Türkiye İklim Tipleri Ve İklim Deyişiklikleri

Türkiye İklim Tipleri ve İklim deyişiklikleri


Türkiye kuzeydeki orta iklim tipleriyle,güneydeki subtropikal iklim tipleri arasında,geçiş bölgesi diyebileceğimiz orta iklim kuşağı içindedirIlıman iklimlerin etkili olduğu bir kuşakta bulunmakla birlikte, yüzey şekillerinin çeşitliliği,deniz düzeyine göre yükseklik,kıyıya koşut dağ sıralarının uzanışı,denize yakınlık ve uzaklık gibi sebeplerle Türkiye’de iklim,bazı bölgesel değişiklikler gösterirTürkiye’nin genel iklim şartları,bölgelerimiz in iklim özellikleri ve mevsimlik hava tipleri iki etken grubuna bağlıdır
1-Küresel etkenler
2- Coğrafi etkenler

Türkiye’nin hava kütlelerine atmosferin genel sirkülasyon sistemlerine,siklonik etkinliğine cephelere ve atmosferin yüksek seviyelerindeki olaylara göre konumu küresel etkenler adı altında toplanır

Türkiye 36-42 derece kuzey paralelleri arasında yer alan ve tümüyle Kuzey Yarı Küre’deki kıtaların batı kenarında görülen Akdeniz iklimi adı verilen bir makroklima alanı içinde ve bu iklimi oluşturan atmosfer olayların etkisindedirTürkiye’ nin bulunduğu kuşağın başlıca özelliği , yazın tropikal kökenli hava kütlelerinin , kışın nemli ve soğuk kutupsal hava kütlelerinin etkisi altında kalmasıdırÜlkede yazların genellikle kurak ve sıcak,kışların soğuk ve yağışlı geçmesinin temel sebebi budurBu iki farklı hava kütlesi arasındaki kutupsal cephe , bu cephe boyunca meydana gelen siklonik etkinlikler ve bu etkinliklere bağlı yağış alanı yazın genel atmosfer sirkülasyonun yer değiştirmesine bağlı olarak, Türkiye’nin kuzeyine çekilirBu durumda Türkiye,yağış sağlayan cephelerden uzak kalır ve kurak makroklima alanına girer(uzun yaz kuraklığı)Oysa kışın kutupsal cephe,güneye ilerleyen kutupsal hava kütleleri ile birlikte çoğunlukla Akdeniz üzerindedirBunun sonucunda,Türkiye Kutupsal hava kütlesinin etkisine girer, sıcaklık düşer,siklonik etkinliklerle yağış alır

Coğrafi etkenler,Küresel etkenlerin belirlediği makroklima tablosunda bölgesel ve yöresel değişikliklere yol açarlarYükselti, dağların doğrultusu,yamaçların bakısı ve denize göre konum,Türkiye’nin iklim tipleri bakımından çeşitlenmesine yol açan, coğrafi etkenlerin başlıcalarıdır

Bütün bu etkenlere bağlı olarak ülkede genellikle dört iklim tipi görülür
1- Kuzeyde,her mevsim yağışlı Karadeniz iklimi;
2- Batı ve güneyde, yazları sıcak ve kurak ,kışları ılık ve yağışlı Akdeniz iklimi;
3- İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu ile Ergene Havzası’nın orta kesiminde , yarı kurak Bozkır iklimi
4- Doğu Anadolu’da , kışları çok soğuk ve uzun yazları az çok yağışlı karasal iklim

Bunların dışında çeşitli coğrafi etkenler yüzünden birbirinden farklı bir takım geçiş iklim tipleri de vardır

KARADENİZ İKLİMİ

Ülkenin kuzey kesiminde,kıyı boyunca uzanan bir şerit üzerinde etkisini sürdürürKıyıya koşut dağ sıralarında varlığı , bu şeridin geriye doğru genişlemesini sınırlarDenizin etkisine bağlı olarak yazlar ılık , kışlar az soğuk geçerÖzellikle;Doğu Karadeniz kıyılarında kışların daha ılık geçtiği görülürBunda, Kuzey rüzgarlarını önleyen Kafkas Dağları’nın oluşturduğu doğal engel kadar,kış mevsiminde Karadeniz üzerinde oluşan alçak basıncın yarattığı ılık hava akımlarının da rolü büyüktürYıllık ortalama sıcaklık,yaklaşık 13 C –14 C ‘dirYıllık sıcaklıklarda batıdan doğuya doğru artışlar görülürEn soğuk ayın (ocak ve şubat) ortalama sıcaklığı 6-7 C’ , en sıcak ayın (temmuz-ağustos) ortalama sıcaklığı 22-23 C’ arasındadır

Kıyı kesiminde zaman zaman yükselen sıcaklıklar,nem oranının fazlalığı,dolayısıyla havayı bunaltıcı duruma sokarYaz günleri,hava sık sık bulutlarla kaplanırİlkbahar,kış ın uzantısı gibi serin geçerYaz sıcaklıkları sonbaharda da sürerBu iklim tipinin görüldüğü alanda şimdiye kadar saptanan en düşük sıcaklık değeri -8 C’ (Zonguldak),en yüksek sıcaklık değeri 40,5 C’ (Zonguldak) dadır

Karadeniz kıyılarında iklimin en önemli özelliği, her mevsimin yağışlı geçmesidirBu bölge Türkiye’nin en çok yağış alan kesimidirYağışlar Doğu Karadeniz’de özellikle Hopa ile Sürmene arasında en yüksek değerlere ulaşırYağış maksimumu sonbahar ve kış; minimumu ilkbahar sonu,yaz başlangıcına rastlarKıyı gerisinde yükselen dağların denize bakan yamaçları , kıyı kesiminde daha fazla yağış alırkışın bu yamaçlar, yer yer kar örtüsü ile kaplıdırDağların güney yüzlerinde ve iç kesimlerindeyse yağış tutarları , İç Anadolu’yu andıracak biçimde azalırYağışlı günler sayısı bakımından ülkenin en yüksek değerleri Karadeniz kıyılarındadırYağışl ı gün sayısı batıdan doğuya doğru artarİç kesimlerinde ise oldukça azalır,kar yağışlı günler,kıyı kesiminde on günden az iç kesimlerde yirmi günden fazladır

Ülkemizde bulutlu ve kapalı günler bakımından en düşük değere Karadeniz kıyılarında ulaşılırBağıl nem oranı % 77,rüzgar yönü kuzeybatı ve güneydoğudur

Karadeniz iklimi nemlilik derecesine ve termik şartlara göre 3 alt tipe ayrılır

1-Doğu Karadeniz iklimi (1000-2000 mm arasında yıllık yağış;en çok yağış sonbaharda ; Kışlar ılık)
2-Batı Karadeniz iklimi (Kışın ve yazın daha düşük sıcaklıklar; kıyılarda yüksek, iç kısımlarda az yağış)
3-Orta Karadeniz iklimi (Orta miktarda yağış;yaz kuraklığı kısa ama belirgin )

AKDENİZ İKLİMİ

Türkiye’nin batı güney kesimlerinde etkisini gösteren bu iklimin en önemli özelliği,yazların sıcak ve kurak , kışların ılık ve yağışlı geçmesidirAkdeniz kıyılarındaki yüksek dağ sıralarının varlığı bu iklimin içerilere sokulmasını önler Toros dağlarının oluşturduğu bu doğal engel , bir yandan kış mevsiminde tropikal havanın iç bölümlere geçmesine, öte yandan iç bölümlerdeki soğuk havanın kıyılara geçmesine olanak vermez Dağların denize bakan yamaçlarına çarpan sıcak hava akımları, buralarda sürekli ve şiddetli yağışlara yol açarKıyı kesimi ise ilkbahar ve kış aylarında denizden gelen nemli hava akımlarına bağlı olarak , bol yağış alırYıllık ortalama sıcaklık yaklaşık 18 C ‘ dir En soğuk ayın (Ocak) ortalama sıcaklığı 8-10 C’, en sıcak ayın (Temmuz) ortalama sıcaklığı 27-28 C’ arasındadırYazın zaman zaman sıcaklıklar 40 C’ üstüne çıktığı gibi ,kışında 0 C’ altına çok ender olarak inerBu iklimin etkisini sürdürdüğü şimdiye kadar saptanan en düşük sıcaklık değeri –84 C’,(Adana) en yüksek sıcaklık değeri 45 C’ dır (Adana)

Yıllık ortalama yağış tutarı genellikle 500-1000 mm arasındadırBu değerler,Toroslar’ın denize bakan yamaçları üzerinde , eteklerde yükseldikçe artarak 1000 mm’ nin üzerine çıkarToros dağları , özellikle Batı Toroslar, Türkiye’nin en fazla yağış alan bir başka kesimidirYağış maksimumu kış, minimumu yaza rastlar

Yazlar özellikle temmuz ve ağustos ayları çok kurak geçerÇok sıcak bu aylarda, yağış tutarları azalırYağışlı geçen kış mevsimini, yağış tutarı git gide azalan ilkbahar ayları, bunuda çok kurak geçen yaz mevsimi izlerÇok ender düşen kar, şiddetli geçen kışlar da ancak gerideki yüksek dağlar ve yamaçları üzerinde tutunurBu dağlar arasındaki çukur alanlarda ise yağış değerleri oldukça azalılrYağışlı günler sayısı,nemli Karadeniz kıyılarında oranla oldukça azdırKar yağışlı gün sayısıysa ortalama bir günü bile bulmazKapalı günler bakımından en az değerlere Akdeniz kıyılarında erişilirBağıl nem oranı %66-69’durRüzgar yönü genellikle kuzeydoğu,güneydoğu ve güneybatı dırÜlkenin batısında Ege Denizi kıyılarında ve vadiler boyunca deniz etkisinin sokulduğu alanlarda ise , Akdeniz ikliminin biraz değişikliğe uğramış biçimi görünürBatı Anadolu’da Gediz,Küçük Menderes ve Büyük Menderes ırmaklarının geniş vadi olukla- rıyla denizin etkisi iç kesimlere kolaylıkla sokulurBurada da Akdeniz Bölgesinde olduğu gibi, yazlar çok sıcak ve kurak , kışlar ılık yağışlı geçerYaz mevsiminde zaman 40 C’ nin üstüne sıcaklıklar, kışın ancak kuzeyden gelen soğuk hava kütlesinin etkisine bağlı olarak düşerYağış maksimumu kışa , minimumu yaza rastlarSonbahar yağışları ilkbahar yağışlarından az farklıdırDağlık kesimlerde yağış değerleri oldukça fazlalaşır

Akdeniz iklimi, Daha kuzeyde Marmara kıyılarında , yazların serinliğiyle kendisi belli eden daha değişik bir özellik taşırKışlarda , Ege ve Akdeniz kıyılarına oranla daha serin ve soğukturYaz sıcaklık ortalamaları daha düşüktürYağış tutarları özellikle kuzeye doğru gittikçe artarİklimi Akdeniz-Karadeniz iklimleri arasında bir geçiş tipi olan bu bölge , zaman zaman Balkanlardan gelen soğuk hava kütlesinin etkisi altında kalırBu sebeple kimi kışlar çok soğuk geçerKar yağışları daha sık görülür ve sıcaklıklar daha sık iner

MARMARA GEÇİŞ İKLİMİ

Marmara bölgesinde yıllık ortalama yağış tutarı 600-750 mm arasındadırYağış maksimumu kışa, minimumu yaza rastlarGüneyden kuzeye doğru gittikçe yağışların arttığı ve yaz kuraklığının hafiflediği görülürBulutlu gün sayısı Ege ve Akdeniz kıyılarından daha çok Karadeniz kıyılarından daha düşüktürBağıl nem oranı yaklaşık % 71-75 ‘dirRüzgar yönü genellikle kuzeydoğu (poyraz) ve güneybatı (lodos)Oldukça soğuk kışlar;kar yağışı ve don olağan , yaz kuraklığı kısa ve hafif

İÇ KESİMLERİN BOZKIR KARASAL İKLİMİ

Yazları sıcak ve kurak , kışları sert ve uzun geçerSıcaklık koşulları bakımından karasal iklimin, yağış koşulları bakımından bozkır ikliminin özelliklerini taşıyan bu iklim tipi Ülkemizin iç kesimlerinde İç Anadolu ‘da , İç Batı Anadolu’da,Göller Yöresinde ve Güneydoğu Anadolu’ da egemendirYağış ve sıcaklık koşullarının özelliklerine göre bu iklim tipi sözü edilen bölgelerde farklılıklar gösterir

İç Anadolu Bölgesi’nin Tuz Gölü çevresinde yağışların azlığıyla dikkati çeken Bozkır iklimi egemendirBu kesimde yıllık ortalama sıcaklık yaklaşık 11 C’dirEn soğuk ayın (ocak) ortalama sıcaklığın –03 C’dir, en sıcak ayın (temmuz yada ağustos) ortalama sıcaklığı 21-22 C’ arasındadırYazın 30 C’ nin üstüne çıkan sıcaklıklar kışın sık sık –5 C’ nin altına inerŞimdiye kadar saptanan en düşük sıcaklık değeri –288 C’dir(Konya) en yüksek sıcaklık değeri 40 C ‘ (Konya)Yıllık ortalama yağış tutarı 300-350 mm arasındadırYağış maksimumu kışa,minimumu yaza rastlarSonbahar yağışları, kış yağışlarının yarısı kadardırYaz yağışları ise, Akdeniz bölgesine oranla daha fazladırÜlkemiz de yağışlı günler sayısının en az olduğu yer İç Anadolu Bölgesinin bu kesimidir(60-75 gün) Kapalı gün sayısı Ege ve Akdeniz Bölgesinden daha fazladırBağıl nem oranı %60-64 rüzgar yönü genellikle kuzey ve kuzeydoğudurBu kesimden çevreye doğru gidildikçe Bozkır iklimi özelliğinin azaldığı, karasal etkilerin arttığı görülür Yağışlarda az da olsa artışlar,sıcaklıklard a ise düşüşler başlarTuz gölünün çevresinde aylık ortalama sıcaklıklar 0 C’ nin altına inmemesine karşın , İç Anadolunun kenar bölgelerinde ortalama sıcaklıklar, ocak ayında 0 C’ nin altına inerŞimdiye kadar ölçülen en düşük ve en yüksek sıcaklık değerleri de , Tuz gölü çevresindeki yerlere oranla kenar bölgelerde daha fazladırKenar bölgelerde saptanan en düşük sıcaklık değerleri -346 C’ (Sivas) en yüksek sıcaklık değerleri -407 C’ dir(Kayseri) İç Anadolu ya oranla daha dağlık ve engebeli olan ve ortalama yükseltisi 800-1000 m arasında değişen İç Batı Anadolu’da bu iklim,yağışların fazlalığıyla kendini belli ederGeniş yer kaplayan yüksek düzlükler ve tepeler gerek Ege Bölgesinde, gerekse İç Anadolu bölgesinde daha çok yağış alırYıllık ortalama sıcaklık 10-12 C’ dirEn soğuk ay (ocak) ortalama sıcaklığı 0 C’ (-2 C’), en sıcak ay (temmuz) ortalama sıcaklığı 20-23 C’ arasındadır Yaz mevsiminde 30 C’ nin üstüne çıkan sıcaklıklar,kış mevsiminde sık sık –10 C’ nin altına inerİç Batı Anadolu’da şimdiye kadar saptanan en yüksek sıcaklık değeri 398 C’ (Uşak) , en düşük sıcaklık değeri -281 C’ dir(Kütahya)Yıllık ortalama yağış tutarı 450-550 mm arasındadır Yağış değerleri çevredeki dağlık alanlara doğru artarYağış maksimumu ilkbahar yada kış,minimumu yaz mevsimine rastlarYaz yağışları Ege ve Akdeniz bölgesinden daha yüksektir

İç Anadolu’nun güney batı kesiminde yer alan ve ortalama yükseltisi 800-900 m arasında değişen Göller Yöresinde , İç Batı Anadolu iklimi ile Akdeniz iklimi arasında bir geçiş iklim tipi görülürYörenin güney kesiminde yükselen ve 2500 mt yi aşan dağlar, nemli deniz etkisinin iç kısımlara sokulmasına engel olurYıllık ortalama sıcaklık 11-13 C’ dir Bu değer Akdeniz bölgesinde saptananlardan düşük, İç Anadolu’da saptananlardan yüksektir En soğuk ayın (ocak) ortalama sıcaklığı 1-3 C’ , en sıcak ayın (temmuz-ağustos) ortalama sıcaklığı 22-24 C’ arasındadır Yörede yazın zaman zaman 40 C’ ye yaklaşan sıcaklıklar, kışın -5 C’ nin altına inerŞimdiye kadar saptanan en düşük sıcaklık değeri -229 C’ (Beyşehir) , en yüksek sıcaklık değeri 396 C’ dir(Burdur) yağış maksimumu kış , minimumu yaz mevsimine rastlarYaz kuraklığı Akdeniz bölgesinden daha hafiftirKış mevsiminde sık sık kar yağar Bu özelliğiyle yöre , Akdeniz ikliminden ayrılırGöller Yöresinde yağışlı gün sayısı , Ege veAkdeniz bölgesinden fazladırBağıl nem oranı yaklaşık %57-63 arasındadır Rüzgar yönü genellikle güneydoğu ve kuzeydoğudurGüneydoğ u Anadolu bölgesinin alçak kesimlerinde (Urfa ve çevresi) Bozkır iklimi, yüksek yayla düzlüklerinde de karasal iklim egemendir

Bölgede yazlar çok sıcak ve kurak , kışlarda Doğu Anadolu ya oranla daha soğuk geçer yıllık ortalam sıcaklık 14-18 C’ dir En soğuk ayın (Ocak) ortalama sıcaklığı 1-5 C’ , en sıcak ayın ortalama sıcaklığı 27-31 C’ arasındadır Yazın zaman zaman sıcaklıkların 45 C’ nin üstüne çıktığı görülürBölgede şimdiye kadar saptanan en düşük sıcaklık değeri -124 C’ dir(Urfa) Yıllık ortalama yağış 450-750 mm arasındadır Yağış maksimumu kış , minumumu yaz mevsimine rastlar Yaz kuraklıkları Akdeniz bölgesinde olduğu gibi belirgin ve uzun, yaz yağışlarıda yine bu bölgedeki gibi düşük- türKuzey-Kuzeydoğudaki yüksek alanlarda ve Doğuda Mardin-Midyat eşiğinde artan yağışlar orta kesimindeki düzlüklerde azalır Yağışlı günlerin sayısı, Akdeniz ve Ege kıyılarında olduğu gibi 80-90 gün arasındadır Türkiye’deki bağıl nem bakımından en düşük değerler (Siirt % 50,Urfa % 48,Diyarbakır %53 ) bu bölgede görünür Rüzgar yönü genellikle güneybatı,kuzeydoğu ve kuzeydir