyetleri Müzesi(İstanbul)' nde yer alan Ephebos ismindeki heykel de yunanlı bir erkek atleti simgelemektedir