Alışveriş Takıntısı Hakkında Bilgi

Çoğu zaman üzüntü, yalnızlık, kızgınlık ve engellenme gibi olumsuz duygular, satın almada artışa neden oluyor Hastalar aldıkları eşyaların büyük kısmını paketinden bile çıkarmıyor, saklıyor



İstanbul Üniversitesi Psikiyatri Ana Bilim Dalı ve Konsültasyon-Liyezon Bilim Dalı Öğretim Üyesi Prof Dr Mine Özkan, alışveriş takıntısı hakkında bilgi verdi:

Alışveriş takıntısının belirtileri nelerdir?

Psikiyatri Literatürü'nde 1900'lü yılların başında 'Oniomania' olarak tanımlanmış olan bu bozukluk, son yıllarda 'kompulsif alışveriş' şeklinde de ele alınmaktadır Bu rahatsızlıkta gözlenen belirtiler; sürekli zihinsel uğraşı, satın alma düşüncesi veya eyleminin belirgin bir huzursuzluğa yol açmasıdır Bazı uzmanlar, kompulsif satın almanın, bireylerin boşluk ve mutsuzluk duygularını gidermek için kullandıkları telafi edici bir yöntem olduğunu ileri sürmüşlerdir

SUÇLULUK DUYARLAR!
Hastalar, bu takıntıdan kurtulmak için neler yapıyorlar?

Kompulsif satın alma, çoğu zaman hatırı sayılır borçlara, aile ve evlilik ilişkilerinde kopmaya, hatta yasal zorluklara yol açmaktadır Satın alma eyleminin peşinden suçluluk duygusu, utanç ve sıkıntı gelmektedir Hastalar aldıkları eşyaların büyük kısmını paketinden bile çıkarmaz Genellikle aldıklarını gizleme eğilimindedirler Bu nedenle sık sık yalana başvururlar Hastalar, girdikleri borçları ödeyebilmek için çeşitli yasadışı işlere bile girişebilirler Çalıştıkları işyerinden hesabına para aktaran hastalarımız bile var

Sosyo-ekonomik durumla ilişkisi var mı?

Kompulsif satın almayla ilgili çalışmalar kısıtlı olduğu için, bu hastalığa ait aile öyküsü çalışmaları da oldukça azdır Ancak yapılan araştırmalarda sosyo-ekonomik durum ile bir ilişki bulunamamıştır

KADINLAR İÇİN ÖNEMLİ
Takıntının kadın ve erkeklerde görülme sıklıklarında farklılık var mı?

Takıntının toplumda yüzde 2 ile 16 arası bir sıklıkta görüldüğü ve hastaların çoğunun kadın olduğu ortaya çıktı Kadınlar genelde elbise, kozmetik eşya ve mücevhere karşı takıntılı bir ilgi duymakta, erkekler ise daha çok elektronik eşyaları tercih etmektedir Alışverişin duygusallık ve kimlik ile ilgili boyutlarının kadınlar için erkeklerden daha önemli olduğu, kadınların alışveriş yapmayı sosyal etkileşim için olumlu bir davranış olarak gördüğü bilinmektedir

Depresyonla ilişkisi var mı?

Yapılan çalışmalar, kompulsif satın almanın psikiyatrik rahatsızlıklarla ilişkili olduğunu göstermiştir Bununla ilintili olarak, bu bozukluğu başka psikiyatrik bozuklukların (bağımlılık, duygu bozuklukları ya da obsesif kompulsif spektrum bozuklukları vb) bir türevi olarak değerlendiren varsayımlar ortaya atılmıştır Bütün bunlar, depresyonla kompulsif satın alma arasında bir ilişki olduğunu gösterir Depresyon gibi duygulanımlar, kişilerin satın almaya yatkınlıklarını arttırır Çoğu zaman üzüntü, yalnızlık, kızgınlık ve engellenme gibi olumsuz duygular satın almada artışa neden olur

SATIN ALMA TAKINTISI OLANLAR ADETA AŞERİYOR!
Gençlerde görülüyor mu?

Hastalığın başlangıcı geç ergenlik ve erişkinlik dönemine rastlamakla birlikte, tam olarak yerleşmesi birkaç yılı alabilmektedir Ergenlik döneminde görülmesi nadirdir

MODAYI TAKİP EDİYORLAR
Marka takıntısı ile alışveriş takıntısı arasında ilişki var mı?

Alışveriş takıntısı, daha çok dürtü düzeyinde ele alınan bir rahatsızlıktır Kompulsif satın almada davranışların karşı konulamazlığı ve denetlenemezliği, OKB'deki gereksiz, aşırı ve istenmeyen ritüelleri hatırlatır Ancak, denetlenemeyen satın alma davranışı sergileyen hastalar, marka takıntısında çok görmediğimiz şekilde, adeta ilgili davranış öncesi aşerme yaşamakta ve davranış ortaya çıktığı andan itibaren hedonik bir hoşnutlukla karşılaşmaktadırlar Bunların yanı sıra, yeniliklerin farkında olmak, son modayı takip etmek, pazarlıkla en uygun fiyatı elde ettiğine inanmak genelde bu tip kişilerde kendine olan güveni arttırır

Modayı yakından takip eden biri olduğunu kanıtlamak için alışveriş yapanları nasıl değerlendirmeli?

odayı takip eden birisi için alışveriş yapma motivasyonu, normal alışveriş davranışı ile kompulsif alma davranışı sınırındaki bireylerde gözlenir

ERGEN KİŞİLERDE GRUP YAŞLILARDA İLAÇ TEDAVİSİ!
Hangi kişilik tipleri risk altındadır?

Antisosyal, borderline, histrionik ve narsist kişilik bozuklukları, bu rahatsızlıkla daha sık birlikte görülür Psikodinamik açıdan bakıldığında, kompulsif satın alma; narsistlik, zedelenme, psikolojik bağımlılık, öfke, utanç ve umutsuzluk gibi olumsuz duygular, boşluk ve yetersizlik hissi gibi çeşitli olgulara karşı bir savunma olarak işlev görür Satın alma ya da paranın bir tür takıntı haline gelmesinde sadece biyolojik ya da psikolojik etmenler değil, içinde yaşadığımız toplumun bu davranışa bakış açısı da rol oynamaktadır Bir davranış, toplum tarafından ne kadar kabul görürse, davranışsal bağımlılığa eğilimli kişilerin kendilerini rahatlatan bu tarz davranışları benimseyip devam ettirmesi daha kolay olur

TEDAVİSİ ZOR DEĞİL!
Nasıl tedavi ediliyor?
Yaşlılarda farmakolojik (ilaç tedavisi) ve psikoterapötik yaklaşımın birarada kullanılması büyük yarar sağlar Ergenlerde ise daha çok grup terapisi yararlı olabilir Yine aile terapisinin de olumlu etkileri vardır Bazı davranışsal tedavi yöntemleri ile motivasyon düşükken bile olumlu sonuçlar alınabilmektedir

BENLİKLERİNİ KANITLAMAK İÇİN ALIŞVERİŞ YAPIYORLAR!
Özgüvenle ilişkisi var mı?

Kompulsif satın alma davranışının gelişiminde temel kabuller (kendilik değerinin düşüklüğü, incinebilirlik), ebeveynlerden birinin küçük yaşta kaybı, fiziksel yoksunluklar (sakatlık) bulunabilir Hastaların kendileriyle igili algıları dar kapsamlıdır ve bazen gerçekle uyumsuz çarpıtmalar görülür Bu da bazen özgüven eksikliği olarak özetlenebilecek bir görünümle karşımıza çıkar Kişi, benlik algısını arttırmak için özellikle bazı nesneleri alma ihtiyacı duyabilir Belirli bir konuyla ilgili nesneleri kompulsif şekilde alarak, o konu hakkında yeterli oldukları duygusunu yaşayabilirler

Taklit marka kullanma ile marka takıntısı arasında ilişki var mı?

Taklit marka kullanımına, obsesif kompulsif spektrum rahatsızlıkları içerisinde değerlendirilebilecek bir davranış olarak bakamayız

HASTA ZORLANMAMALI, YAKINLARI YARDIM ETMELİ!
OKB tedavisinde terapi nasıl uygulanıyor?

Özellikle bilişsel-davranışçı terapide sıklıkla karşılaşılan düşünsel çarpıtmaları değiştirmeye yardımcı olan özgül yöntemler kullanılmaktadır Takıntılara eşlik eden rahatsızlık ve kaygıyı azaltmak için, uzun süreli yinelenen uyaranlara karşı sinir sisteminin alıştırılması büyük önem taşır Eğer korkulan durum gerçek hayatta yaratılamayacak bir durumsa (hastalanma korkusu gibi) 'imgesel karşı karşıya gelme' yöntemi kullanılabilir Korkulan durum, yinelenen şekilde zihinde yaratılır Ayrıca OKB hastalarının yakınları, hastanın yaşadığı zorlanmaları denetim altında tutamadığını göz önünde bulundurmalıdır Hasta yakınları, hastayı tedaviye katılması için zorlamamalıdır