Anadolu Beyliklerinde İlmi Ve Sosyal Durum

**Prof. Dr. Sinsi** · 11-04-2012

Bir taraftan siyasî teşekkül halinde toplanmağa başlayan Anadolu Beylikleri imkân dahilinde ilmî faaliyetler göstermişler ve elde ettikleri yerlerde bir hayli içtimaî ve ilmî tesisleriyle buralara Türk ve islâm damgasını vurmuşlardır

Anadolu Beyleri'nin himayesini duyan âlimler, onların yanlarına gelerek yaptırdıkları medreselerde tedris ve telif ve tercüme ile muhitlerinin aydınlanmasına hizmet etmeğe başlamışlardır

Aşiret reisliğinden beylik kurmağa kalkışan Anadolu beyleri bu tesis ve ilim adamlarını himaye ve namlarına eserler telif ettirmek veyahut telif ve tercüme edilen eser sahiplerini taltif etmek suretiyle günden güne artan bir medenî muhit vücuda getiriyorlar, bu beylerden bir kısmı bu hususda âdeta birbirleriyle rekabet ediyorlardı

Bu yönden Germiyan, Aydın, Candar beylikleri önsafta bulunuyorlardı

İlmî ve içtimaî tesisler cihetiyle kısaca kendilerinden bahsettiğimiz Anadolu beyleri zamanında Konya, Denizli, Beyşehri, Kütahya, Balat, Ayasluğ (Selçuk), Birgi, Manisa, Beçin, Kastamonu yeni yeni ilmî ve sosyal müesseselerle süslenmişti

Anadolu beyleri türkçeden başka dil bilmedikleri için kendilerine ithaf edilen telif ve tercümelerin hemen hepsi de ana dil ile kaleme alınıyor ve bu tarz millî lisanın ilmî istilahlar cihetinden yeni buluşlarla zenginleşmesine hizmet ediyordu

Beyliklerin bir asır zarfında vücuda getirdikleri müesseseleri tetkik için vakfiyelere tapu ve tahrir kayıtlarına şöyle bir göz gezdirilecek olursak bu sür'atli ilerleyişe hayret etmemek kabil değildir

Bundan başka yapılan müesseselerin mimarî, taş ve ağaç oymacılığı, çini, alçı tezyinatı, nakış cihetinden göstermekte olduğu incelik ve ze-rafet Türk zevkinin orijinal nümunelerindendir

Bilhassa mimarî ve tezyini bakımdan Karaman beyliği Selçukîlerin muakkibi bulunuyordu

Onbeşinci asır başlarında yapılan Ba/at'taki llyas Bey camii Türk mimarisinin ön safında bulunan eserlerindendir

Oyma itibariyle Candar ve Aydın ve Menteşe beylikleri merkezlerindeki eserler XIV

yüzyıl sonlariyle XV

yüzyıl başlarındaki eserlerin en nefislerindendir

11-04-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Anadolu Beyliklerinde İlmi Ve Sosyal Durum Bir taraftan siyasî teşekkül halinde toplanmağa başlayan Anadolu Beylikleri imkân dahilinde ilmî faaliyetler göstermişler ve elde ettikleri yerlerde bir hayli içtimaî ve ilmî tesisleriyle buralara Türk ve islâm damgasını vurmuşlardır Anadolu Beyleri'nin himayesini duyan âlimler, onların yanlarına gelerek yaptırdıkları medreselerde tedris ve telif ve tercüme ile muhitlerinin aydınlanmasına hizmet etmeğe başlamışlardır Aşiret reisliğinden beylik kurmağa kalkışan Anadolu beyleri bu tesis ve ilim adamlarını himaye ve namlarına eserler telif ettirmek veyahut telif ve tercüme edilen eser sahiplerini taltif etmek suretiyle günden güne artan bir medenî muhit vücuda getiriyorlar, bu beylerden bir kısmı bu hususda âdeta birbirleriyle rekabet ediyorlardı Bu yönden Germiyan, Aydın, Candar beylikleri önsafta bulunuyorlardı İlmî ve içtimaî tesisler cihetiyle kısaca kendilerinden bahsettiğimiz Anadolu beyleri zamanında Konya, Denizli, Beyşehri, Kütahya, Balat, Ayasluğ (Selçuk), Birgi, Manisa, Beçin, Kastamonu yeni yeni ilmî ve sosyal müesseselerle süslenmişti Anadolu beyleri türkçeden başka dil bilmedikleri için kendilerine ithaf edilen telif ve tercümelerin hemen hepsi de ana dil ile kaleme alınıyor ve bu tarz millî lisanın ilmî istilahlar cihetinden yeni buluşlarla zenginleşmesine hizmet ediyordu Beyliklerin bir asır zarfında vücuda getirdikleri müesseseleri tetkik için vakfiyelere tapu ve tahrir kayıtlarına şöyle bir göz gezdirilecek olursak bu sür'atli ilerleyişe hayret etmemek kabil değildir Bundan başka yapılan müesseselerin mimarî, taş ve ağaç oymacılığı, çini, alçı tezyinatı, nakış cihetinden göstermekte olduğu incelik ve ze-rafet Türk zevkinin orijinal nümunelerindendir Bilhassa mimarî ve tezyini bakımdan Karaman beyliği Selçukîlerin muakkibi bulunuyordu Onbeşinci asır başlarında yapılan Ba/at'taki llyas Bey camii Türk mimarisinin ön safında bulunan eserlerindendir Oyma itibariyle Candar ve Aydın ve Menteşe beylikleri merkezlerindeki eserler XIV yüzyıl sonlariyle XV yüzyıl başlarındaki eserlerin en nefislerindendir