Türkün Ateşle İmtihani Kitabının Özeti

KİTABIN ADI : TÜRKÜN ATEŞLE İMTİHANI
KİTABIN YAZARI : HALİDE EDİP ADIVAR
YAYINEVİ : ATLAS KİTABEVİ
BASIM YILI : 1994 / 11 BASKI

KİTABIN KONUSU

Halide Edip Adıvarın 1 Dünya Savaşı sonrasından cumhuriyetin ilan edilinceye kadar yaşadığı anıları anlatılmaktadır

ESERİN ÖZETİ

30 Ekim 1918de İngilizlerin İstanbulu işgal etmesiyle Türk insanının durumu yorgun, şaşkın ve canından bıkkın bir haldeydi Yıllarca süren savaştan, sefaletten sonra bir de yurdumuzun işgal edilmesi, yani özgürlüğümüzün elimizden alınmak üzere olması Türk insanını bu hale getirmişti İstanbulda yaşayan, çoğunluğunu genç subayların oluşturduğu milliyetçiler, gizli dernekler kurup İtilaf Devletlerinin toplattığı silahları Anadoluya kaçırmaya çalışıyor, bir yandan da memleket için kurtuluş yolları arıyorlardı Halide Edip, bu derneklerin başkanlarına yakın biri olarak, milliyetçilerin bir araya gelip toplantı yapmak için ne büyük zahmete katlandıklarını bizzat yaşamıştır Halk ise gazeteler sansür altında olduğundan, olan bitenden habersiz, padişahın İngilizlerle kurduğu yakınlıktan ve İngilizlerin medeni bir devlet olmasından dolayı Anadoluyu Osmanlı Türklerine bırakacaklarını sanıyordu Bizi savaşa sokan ittihatçıların çoğu Meclis-i Mebusanda vekildi ve halk bunlara tepki duyuyordu Bunu fırsat bilen Tevfik Paşa meclisi kapatmıştı 15 Mayıs 1919da Yunanlıların İzmiri işgalinden sonra İngilizler Anadoluya giden bütün yolları tutmuşlar, tenha yolları da Osmanlı içindeki Hristiyan çetelerine tutturmuşlardı Dernekler faaliyetlerine devam edemez olmuş, Halide Edip gibi milliyetçi kişiler hakkında idam kararları çıkarılmaya başlanmıştı Özellikle Halide Edipin Sultanahmet mitinginde söylediği “…hükümetler düşmanımız, milletler dostumuz ve kalbimizdeki haklı isyan kuvvetimizdir” sözü şimşekleri kendi üzerine çekmişti Daha fazla İstanbulda kalamayan milliyetçiler Mustafa Kemalin Samsuna çıkmasıyla Anadoluya kaçmaya başlamışlardır Bu kaçış ikişer üçer kişilik gruplar halinde ve çok tehlikeliydi Düzenli olarak silah kaçıran ve milliyetçilerin güvenliğini sağlayan, İzmitteki ve Adapazarındaki en kalabalığı 80 kişiden oluşan çetelerdi Bu çeteler, geceleri milliyetçileri köylerde ağırlıyor, yağmur, çamur, yorgunluk gibi zor şartları hiçe sayıyorlardı 11 gün süren yolculuğun ardından Ankara Garında Mustafa Kemal ve halk tarafından karşılanan Dr Adnan ve Halide, o gün bir eve yerleşir ve hemen ertesi gün eski Ziraat akültesi binasında olan karargahta çalışmaya başlarlar Erzurum Kongresi ve Sivas Kongresinden sonra yeni bir meclis kurulması zorunluluğu gündeme gelmişti Mustafa Kemal her ilden ikişer milletvekili seçilip Ankaraya gönderilmesini talep eder 23 Nisan 1920de Büyük Millet Meclisi kurulur ve Mustafa Kemal meclis başkanı seçilir

Bu olaya muhalefet olan Hilafet yanlılarının kurduğu ordu, meclisin kapanması için Ankaraya doğru yürüyüşe geçer Bu isyanı bastırabilecek bir tek bu çeteler vardı Mustafa Kemal bunları durdurmak için Çerkez Ethemi görevlendirdi İzmitte gerçekleşen bu kuvvetlerin çarpışmasından Çerkez Ethem galip geldi Bu galibiyet çetelerin itibarını artırdı Ali Fuat Paşa bile üniformasını çıkarıp dağlara çıkmıştı Çeteler büyük bir kuvvet olmalarına rağmen ordunun himayesine girmeyi reddediyorlardı İhtiyaçlarını da halktan zorla karşıladıkları için de sürekli sorun yaratıyorlardı

İlk iş olan düzenli ordunun kurulması, Aralık ayının sonlarına doğru, büyük kavgalarla gerçekleştirildi Ethemin 3 bin kişilik ordusu, 100 makineli tüfeği ayrıca 4 topu vardı Bu gücüne güvenerek meclise; faaliyetlerinin durdurmasını, halkı yeniden savaşa sokmamasını, İstanbul hükümetiyle işbirliği yapmasını söyleyen bir ültimatom gönderdi Yunanlılar Bursaya yürümeye başlamıştı ama Ethemle Albay Refet, yani kardeşler savaşıyordu Ethem düzenli odunun kuvvetlerine karşı koyamayıp kuvvetlerini geri çekmek zorunda kaldı Ordumuzla 11 Ocakta (1İnönü) Eskişehirin batısında karşı karşıya gelen Yunanlılar Albay İsmet komutasında ağır bir yenilgiye uğradılar Bundan dolayı, toplanan Londra Konferansına Ankaradan da temsilcileri çağırdılar Sevrin bir benzeri olan bu konferanstan bir sonuç alınamamış ve Yunanlılar Afyaondan saldırıya geçmişlerdi 31 Martta (2İnönü) yine bozguna uğratılan Yunanlılar geri çekilmek zorunda kaldılar

Bu dönemde askerlere yardım amacıyla Hilal-i Ahmer (Kızılay) Hastahanesine gönüllü olarak hastabakıcı olarak Eskişehirde, cephe gerisindeki bir hastahanede çalışmaya başladı Bu arada Yunanlılar boş durmuyor İzmirI bir silah yığınağı haline çeviriyordu Bunda İngilizlerin Yunanistana yaptığı silah ve maddi desteğin büyük payı vardır Hazırlıklarını tamalayan Yunanlılar bizim 4 katıumız kadar bir kuvvetle, 9 Haziranda saldırıya geçtiler Bu saldırılara karşı koyamayan ordumuz, toparlanmak için Sakaryanın doğusuna çekildi

Bu geri çekilme mecliste büyük çalkantılara neden oldu Yapılan oylamayla Mustafa Kemal başkomutan seçildi Tekalif-I Milliye emirleri çıkartılıp ordumuzun ikmal işleri halk tarafından yapıldı Ordunun kurulmasında en çok emeği geçen Refet Paşa durmadan çalışıyor, memleketin her tarafını arayıp, tarayıp gönüllü askerler topluyordu Savaş başladığında 25000 askerimiz vardı Bunların 16000i şehit olmasına rağmen savaş sonunda 40000 askerimiz vardı 2 ay gibi kısa bir sürede hazırlıklarını tamamladı İçindeki milli duygularla sürekli dürtülen Halide, silah altına girmeye karar verir Mustafa Kemalin karargahında çalışmaya başlar Buradaki görevi, günlük zaiyat raporlarını tutmak ve yabancı gazeteleri takip edip, yabancı kamuoyunun savaşla ilgili düşüncelerini çevirip Mustafa Kemale iletmekti Ordumuzun Yunanlılara göre sayısının az olmasından dolayı güzel bir savunma planı yapıldı 25 Ağustosta çarpışmalar başladı Fedakar Türk askerleri öleceklerini bilseler bile mevzilerini terk etmeyip çarpışırlar ve mevzilerimize Yunanlıları sokmazlar Savaş 22 gün sürmüş ve dünyanın en uzun süren meydan muharebesi olmuştur 19 Eylülde başlayan yunan geri çekilişi 16 Eylül günü sonlanmıştı Artık zafer bizimdi

Mustafa Kemalin sabahlara kadar çalıştığını yakından takip eden Halide ona “Savaş bitti Artık dinlenmeye çekilme vaktiniz geldi” dediğinde sert bir tepkiyle “Asıl savaş bundan sonra başlıyor” cevabını almıştı

22 Eylülde Mudanya Mütarekesi imzalanmış resmi olarak savaş galibiyetimizle bitmişti Yunanlılar kaçarken geçtikleri köyleri yakıp yıkmışlardı Bu savaşta onbaşı rütbesi alan Halidenin bir görevi daha vardı Tetkik-i Mezalim Heyetinin başına geçmek ve Yunanlıların verdikleri zararları tespit etmek, Anadolu insanına ettiği işkenceleri kayıtlara geçirmekti Çok acı olayların yaşandığı Anadolu köylerinde halkın yaşadıkları anlatmakla bitmez Yakup Kadri KARAOSMANOĞLU, Yusuf AKÇURA ve bir fotoğrafçının olduğu bu heyet çalışmalarını bitirdikten sonra Ankaraya döner Döndüğünde, asker üniforması giyen küçük çocuklar, Halidenin dikkatini çeker Bunların neci olduklarını yanındaki yüzbaşıya sorar Bunlar Kazım Karabekir Paşanın evlat edindiği, yaşları 6 ile 14 arasında değişen, ailelei savaşta ölmüş, 2 bin kadar yetim Türk çocuğu idi Bu örnek davranışından dolayı Kazım Paşayı ziyaret edip tebrik eder

Halide Edip yurdumuzun düşmanlardan temizlenmesinden duyduğu huzurla eşyalarını toplayıp İstanbula, çocuklarının yanına, doğup büyüdüğü eve döndüğünde Mahmure ablasıyla çocukluk günlerinde olduğu gibi kucaklaşır

ANAFİKRİ

Her konuda risk almaktan korkup kaçmamalıyız Eğer Mustafa Kemal kendi
hakkında çıkarılan idam cezasından korkup bir kenara çekilseydi, bugün, bu ülkede yaşamıyor olacaktık

Hiçbir zaman sürü psikolojisiyle bir yere takılıp gitmemeliyiz Yaptığımız her hareketi, söyleyeceğimiz her sözü inceden inceye düşünmeliyiz

KİTAPTAKİ OLAYLARIN VE ŞAHISLARIN DEĞERLENDİRMESİ

HALİDE EDİP ADIVAR: Kısa boylu, ingilizce ve fransızca bilen, tanştığı insanlarla çabuk kaynaşan, etkili konuşmalar yapabilen vatansever bir kadın, hastabakıcı, gazeteci, yazar, asker, çevirmen

ADNAN ADIVAR: Çalışkan, insanlar arasındaki fikir uyuşmazlıklarını gideren, yüreği vatan sevgisiyle dolu bir doktor Sağlık Bakanlığı ve Meclis İkinci Başkanlığı yapmıştır

Mahmure: Hlide Edipin evinde çalışan, ayrıca ona arkadaşlık eden bir mürebbiye

KİTAP HAKKINDAKİ ŞAHSİ GÖRÜŞLER

Kitap, ülkemizin kuruluş yıllarında çektiği çileleri başarılı bir şekilde dile getirmiştir Fakat yazarın uslübü günümüz Türkçesine göre biraz ağırdır Cumhuriyetin 5 yıl öncesine kadar olan bölüme ait bilgi edinmek isteyen arkadaşlarıma okumalarını tavsiye ederim

KİTABIN YAZARI HAKKINDA KISA BİLGİ

1882de İstanbulda doğmuş, 9 ocak 1964te İstanbulda ölmüştür1901de Amerikan Kız
Kolejini bitirir bitirmez Salih ZEKİ ile evlenmiş Ayet ve Zeki adında iki oğlu dünyaya gelmiştir Salih ZEKİnin ikinci defa evlenmesi nedeniyle ondan ayrılır1917de ikinci eşi olan Dr Adnan Adıvar ile evlenir Savaş Yıllarında eşi ve Mustafa Kemal için çevirmenlik yapmış, Kızılayda çalışmıştır Ordudaki çalışmaları nedeniyle önce onbaşılık sonra da başçavuşluk rütbesini almıştır Fakat o, halkın da benimsediği onbaşı rütbesini kullanmıştır

1839da İstanbul Üniversitesi İngiliz Edebiyatı profesörlüğüne tayin edilmiştir
1950 yılına kadar bu görevinde kalan Halide Edip, 1950-1954 yılları arasında İzmir milletvekili olarak meclise girmiştir