Ana Dil-Lehçe-Şive-Ağız Nedir?

Dil Nedir?

Bir sesli işaretler sistemi olan dil aynı toplulukta yaşayan veya aynı milletten olan insanların anlaşabilmelerini sağlayan en gelişmiş iletişim aracıdır Dilin kaynağı çok eskilere dayanır ve dilin kendinden doğma kuralları vardır Dil toplumun ortaklaşa meydana getirdiği ve kullandığı canlı bir varlık sosyal bir kurumdur

Ana dil

Bugün ses yapısı şekil ve anlam bakımından birbirinden az ya da çok farklılaşmış bulunan dil veya lehçelerin kök bakımından bilinmeyen bir tarihte birleştikleri ortak dil: Ana Türkçe Ana Moğolca Ana Altayca Lâtince vb

Ana dili

İnsanın doğup büyüdüğü aile ve soyca bağlı bulunduğu toplum çevresinden öğrendiği bilinç altına inen ve kişilerle toplum arasındaki ilişkilerde en güçlü bağı oluşturan dil

LEHÇE Bir dilin izlenemeyen ondan ayrılmış koludurCoğrafi ve kültürel etmenler bu ayrılmada rol oynarLehçelerde ses şekil ve kelime ayrılıkları çok büyüktür Bazı dilciler büyük ayrılıklarda lehçeyi başka bir dil olarak kabul etmeyi de önerirler Çuvaşça ve Yakutça Türkçenin lehçeleridir

YakutlarSibirya'nın kuzeyinde otururlar Şamanist ve OrtodoksturlarÇuvaşlar ise Volga'nın iki kolunun kesiştiği bölgededirler ve Ortodoks dinindedirler

ŞİVE ise Bir dilin izlenebilen tarihi dönemlerinde ayrılmış koludur Ayrılıklar lehçede olduğu kadar değildir İstanbul'da gelirim derken Türkistan şivesinde kelür men denir Ayrılık yazı diline girmiştir

Sınıflamalar da yazı dillerine göre olur

Türk şiveleri:

1:Güney-Batı (Oğuz) Grubu

a)Türkiye Türkçesi

b) Azerbaycan Türkçesi

c) Türkmen Türkçesi

d) Gagauz Türkçesi

2:Kuzey-Batı (Kıpçak) Grubu

a ) Kazak Türkçesi

b) Tatar (Kazan) Türkçesi

c) Kırgız Türkçesi

d) Başkurt Türkçesi

e) Karaçay-Malkar Türkçesi

f) Karakalpak Türkçesi

g) Kumuk Türkçesi

h) Nogay Türkçesi

i) Altay Türkçesi

j) Tuva Türkçesi

k) Hakas Türkçesi

3: Güney-Doğu Grubu :

a) Uygur Türkçesi

b) Özbek Türkçesi

AĞIZ Bir dilin yalnız söyleyiş farklılığı gösteren koludur Bu fark yazı diline girmez

Karadeniz ağzı Konya ağzı gibi Geliyorum yerine geliyom der fakat geliyom diye yazmaz

Yalnız ilim terimi olarak yapılan bu ayrım günlük kullanışta karışıktır Konya şivesi İstanbul lehçesi gibi? Konuşma dilinde nasıl olursa olsun her ülkenin tek bir resmi yazı dili ve alfabesi vardırBunun için yazı diline kültür dili veya edebi dil de denir

Aynı ağızın içinde söylenişi ve yazılışı farklı kelimeler de olabilir Almayayım yerine almiim denmesi gibi?

Son cümle bu konuda bazı yersiz arayışlarda bulunanlara;

"Ortak yazı dili aynı zamanda devlet ve millet dilidir"

Dilin Önemi

Dil sadece iletişim kurmakla kalmaz aynı zamanda bu iletişim sonucu doğan kültür unsurlarının da nesilden nesle aktarılmasını sağlar

Dilin Özellikleri
1 Dil canlı bir varlıktır: Bunu dilimizdeki bazı kelimelerin zamanla yok olmasıyla (budun) bazı kelimelerin anlam değişikliğine uğramasıyla (yavuz: kötügyiğit) başka dillerden kelimeler alınmasıyla (misafir) sonradan türetme yoluyla yeni kelimeler oluşturulmasıyla (bilgisayar) açıklayabiliriz Öyle ki artık Türkçenin lehçeleri arasındaki ortaklıklar fark edilemeyecek kadar azalmış Türkçenin kolları anlaşılmaz derecede büyük değişikliklere uğramıştır
2 Dil sosyal bir kurumdur: Sosyaldir çünkü milletin veya halkın ortak varlığıdır O halk dilindeki kelimeler ve anlamları üzerinde anlaşmıştır Dilsosyal yapıdaki değişmeleri yansıtır Kurumdur çünkü temel kuralları vardır
3 Dil düşüncenin göstergesidir Bir insanın düşünce dünyasını konuşmasından anlayabiliriz; biz de konuşmalarımızı düşünce dünyamızın el verdiği ölçüde ayarlayabiliriz

Dilin Millet Hayatındaki Yeri ve Önemi

Dil ulusal birliği kuran en önemli ögedir Dil milletin kültürünü ve tarihini gelecek nesillere aktararak tarih bilinci oluşturur Dil sayesinde toplumu derinden etkileyen acı olaylar kalıcılaştırılır Milletin özellikleri dil kullanılarak yeni nesillere öğretilir Sanat (özellikle edebiyat) eserleri dille oluşturulur ve milletin estetik anlayışını ortaya kor Dil kendi canlılığı ve sosyal oluşu ile milleti de canlı ve bir arada tutar

Ağız Nedir?

Bir ülkede geçerli olan genel bir şive içinde, o ülkenin çeşitli bölge ve kentlerindeki konuşma dilinde görülen söyleyiş farkları Günlük kullanımda şive ile ağız birbirine karıştırılmaktadır Oysa ağız, tanımda da görüldüğü gibi, şive içinde ele alınmaktadır Somut bir örnek vermek gerekirse, Türkiye Türkçesi bir şivenin, Konya ağzı ise, bu Türkçe içinde, bir bölgede görülen söyleyiş farklarının adıdır Söyleyiş farkları da salt bölgeler ya da kentler arasında görülmez Köyler arasında bile bu tür ayrılıklara rastlanabilir Söz konusu olan, biçimsel bir başkalık değil, bir ses değişimidir Söz gelimi, Karadeniz ağzında (g) sesinin (c) gibi çıkarıldığı görülür: "Celdum, cittum" Aynı ağızda, ekteki düz seslinin (ı), yuvarlak sesli (u) olması da bir ağız özelliğidir Ağız dediğimiz bu söyleyiş farklarının oluşumunda, kişilerin konuşma ve işitme organlarından coğrafî özelliklere, toplumsal yaşayışa dek çeşitli etkenler söz konusudur Belli ve ortak bir eğitimden geçen kişilerin, konuşmalarındaki bölgesel söyleyiş ayrımlarını düzeltmeseler bile, aynı yazı dilini kullandıkları görülür Türk edebiyatında da, genellikle tiyatro, roman ve öyküde, kişileri konuştururken ağıza başvurulmaktadır Bu, konularını toplumsal olaylardan alan ve belli bir bölgede geçen yapıtlarda yaygın bir biçimsel özelliktir

Şive Nedir Özellikleri Nelerdir?

Bir dilin izlenebilen tarihi dönemlerinde ayrılmış koludur Ayrılıklar, lehçede olduğu kadar değildir İstanbul?da gelirim derken, Türkistan şivesinde kelür men denir Ayrılık yazı diline girmiştir Sınıflamalar da yazı dillerine göre olur

Aşağıdaki tabloda Türk dillerinde cümle yapısını görebilirsiniz:

Diller Cümle yapısı
Türkiye Türkçesi Çocuklar okulda dilimizi latin alfabesi ile yazıyor
Gagavuzca Uşaklar şkolada / okulda dilimizi latin alfavitindä yazêr
Azerice Uşaqlar mektebde dilimizi latin elifbası ile yazır
Türkmence Çagalar mekdepde dilimizi latyn elipbiyi bile(n) yazyar
Özbekçe Bolalar maktabda tilimizni latin alifbosi bilan / ila yozadi
Uygurca Balilar mektepte tilimizni latin elipbesi bilen yazidu
Kazakça Balalar mektepte tilimizdi latin alfavitimen jazadı
Kırgızca Baldar mektepte tilibizdi latın alfaviti menen jazat
Tatarca Balalar mäktäpdä telebezne latin älifbası bilän / ilä yaza

Aşağıdaki tabloda ise Türk dillerindeki aynılıkları ve farklılıkları görebilirsiniz

Diller Cümle yapısı
Türkiye Türkçesi Yeni Yılınız Kutlu Olsun
Gagavuzca Yeni yılınızı kutlerim
Karaimce Sizni yanhı yıl bıla kutleymın
Azerice (Azerbaycan) Yeni iliniz mübarek olsun
Azerice (İran) Teze iliniz mübarek
Irak Türkçesi (Irak) Y'engi iliwiz mübarak olsun
Türkmence Taze yylynyz gutly bolsun
Özbekçe Yangi yilingiz kutli bo'lsin
Uygurca Yengi yılıngızğa mübarek bolsun
Kazakça Janga jılıngız kuttı bolsın
Karaçayca Cangngı cılığıznı alğışlayma
Balkarca Cangngı cılığıznı alğışlayma
Nogayca Yana yılınız men
Karakalpakça Canga cılıngız kuttı bolsın
Kırgızca Cangı cılıngız kuttu bolsun
Tatarca Sezne yanga yıl belen tebrik item
Kırım Tatarcası Yanı ılınız kaırlı (mubarek) olsun
Moldova-Romanya Tatarcası Ceni cılınız kutlu bolsun
Başkırtça Hezze yangı yıl menen kotlayım
Kumukça Yangı yılıgız kutlu bolsun
Hakasça Naa çılnang alğıstapçam (-alkış) şirerni
Tuvaca Caa çıl-bile bayır çedirip or men
Hakasça Naa çılnang alğıstapçam şirerni
Altayca Slerdi cangı cılla utkup turum
Şorca Naa çıl çakşı polzun
Yakutça Ehigini şanga cılınan eğerdeliibin
Çuvaşça Sene sul yaçepe salamlatap

Lehçe Nedir?

Lehçeler, bir dilin bilinmeyen, çok eski dönemlerinde ayrılmış kollarına denir Başka bir deyişle, bir dilin birbirinden uzak bölgelerde, çeşitli nedenlerle, ses, söz dizimi ve söz varlığı bakımından değişikliğe uğramış biçimine lehçe (Alm: Dialekt; Fr: dialecte; İng: dialect) denir

Tanımalardan da anlaşılacağı gibi, 'ağız?da genellikle ses ve söyleyiş farklılığı varken, lehçede ses ve söyleyiş farklılığıyla birlikte, dilin yapısı (söz dizimi) ve söz varlığı da değişmektedir O kadar ki, bu farklılıklar zamanla lehçelerin birer dil olmasına bile yol açmaktadır Söz gelimi, Latincenin çeşitli lehçeleri arasındaki farklılık zamanla o kadar büyümüştür ki, sonunda Fransızca, İtalyanca, İspanyolca, Portekizce, Rumence gibi diller ortaya çıkmıştır

Adriyatik Denizi'nden Çin Denizi'ne kadar uzanan çok geniş bir coğrafyada yaşayan Türkçe de birçok lehçelere ayrılmıştır: Batı Türkçesinin Anadolu, Azerî, Türkmen lehçeleri gibi ve Özbek lehçesi, Kazak lehçesi, Kırgız lehçesi

Lehçenin ayrı bir dile dönüşmesi olayına Türk dilinde de rastlanmaktadır Yaşayan Türk lehçelerinden ikisi, bugün artık birer dile dönüşmüştür Bunlardan biri, Sibirya?da Lena Nehri'nin iki yanında yaşayan Yakut Türklerinin konuştuğu Yakutça diğeri ise, Orta Volga bölgesinde Kama Irmağı'nın Volga?ya kavuştuğu yerde yaşayan Çuvaş Türklerinin dili olan Çuvaşçadır

Bir dilin lehçeleri arasındaki bağı ya da farklılıkları en iyi lehçeler sözlüğü ortaya koyar Örneğin, W Radloff?un ?Türk Lehçeler Sözlüğü? bu nitelikte bir sözlüktür

Hüseyin Kâzım?ın ?Büyük Türk Lugatı? da bu alanda hazırlanmış büyük bir eserdir

Türk lehçeleri hakkında ilk bilgileri veren eserse Kaşgarlı Mahmut?un ölümsüz eseri ?Divanü Lugat-it Türk? ?tür